Абдулкаримова р.Г. Пиротехникалық құрамдар және құралдар Алматы 2011

Пікір жазғандар: Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ химия факультетінің профессоры, х.ғ.д Бейсебеков М.К.

Алматы технологиялық университетінің профессоры, х.ғ.д. М.К. Курманалиев

Қ.И. Сәтбаев атындағы ҚазҰТУ бейорганикалық заттардың химиялық технология кафедрасының доценті, х.ғ.к Абишева А.К.

Мазмұны

Кіріспе..................................................................................................................................................5

1.Пиротехниканың дамуы туралы қысқаша мәліметтер................................................................6

2. Пиротехниканың физика-химиялық негіздері.............................................................................7

2.1 Жану теориясын қарапайым негіздері......................................................................................10

2.2 Пироқұрамдардың жануы. Жану механизмі............................................................................10

2.3 Пиротехникалық құрамдар мен құралдардың классификациясы..........................................13

2.3.1 Әскери техникада қолданылатын жарылғыш заттар...........................................................15

2.4 Пиротехникалық заттар мен құрамдарға қойылатын талаптар.............................................16

3. Пиротехникалық құрамдардың негізгі компоненттері.............................................................17

3.1Тотықтырғыштар.........................................................................................................................17

3.1.1 Тотықтырғыштарды таңдау....................................................................................................17

3.1.2 Тотықтырғыштырдың қасиеттері..........................................................................................18

3.1.3 Тотықтырғыштардың гигроскоптылығы..............................................................................23

3.1.4 Тотықтырғыштарға қойылатын техникалық талаптар........................................................25

3.2 Жанғыштар..................................................................................................................................26

3.2.1Таңдау және жіктеу..................................................................................................................26

3.2.2 Бейорганикалық жанғыштар..................................................................................................28

3.2.3 Органикалық жанғыштар........................................................................................................28

3.2.4.Жоғары калориялы жанғыштар.............................................................................................28

3.2.5 Металл ұнтақтарына қойылатын техникалық талаптар......................................................32

3.2.6 Металл ұнтақтарының өндірісі..............................................................................................32

3.3 Орташа калориялы бейорганикалық жанғыштар....................................................................33

3.3.1 Органикалық жанғыштар........................................................................................................33

4.Байланыстырғыштар.....................................................................................................................34

Байланыстырғыштардың пиротехникалық құрамдардағы (цементаторлардың) ролі...............34

4.2 Мықтылыққа әсер ететін факторлар.........................................................................................34

4.3 Байланыстырғыштардың жіктелуі және олардың қасиеттері................................................34

5. Пиротехникалық құрамдарды есептеу принциптері.................................................................36

5.1. Қос қоспалы пироқұрамдар......................................................................................................36

5.2 Үшқоспалы және көпқоспалы пироқұрамдар..........................................................................38

6. Жану жылуы және пироқұрамдардың температурасы.............................................................39

6.1 Жану жылуын есептеу...............................................................................................................39

6.2 Жану жылуын эксперименталды анықтау.............................................................................40

6.3 Жалынның температурасын өлшеу әдістері...........................................................................42

6.3.1 Температураны өлшеудің контактілі әдістері. Термоэлектрлік әдіс................................. 42

6.3.2 Термопараларды дайындау.....................................................................................................44

6.3.3 Оптикалық пирометрлердің түрлері......................................................................................45

7. Пироқұрамдардың физикалық және химиялық тұрақтылығы 48

8.Пироқұрамдардың сезімталдылығы 50

8.1 Пироқұрамдардың механикалық әсерге сезімталдылығын анықтау 50

9. Гигроскоптылық және химиялық тұрақтылық анықтау әдістері............................................56

10. Пироқұрамдардың жарылғыш қасиеттерін сынау........................................................... 58

10.1 Жанудың жарылысқа айналуы................................................................................................59

10.2 Пиротехникалық құрамдардың физикалық және химиялық тұрақтылығы........................61

10.3 Жанудың жарылысқа айналуын зерттеу әдістері..................................................................62

10.4.Жарылыстың концентрациялық шектерін тәжірибе жүзінде анықтау................................62

8.5 Жарылыстың концентрациялық шектерін есептеу 63

11. Пиротехникалық заттар туралы жалпы мәліметтер................................................................66

11.1. Пиротехникалық өнімдерді сынау.........................................................................................68

11.1.1 Жалпы жағдай. ......................................................................................................................68

11.1.2.Сынақ үшін үлгілерді таңдау.................................................. 71

11.2 Сақтауға рұқсат етілген уақыт................................................................................................72

12 Пиротехникалық құралдардың қолданылуы............................................................................72

12.1 Химиялық заттар алатын құрамдар .......................................................................................72

12.2 Сіріңкелі құрамдар.................................................................................................................. 74

12.3 Отшашудың құрамдары...........................................................................................................75

13. Пиротехникалық өндірістердегі технологиялармен құрал-жабдықтар ...............................76

13.1 Пиротехникалық өндірістің сызбасына қойылатын талаптар ............................................76

13.2 Компоненттерді дайындау.......................................................................................................77

13.2.1 Компоненттерді майдалау..................................................................................................78

13.2.2 Компоненттерді себу............................................................................................................79

14.Өнеркәсіп тәртібі, отшашулар ұйымдастырулар және басқа да іс-шараларды жарылғыш заттармен өткізу................................................................................................................................81

14.1. Жалпы бөлімі...........................................................................................................................81

14.2 Отшашу ұйымы құрылтайшысына қойылатын талаптар.....................................................82

14.3 От шашулардың өткізілу орны және уақыты........................................................................82

15 Өндірістік тұтану көздері және олардын алдын-алу...............................................................82

16. Электр құралдарын қолданысымен жұмыс істейтін бөлмелер мен сыртқы құрлыстардың жарылыс және өтртке байланысты классификациясы..................................................................85

17.Пиротехникалық өнімдерді сынау.............................................................................................86

17.1 Жалпы жағдай...........................................................................................................................86

17.2 Сынақ үшін үлгілерді таңдау 89

18. Өздігінен таралатын жоғарытемпературалық синтез-пиротехниканың маңызды бөлімі...90

19.Пиротехникалық құрамдардың рецептілері.............................................................................94

19.1Түрлі түсті түтін табақшаларының дайындалуы...................................................................94

19.2 Ақ түтінді құтыларды дайындау.............................................................................................97

19.3Қара түтін құтыларын дайындау..............................................................................................99

20. Жарылғыш заттар.....................................................................................................................101

20.1 Жарылғыш заттар сипаттамасы 101

20.2 Аммиак селитрасы және оның қасиеттері...........................................................................103

20.3 Жарылғыш заттар қолданылуы.............................................................................................106

20.4 Жарылғыш заттарды дайындау әдістері..............................................................................107

20.4.1 Йод , нашатыр жарылғыш қоспасын жасау......................................................................108

20.4.2 Алдамшы жарылғыш шариктер.........................................................................................108

20.4.3 Аз қуатты кішігірім қопарғыш........................................................................................109

20.4.4Аз қуатты магний қопарғышы............................................................................................109

19.4.5 Ацетонды жарылғыш қоспа...............................................................................................109

Қолданылған әдебиеттер...............................................................................................................110

Кіріспе

Пиротехникалық құралдар және құрамдар қазіргі таңда тек қана әскери істе ғана емес, сонымен қатар ауыл шаруашылығында, техникада, геологияда, төтенше жағдай қызметінде, өнерде және т.б. салаларда кеңінен қолданылады. Қазіргі кезде отшашусыз еш бір мереке өтпейтіні белгілі. Бұл көз тартарлық құбылыс ешкімді де бейжай қалдырмайтыны анық.

Пиротехникалық өндірісті қазіргі таңда жеке сала ретінде қарастырады. Пиротехникалық құрамдарды зерттегенде және жобалағанда заманауи физика­химиялық әдіс анализдері қолданылады. Қойылған талаптарды жүзеге асыру, яғни жаңа құрамдарды ойлап табу үшін пиротехник маман бастапқы химия пәнінінің негізін, физика пәнін, электротехниканы, математиканы жетік білуі керек. Осы уақытта пиротехника кең ауқымда дамуына байланысты жеке білім саласына айналды. Басқа ғылым сияқты пиротехникада өзінің қалыпты дамуы үшін әдебиетпен қамтамасыз етілуі керек. Бірақ пиротехниканың спецификасына байланысты, азаматтық, қорғаныс салаларында қолданылуына қатысты әдеби кітаптар кең ауқымда таралмаған. Оқулықта жану туралы жалпы мәліметтер, пиротехникалық құрамдарды халық шаруашылығының түрлі салаларында (өнеркәсіпте, көлікте, ғылыми зерттеулер кезінде және т.б.) пайдалануларына арналғаны туралы және отшашулардың құрамдары туралы да мәліметтер берілген. Әр бөлімнің соңында өзін – өзі тексеру сұрақтары келтірілген.

Белгілі пиротехникалық құралдар мен заттарды тексеру, яғни, құрамын реттеу, жанудың жарықтығын, түстің тазалығын және т.б. параметрлерін зерттегенде химияны білген абзал. Тек қана алдыңғы қатарлы пиротехниктер ғана химияның маңызы зор екенін білген. Себебі, химияны білген маман ғана пиротехникалық бұйымдардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады.

Пиротехника физика және химия ғылымдарының соңғы жеткен жетістіктері бойынша дамитыны белгілі.

Ұсынылып отырған оқу құралының негізгі мақсаты пиротехникалық құрамдарды дайындау, сынау, есептеу әдістерімен және қолданылуымен таныстыру.

Оқу құралы «Жарылғыш заттар мен пиротехникалық құрамдардың химиялық технологиясы», «Бейорганикалық заттардың химиялық технологиясы», «Органикалық заттардың химиялық технологиясы», «Қоршаған ортаны қорғау және өмір тіршілігінің қауіпсіздігі» мамандықтарында оқитын студенттер мен магистрлері үшін арналған.