1 Сурет. Іргетастың осьтерін белгілеу сұлбасы

Көлденеңдiкті ағаш тақтайшаға төменгi тiрек беттің қатты тығыздап қысылғандығының деңгейі арқылы тексередi.

Сызбада көрcетiлген өлшемдерден іргетастың нақты өлшемдерiнiң жiберiлетiн ауытқулары, «Бетонды және темiрбетонды конструкциялар монолитты» қойылған СН және П III-15-76 олардың нормалары асу тиiстi емес.

Монолитты: барлық биiктiктерге жазықтықтар және олардың қиылысуы-ның сызықтарының тiк немесе жобалық көлбеуiнен) жоспардағы негiзгi өлшемдердiң тексерiлетiн бөлiмшесiнiң барлық жазықтығына ±20, көлденең жазықтықтардың iргесi ) ± 5; (тiрек беттерден басқа) 2 м ұзындықтың жобалық тексерудiң жанында тақтайшасымен бетон бетiнiң ± 20, жергiлiктi ауытқулары ұзыннынан немесе элементтердiң аралығы +6,-3; элементтерiнiң көлденең қимасы шаралары металлдық элементтер үшiн жиiрек, тiректердiң қызмет-шiлерiнiң беттер және кепiлдеме қағаздардың белгiлерiндегi -5, анкерлiк бұрандамаларды орналастыру +20 биiктiгi, жоспар бойынша, тiректер нобай-дың iшi ± 5.

Анкер құдықтарының қабырғаларының тiктiгiнің ауытқулары 5мм/м биiктiк шектерiнде болу керек. Ұзына бойына және iргетастың көлденең өстерiн сәйкес келмеу 20мм-ден аспау керек.

Іргетасты жинақтауға дайындық

Машинаның рамасын орнататын iргетастың бетi, редукторды немесе электрқозғалтқышты, май ағылған жерлерін сумен жуып, қоқыстардан тазартады. Бір сағаттың арасында металлдық шөткемен және екiншi сумен жуып тазалаумен тұз қышқылының әлсiз ерiтiндiсiмен төсемдер асты орындарын өңдеу қажет.

Iргетастың бетiндегi астарларының орналастырылулары белгiнi рамаға қою немесе тұрқыны сызба бойынша орындайды. Егер астарлар олардың орналастырылған орындарындағы бетондарға тiкелей құрса, онда 200х200 мм- дiң алаңдарын белгілейді. Iргетастың беттерiн сумен жууға дейiн беттiк үлдiрдi қирату үшiн терең кертудi жасау керек,өйткені iргетасқа бетонның құйылуын жақсартады. Аздаған ауытқуларды қабылдау барысында компенсациялауға болады. Биiк белгiге үлкен күйiнде артық iргетастың бiр бөлiктерiн шабады, жаңа созылған анкерлiк бұрандамаларды әзiрлейдi немесе ескiлерді ұзартады.

Рамаға тексерiлген құрал-саймандарды құратын астарлардың жиынының биiктiгiн белгiнің кішіреюіне үлкейтедi. Үлкен төмендетуде - қажеттi әзiрлеумен және негiзгi байланысатын қосымша арматуралық торды қою арқылы iргетастың жоғарғы бөлiгiн қосымша бетондайды.

Негiзгi өстердiң әрбiр жеке жағдайында жиiрек iргетастың аздаған жылжуларын немесе комплект жасайтын жабдыққа тiректерiн жылжтумен жабдықтың үлкеюі есебiнен орнын толтырады немесе оның тiректерiндегi саңылауларды мүшелеу, аумалы-төкпелi рамалар және жалғастыратын құбырлардың өлшемдерінiң өзгеруiн қолдану мүмкін. Рамадағы тесіктердің өсінің центрімен сәйкес келмейтін анкерлік құдықтарды қайта жасаудың қажеті жоқ.

Әдебиет: 2 нег.[153-157 ], 1 нег.[144-146 ]

Бақылау сұрақтары:

1. Жабдыққа iргетасты қабылдаудың мәні немен қорытынланады ?

2. Іргетастарды тексеру кезінде қандай құралдар қолданылу керек ?

3. Іргетасты қабылдау алдында не қажет болу керек ?

4. Iргетастың қандай элементтерiн аса ықыласпен қабылдау керек?

5. Машинаның рамасын орнататын iргетастың бетi қалайша әзiрлейдi?

3 - Дәріс. Жұмыс орнына машиналарды қондыру

Ауыр машиналарды іргетасқа орнатады, ол тек негіз, яғни жабдықтың тіректік бөлігі ретінде немесе онымен қатты байланысып және соның арқасында жабдыққа қосымша беріктік пен тұрақтылықты қамтамасыз етеді.

Іргетас грунтқа бекітілетін бетонды, кірпішті қалау түрінде болады. Іргетастың арналуы - машинаны пайдалану процесінде пайда болатын жүктемелерді қабылдау. Сонымен қатар, іргетас машинаны жұмыстық орынға тез, тура және сенімді қондыруды қамтамасыз етеді. Іргетас ауданы, оның өлшемі және массасы оған орнатылатын жабдықтың тіректік ауданы, өлшемі және массасына қатысты анықталады.

Жабдықты іргетасқа орнату кезінде тиісті нұсқаулықтарға, жинақтау сызбаларына, техниклық шарттарға сүйену керек.

Жабдықты іргетасқа әртүрлі тәсілдермен орнатады ( 2, а...д сурет).

а – бұрама көмегімен; б – қондырылатын сомындарда; в – жиналмалы металл төсемелерде; г – реттелмелі башмактарда; д – домкраттарда. 1, 2 – тірек тілімшелері; 3 – реттегіш бұрама; 4, 7 – тарелкелі және тоқтатқыш тығырық; 5, 8 – іргетастық бұрандама; 6, 9 – жабдықтың тіректік бөлігі; 10, 11 – орнатылма сомыны; 12 – іргетас.

сурет- Іргетасқа технологиялық жабдықты орнату әдісі

Жабдықты реттегіш бұрама көмегімен орнату келесі түрде жүреді (сурет 2,а):

тірек тілімшелерін 2 іргетаста жабдықтың тірек бөлімінде 6 реттегіш бұрамалардың 3 орналасуына байланысты орнатады;

жабдықтың тірек бөліміне 6 бөгеткіш сомыны 4 бар реттегіш бұраманы 3 орнатады; реттегіш бұрамаларды 3 айналдыра отырып, горизонтальды және вертикальды жазықтықтарда тұрғызады; бұдан кейін реттегіш бұрамалардың күйін бөгеткіш сомынмен 4 бекітеді; іргетастық бұрандамаларды 5 тартып қысады; іргетастық бұрандамаларды тартып қысқаннан соң сомыны бар 4 реттегіш бұрамаларды 3 алып тастайды, ал олардың астындағы тесіктерді бұрандалы тығын-жапқыштармен жабады.

Жабдықты дәлдеуді орнатылма сомындар (2, б сурет) көмегімен 11 серпімді элементтерді-тарелкалы тығырықтарды 10 қолдану арқылы жүргізеді:

реттегіш сомынды 11 және тәрелкелі тығырықты 10 іргетасқа 12 алдын-ала жапсырылған іргетастық бұрандамаға 8 орнатады;

орнатылма сомынды 11 айналыра отырып, орнатылатын жабдықтың тіректің бөлігінің күйін 9 горизонтальды және вертикальды жазықтықтарда реттейді; жабдықты бекітпелі сомынмен 7 бекітеді.

Жабдықтарды жинағыш металл төсемелерде қондыруды (сурет 2,в) реттегіш бұрамалар қарастырылмаған жағдайларда және тәрелкелі тығырық және домкраттарды қолдану мүмкін болмағанда қолданады. (іргетастағы техникалық жабдықтың күйін реттеудің қалған сұлбалары суреттен түсінікті және қосымша түсініктемелерді талап етпейді.)

Мысал ретінде металлкескіш жабдық іргетасындағы жинақтауды қарастырамыз. Жабдықты іргетаспен қосу анкерлік және құйылмалы іргетастық бұрандамалар көмегімен, сонымен қатар бетондық қоспа немесе сұйық цементтік ерітіндіні құю арқылы жүзеге асырылады. Анкерлық бұрандамаларды соққымен жұмыс жасайтын жабдықтарды қондыру кезінде қолданады, ал құйылмалы бұрандамалар көмегімен тыныш, жылдам соққыларсыз жұмыс жасайтын жабдықтарды орнатады.

3, а...г суреттерде жабдықты іргетаста бекітудің әртүрлі әдістері көрсетілген: іргетас 2 тесігіне тақтамен 1 бірге қаланған жылжымайтын анкерлік бұрандамамен 3 (жабдықты жинақтаудан бұрын); іргетасқа құйылған бұрандамамен 4; тақтайшаға 7 бұрап кіргізілген, жабдықты 6 қондырғаннан кейінгі іргетасқа құйылған арқалыққа 8 пісірілген бұрандамамен 5; іргетаста бұрғыланған тесікте орналасқан тілінген цангаға 10 бұрап кіргізілген цангалық іргетастық бұрандамамен 9.

а- жылжымайтын анкерлік бұрандамамен; б – іргетасқа құйылған бұрандамамен; в – тақтайшасы бар бқрандамамен; г – цангалық іргетастық бұрандамамен. 1 –тақта; 2 - іргетас, 3, 4, 5, 9 – бұрандамалар; 6 – қондырылатын жабдық; 7 - тақтайша; 8 - арқалық ; 10 - цанга

3 – сурет. Жабдықты іргетасқа бекіту әдістері

Жабдықты қондырып және толық тексеріп болғаннан кейін іргетас бетін майдан және басқа ластанулардан тазалайды, қысылған ауамен үрлейді және ыстық сумен жуады. Сосын бетондық сұйықтықпен немесе цементтік ерітіндімен құюды бастайды, ол келесі тәртіппен жүреді:

қорамақалыпты іргетастық тақтадан 100...150 мм қашықтыққа орнатады (қорамақалып биіктігі іргетас деңгейінен 20...30 мм биік болуы керек);

қорамақалыппен жанасатын құбыржолдарды құбырларды жылулық кеңейтуді компенсациялау үшін жеткілікті болатын саңылауды толтыру үшін қарақағазбен қаптайды;

іргетастық бұрандамалардың құдықтарын бетондық қоспамен немесе цементтік ерітіндімен құяды, оның құрамын нұсқаулық болмаған жағдайда справочниктен анықтайды; құйманың қабат қалыңдығы 50...80 мм болуы керек.

Құю келесідей орындалады (4 сурет): құйылатын жабдықтың тірек бөлігінің 2 айналасында қорамақалып 1 орнатады және оны дірілдіқоздырғышы 4 бар жинастырғыш-арнашық 3 көмегімен құйылмалы қоспамен 5 толтырады.

1 – қорамақалып ; 2 – жабдықтың тіректік бөлігі; 3 - жинастырғыш-арнашық; 4 – дірілдіқоздырғыш; 5 - құйылмалы қоспа; 6 – іргетас.

4 - сурет. Жинастырғыш-арнашық көмегімен жабдықты құю

Жабдықтың іргетассыз қондырылуы үшін дірілоқшаулағыш тіректер (5 – сурет) және әртүрлі конструкциялардың кілемшелері қолданылуы мүмкін. дірілоқшаулағыш тіректің сомыны 3 жоғарғы қақпақпен 1 бүктеленген серіппе 2 көмегімен қосылған, ол тірекке қатысты бұралуды болдырмайды, бірақ бұрандаманы бұрап кіргізу кезінде вертикальды қозғалуға бөгет болмайды.

1 – жоғарғы қақпақ; 2 – серіппе; 3 – сомын; 4 - бұрандама;

5 – орнатылатын жабдық

5- сурет. Дірілоқшаулағыш тірек

Әдебиет : 5 нег. [196-198], 1нег. [146-166].

Бақылау сұрақтары

1 Жабдықты реттегіш бұрама көмегімен қондырудың негізі не?

2 Жабддықты іргетаспен қосу ненің арқасында жүзеге асырылады?

3 Іргетасты бетондық қоспамен құю қалай іске асырылады?

4-Дәріс. Жүк көтеру құрылғылары

Жүк көтеру құрылғыларын тағайындау. Такелажды жабдық

Көтеру операциясының механизациясы жұмысшылардың тек еңбегін ғана жеңілдетпейді, сонымен бірге оның өнiмдiлiгiн жоғарылатады, бөлшектер мен құрастырылым бірліктері салмағы 18 кг-нан астам құрастыру кезінде, ереже бойынша, жабдықтың орын алмастыруы мен орнатуы көтергіш-көліктің көмегімен іске асырылады. Құрастырылым цехтарында қолмен және еңбексыйымдылықпен құрастыру жұмыстарын азайту мақсатында қазіргі көтергіш-көліктің жабдығымен жабдықталуы керек.

Көтеру, жүктерді түсіру мен орын ауыстыруын белгілеу кезінде және көтергіщ-көлік жабдықтарын қолдануымен ірі көлемді бөлшектерді құрастыру такелажды жұмыстар деп аталады. Құрастыру цехтарында оларды орындау үшiн әр түрлі жабдықтарды қолданады-көпiрлі крандарды, арқалық-крандарды, тельферлерді, бұрылма крандарды, тәлдерді, шығырларды, домкраттарды, және т.б.

Такелажды жабдық. Арқандар жүк көтергіш құрылымдарда тартқыш органдардың сапасында кең қолданыс тапты. Болатты арқандар басқаларға қарағанда жиі қолданылады. Кендiрден, мақта-матадан және жасанды тал жiптен арқандар жүк көтеру құрылымның iлмегiне жүктi орап байлау және бекiткiш үшiн ғана қолдануға жасалған. Болат арқандар, дыбыссыз жұмыс істейтін және үлкен жылдамдықпен жүктердiң көтерiлуге мүмкiндiк беретiн, диаметрi 0,2...3 мм болаттан жасалған сымды өте берiктiкке ие болатын жоғары көмiртектiден әзірлейді. Жүк көтеру құрылғыларында екi есе шығын свивканың арқандарын қолданады. Сымдар 1 бұрымда 2 орайды, ал соңғыларын болаттан жасалған өзектерге орайды (6-сурет).

1 - сым; 2 - иіру; d_k - арқанның диаметрі

6- сурет. Болатты сым арқанның қимасы

Госгортехнадзордың нормаларымен сәйкес арқанның жүк көтергіштерiн, арқанның берiктiк қорын және оның максимал жұмыс күштен тармаққа сүйене отырып таңдайды, кесте бойынша арнайы анықтамаларда келтірілген.

Госгортехнадзордың талаптарымен сәйкес таңдаулы арқанның ұзақ уақытқа жарамдылығын қамтамасыз ету үшiн блоктың минималды мүмкiн диаметрi, арқанның айналмасы, шарттан мұнда К_д - берiктiктiң қор коэффициенті, жүк көтергіш құрылғының тәуелді түрiне және оның жұмысының тәртiбiне байланысты таңдайды; d_к – арқанның диаметрі. Жүк көтергіш құрылғыларының қолдық жетегімен К_д = 4...5, машинамен - 5...6 арқандарды қолдануда. Арқандар үшін, полиспастарда қолданылатын К_д = 6 болады.

Шынжырлар жүк көтергіш механизмінде сапалы жүк таситын және жүкті асып қоятын дайындама үшін қолданады. Кең қолданыстағы шынжырлар жүк таситын пластинкалы, МЕСТ 191-82 сәйкестендірілген (7, а - сурет), және дәнекерленген дөңгелек тізбек буын МЕСТ 7070-75 (7,ә - сурет) сәйкестендірілген.

Тізбектің жүк көтергішіне байланысты әр түрлi өлшемдердi әзiрлейдi. Негiзгi параметрлері болып, анықталатын жүк көтергіштердің пластинкалы тізбектері, тілімшелерінің өлшемдері (ұзындығы L және ені В), тізбектің қадамы t болып есептеледі. Дөңгелек тізбек буынды дәнекерленген тізбекті жүк көтергіші оның калибрына d, еніне В және қадамына t байланысты.

а - тілімшелі; ә -дөңгелек тізбекті;

7 - сурет. Жүк таситын тізбектер

Егер жүк таситын iлмектердi жүк қармағыш құрылым ретiнде қолданса, оларға жүкті арқан арқылы iлiп қояды.

Стропалар (жүк көтергіштер) арқандардың кесiндiлерiнен (8, а.. г - сурет) немесе калибрленбеген тізбектерден (8, г - сурет) әзiрлейдi. Жүкті асып қоятын арқандар (сурет 8, а...г) арқандардың кесінділерінен немесе калибрленбеген шынжырлардан (сурет 8, д) әзірлейді. Жүкті асып қоятын шынжырлардың кемшіліктері арқандардың дайындамасымен салыстырғанда мынадай нәтиже алады: ауырырақ, қымбаттау және тез ескіреді. Бірақ барлық жүк асып қоятын арқандар нақты талаптарға жауап беруі керек: олар ілмекке оңай киілуі, олардан түсуі, және бұдан басқа, жүктен еңбексіз босауы керек. Жүктi iлу үшiн өте кең тарату (8, г - сурет) УСК түрдiң әмбебап жүк асып қоятын арқандары кездеседі. Жүк асып қоятын жүк көтергіш, оларды жасау үшiн қолданылатын арқанның диаметрiне және ұзындығына тәуелдi болады. Арқанының диаметрi салмағына байланысты әзiрлелетiн жүк асып қоятын арқанның түрiнiң көтерiлетiн жүктерiн таңдайды.

а - қарапайым; ә - бір ілмекпен; б - екі ілмекпен; в - әмбебапты; г - шынжырлар; l, l₁ – полиспастаның қосу ұзындығы

8 - сурет. Стропалар (жүк көтергіштер)

Жүк көтеру құрылғыларының түрлері

Қабырғалы бұрылма краны. Жұмыс орынында жиi айналмалы ұшып шығуы бар крандар және қолды жетекпен келтiрулерi қолданады (9 сурет).

Кранның арбашасы 3 арқанның көмегімен 4 жылжиды, шынжырлы дөңгелектің 2 қозғалысымен жүргізіледі, жүк лебедкамен 1 көтерiледi.

1 –шығыр; 2 –шынжырлы дөңгелек; 3 - арбаша; 4 - арқан

9 - сурет. Айнымалы ұшып шығумен және қолдық жетекпен қабырғалы консольдық бұрылмалы краны

Домкраттар қарапайым жүк көтеру механизмдер тобына жатады, биіктікке әр түрлi жүктердi көтеру үшiн, жоғарыламайтындай, ежере бойынша, 1м болады. Оларды құрастыру кезінде, сонымен қатар белгілеу жұмыстары кезінде қолданады. Басқа жүк көтеру машиналардан айырма-шылығы домкраттар жүкті астынан көтереді, орнықсыз тепе-теңдiктi құрайды, төңкерілуден сақтап қалуын талап етеді.

Домкраттар принципі бойынша әрекетті және конструктивтi орындауда бұрандалы, рейкалы және гидравликалық болып бөлінеді.

а - бұрандалы; ә- рейкалы; б- гидравликалық 1, 7 - корпустар; 2- бұранда;

3-гайка; 4- бұранданың басы; 5,10- қолсаптар; 6- тістегеріш; 8-тiстi рейка; 9- тiстi дөңгелек; 11- цилиндр; 12- поршень; 13- гидравликалық сұйық үшiн сұйық қойма; 14-плунжерлi сорғы; 15 – иінтірек (рычаг)

10 - сурет. Домкраттар

Шығырлар, жүктiң орын ауыстырылуы үшiн қолданылатын, қолдық және жетекті машиналық болуы мүмкін. Барлық лебедкалар тежеуішті құрылғылармен, ескертетін жүктi өздiгiнен түсiруімен жабдықтандырылады.

а - қолды жетекпен; ә- механикалық жетекпен; 1- тұғыр; 2 - тартқыш; 3, 7- барабандар; 4- тiстi берiлiс; 5- қолсап; 6- қырылдақты (храповой) механизм; 8- рама; 9- электрқозғалтқыш; 10- тежеуіш; 11- бәсеңдеткіш

11- сурет. Шығырлар

Тәлдер және тельферлер айырмашылығы ықшамдылығымен және жүктерді 25м–ге дейін салмағымен 0,25-тен 10 тоннаға дейін биiктікке көтеру үшiн арналған.

Тәлдер (12, а сурет) қолды жетекпен орындалатын, бұрамдықты және тістегерішті болу мүмкін. Тәлдерді жұмыс орнында ілмектің 3 көмегімен iлiнеді. Тельферлерді электрлік жетекпен орындайды.

Тельфердiң жүк көтеретiнi әдетте 5 тоннадан аспайды. Қозғалмалы тельферлер механикаландырылған арбаларға 12 бөлек жетекті қозғалтқышпен бекiтіледі.

1- тежеуіш; 2- жұлдызша; 3 - iлмек; 4 - бұрамдықты дөңгелек; 5 - тізбекті дөңгелек; 5 - жетекші тізбек; 7 - бұрамдық; 8 - тартқышты тізбек; 9 - басқару пультi; 10 - иілгішті кабель; 11- электрқозғалтқыш; 12 - арбаша; 13 - монорельстi жол; 14 - арқанды барабан

12 - сурет. Тәл (а) және (ә) тельфер

Блок және жұлдызшалар тарту органының қозғалысының бағытын өзгерту үшiн қолданады. Бөлек жағдайларда блокты тарту органына немесе керісінше біліктен айналу моментiн беру үшiн қызмет көрсете алады.

Бағыттаушы блоктар шойындардан және едәуiр сиректеу болаттардан (пісірілген немесе құйылған) жасайды. Блокта арналардың пішіндерін арқан ойысқа тығыз жатқызылатындай етiп орындайды.

Полиспастар (13, а, ә сурет) өзімен ұсынылатын құрылғы иінді тартқыш органдарын және блоктарын, жүктi орын ауыстыру үшiн қызмет көрсетедi. Олар дербес жүк көтеру құрылымдар сапада қолдануға немесе жүк көтеру механизмнің құрамына кiре алады.

а - бір қатарда орналасқан шығыршықтармен; ә - шығыршықтармен, жалпы көлденең осьтерде орналасқан; 1, 2- жылжымайтын және жылжымалы шығыршықтар; 3- иілгішті тартқышты орган; G - жүктiң массасы; F - қоса тiркелетiн күш;

13 - сурет. Полиспасттар

Полиспастың негізгі сипаттамасы – еселілік i _п оны бірлікті барабанды тармақтарын саны бойынша қолдану кезінде, жүк ілінгенді анықтайды. Екілікті барабанда полиспастың еселілігі арқанның тармақты жарты санына тең ілінген жүк. Полиспасты күште ұтыс үшiн арқасында қолданады:

Мұнда F - қоса тiркелетiн күш;

G_г - жүктiң массасы;

G_п - полиспастың массасы;

I _п - полиспасттың еселiлiгi;

η - полиспасттың ПӘК-ті.

Жүк көтеру құрал-саймандар

Стационарлы жүк көтеру құрылғының жоқтығы кезіндегі жағдайларда iрi көлемді жабдықтың тұрақты жұмыс орнындағы жинақтауды немесе құрастыруды жүзеге асыруға, жүк көтеру құрал-саймандармен, көтерілетін жүктің салмағына байланысты таңдауды қолданады.

Тағаналар (14 - сурет) салмағы 12 тоннаға дейін жүктердi көтеру үшiн қолданады және оларды ағаш бөренелерден жасайды. Бөренелердің және арқалықтардың өлшемдерiн тағаналарды жасау үшін анықтама кестелерi бойынша көтерiлетiн жүктiң массасына байланысты таңдайды.

1 - арқалық; 2 - ендiк; 3 –тіреуіш; 4 – қиғашты тiреу

14 - сурет. Ағашты тағаналар

Үш аяқтар (15 - сурет) жүктерді көтеру кезінде салыстырмалы үлкен емес салмақпен (3 тоннаға дейiн) 2,5 м биіктікке дейін қолданады. Оларды көбінесе металл құбырдан және сирек – ағаштан жасайды.

1 - штанга; 2 - iлмек; 3 - тiреуіш

15 - сурет. Үш аяқ

Діңгектер (16 - сурет) салмағы 50 тоннаға дейін жүктердi көтеру үшiн қызмет көрсетедi. Оларды өнеркәсiптiк жабдықтарды жинақтауға мүмкiн емес немесе крандарды қолдану орынсыз жағдайларда қолданады.

Биіктігі 30 м дейін дiңгектердi (мачталарды) болатты құбырдан жасайды. Тасымалдауды жеңілдету үшін, оларды бірнеше бөліктерден, өзара бұрандама-лар көмегімен қосады. Діңгектердің бөлек бөлшектерін ыңғайлы біріктіру үшiн фланецтерді қолданады.

1 - фланец; 2 - бағана; 3 - қатаңдылық қыры

16 - сурет. Дiңгек (Мачта)

Тік немесе көлбеулік берілген жағдайда діңгекті вант-расчал көмегімен ұстап тұрады (16-сурет) арқандардан орындайды. Вант санын жұмыс жағдайларынан сүйене анықтайды, бiрақ ол үштен кем бола алмайды. Табанымен діңгекті шарнир көмегімен қосады, оның берілген көлбеу бұрышымен орнатуды қамтамасыз етеді.

Әдебиет: 2 нег. [167-198 ], 5 нег. [191-195 ].

Бақылау сұрақтары

1. Жабдықты жинақтау кезінде қандай жағдайда көтергіш-көлiкті қолдану керек?

2. Қандай такелажды жұмыстар деп аталады?

3. Такелаж жабдықтың құрамына не кiредi?

4. Стропаларды неден жасайды?

5. Домкрат өзіне нені ұсынады?

6. Жинақтау діңгектерін қандай жағдайларда қолдану керек?

5 - Дәріс. Құрастыру. Құрастыру операциялары

Құрастырылымға технологиялық құжаттама

Құрастырылым операцияларының тізбегін және ерекшелігін құрасты-рылымның технологиялық схемасында көрсетуге болады. Бұл схеманы құрастыруда (17,а-сурет) бұйымды құрама элементтерге-бөлшектерге бөледі.(17,б– сурет). Әрбір элементті үш бөлікке бөлінген тіктөртбұрыш түрінде бейнелейді.(17,а-суретті қарау керек),жоғарғы жағында бөлшектің аталуы, төменгі сол жағында – оның индексі, төменгі оң жақта – құрастырылым бірлігіне кіретін бөлшектер саны көрсетіледі. Схемада сонымен қатар базалық бөлшек, құрастырылым бірліктері,дайын бұйымдар көрсетілуі керек.

1 - аунақшаның өсi; 2 - май қаққыш; 3 – аунақшаның тұрқы; 4 - мойынтректер; 5 - тығырық; 6 - сомын; 7 – май сауыт

17- сурет..Құрастырылмалы бірліктерді (б) құрастыру схемасы (а)

Орындалған схемаға сәйкес технологиялық, маршруттық және операция-лық құрастырылым карталарын жасай отырып құрастырылымның технология-лық процессін өңдейді.

Технологиялық карта – бұйымның бүкіл өңделу процессі, операциялар және олардың құрама бөліктері, материалдар, өндірістік жабдық және технологиялық режимдер, бұйымның жасалуына керекті уақыт, жұмысшылар квалификациясы және т.б кіретін технологиялық құжаттама формасы.

Маршруттық карта – құрастырылымның технологиялық процессін операциялар бойынша сипаттамасын құрайтын құжат. Маршруттық карталарды негізінен кіші сериялы және бір ретті өндірісте қолданады.

Бірыңғай өндірістік шарттарда құрастыру операцияларын ұйымдас-тыру

Бірыңғай өндіріс дайындалатын бұйымдардың кең ауқымдылығымен және олардың аз шығарылуымен сипатталады. Бірыңғай өндіріс шарттарында құрастырылатын бұйымның өлшеміне және дәлділігіне байланысты құрастырылым құрастыру жұмыстарын бөлшектеу арқылы және бөлшектеусіз жүргізілуі мүмкін. Бірінші жағдайда құрастырушы құрастырылатын машиналардың және құрастырмалы бірліктердің түрлері бойынша маманданады. Маманданудың маңызды шарттары болып құрастырмалы бірліктерді, бұйымдарды, олардың конструктивті элементтерін стандарттау, нормалау және унификациялау, сондай-ақ құрастырылымның технологиялық процесстерін типтеу табылады.

Ережеге сәйкес, құрастырушылардың жұмыс орындары дара өндірістік шарттарда бір-бірімен байланысты болмайды. Көп жағдайларда жеке құрастырылмалы бірліктерді құрастыру жалпы машинаны құрастырудан озады. Осындай шарттарда еңбекті ұйымдастыру формасы негізінен бригадалық болып келеді. Сондай-ақ бригада ішіндегі жұмыстар оның мүшелерінің квалификациясы бойынша топтастырылады.

Сериялы өндірістік шарттарда құрастыру операцияларын ұйымдас-тыру

Сериялы өндіріс периодты қайталамалы партия бойынша дайындалатын бұйымдардың шектелген ауқымдылығымен және салыстырмалы үлкен көлемде шығарылуымен сипатталады. Сериялы өндірістің шарттарындағы негізгі сипаттамалық ерекшелігі- құрастырылым процессінің түйінді құрастырылымға (жеке құрастырылмалы бірліктер,агрегаттар, механизмдер) және жалпы құрастырылымға бөлінуі. Көлемді сериялы шығарылымда қозғалмалы құрастырылымды қолданады. Сондай-ақ мамандандырылған жұмыс орындары құрастырылым сызығы бойымен орналастырылады, ал құрастырылатын машина құрастырмалы конвейер арқылы бір құрастырылым операциясынан екіншісіне жылжиды.

Жаппай өндірістік шарттарда құрастырылым жұмыстарын ұйымдас-тыру

Жаппай өндіріс аз ауқымдылығымен және үздікссіз уақыт аралығында дайындалатын бұйымдарды үлкен көлемде шығарумен сипатталады. Жаппай өндірістік шарттарда құрастырылым процессі әрбір жұмыс орынында бір бұйым моделінің құрастырылым операциясы орындалатындай етіп бекітіледі. Құрастырушының еңбекті ұйымдастырудағы негізгі ерекшелігі болып құрастырылымның терең бөлшектенуі және қатаң орнатылған құрастылым операцияларында еңбекті бөлу және жұмыс орындарындағы байланыс табылады.

Өндірістің бұл типі үшін ең жоғарғы ұйымдастыру формасы- механикалық транспорттың әсіресе конвейердің үздіксіз ағыны сай.

Құрастырылым өндірісіндегі өзара ауыстырылымдылық

Өзара ауыстырылымдылық- құрастыру процесінде бұйымдарды (түйіндер, агрегаттар) орнатуға мүмкіндік беретін немесе оларды алдын-ала қалыптастырусыз түйіндер, агрегаттар және бүкіл конструкция жұмысына барлық шарттарды қамтамасыз ететін дәл сол бұйымның, түйіннің,машина агрегаттарының, механизмнің, аппараттардың және басқа да конструкциялар-дың қасиеті. Өзара ауыстырмалылыуыстырмалылықтың негізі болып өлшемдердің рационалды шақтамалары немесе бұйымның басқа параметрлері табылады.

Өзара аумастырымдылық толық ( барлық бұйымдар үшін ) және толық емес (бұйымды өлшемдері және басқа да параметрлері бойынша партияларға бөлгенде;партия шектерінде бұйым сұрыптаусыз қолданылады ) болуы мүмкін.

Жеке қалыптастырумен құрастыруды дара және кіші сериялы өндірісте қолданады. Сондай-ақ жанасатын бөлшектер отырғызу талабын қамтамасыз ету үшін слесарлы өңдеулерге барады.

Бөлшектерді құрастыруға дайындау

Құрастырылымға ұшырайтын бөлшектер металл шаңдардан, жоңқалардан және басқа да ластанулардан таза болуы керек. Бөлшектерді әр түрлі әдістермен – механикалық , жуу арқылы, сығылған ауа үрлеу арқылы тазартады.

Бұйымдарды антикоррозиялық майлардан, беттердегі бояудан және т.б қатты ластанулардан тазарту жетекті және қолды металл щеткалардың көмегімен механикалық әдіс арқылы жүргізілуі мүмкін.

Бірыңғай және кіші сериялы өндірістерде бөлшектер құрастыру алдында жуу бактарында немесе ванналарда жуылады. Сериялы және жаппай өндірісте бұл мақсатта арнайы жуу машиналарын қолданады. Жуудың бірнеше түрі бар – химиялық (малу арқылы), ағынды (органикалық еріткіштерде), электрохимия-лық, ультрадыбыстық. Бөлшектерді жуу процессі шартты түрде бірнеше кезеңдерге бөлуге болады: сұйықтың механикалық әсер етуі; сулау; темпера-туралық әсер ету; абсорбциялау, шаю.

Бөлшектерді сапалы түрде тазалау 30...50 МПа сығылған ауамен үрлеу арқылы жүзеге асады.

Машина бөлшектерін құрастыру туралы жалпы мәлімет

Машиналарды, құралдарды, механизмдерді оларды құрайтын бөлшектер және құрастырмалы бірліктер арқылы құрастырады. Машина бөлшектерін құрастырудың бірнеше әдістері бар. Сондай-ақ қолданылатын құрастырулардың барлығын үлкен екі топқа бөлуге болады:жылжымалы және жылжымалы емес.( 1 -кесте)

Қосылыстардың квалификациясы 1-кесте

Конструктивтi белгiлері	Ажырамайтын		Ажырайтын
	жылжымайтын	жылжымалы	жылжымайтын	жылжымалы
Технологиялық белгілері	Пісіру Желімді Тойтармалы Айналмасоғулы Баспақты	Айналмасоғылған	Бұрандалы Сыналы Кілтекті Оймакілткелі (тісті) Цилиндрлі Конусты Пішінді	Тісті Ойма кілткелі (тісті) Цилиндрлі Пішінді

Ажырамалы қосылыстар ешқандай бұзылусыз бірнеше рет ажыратып қайта құрамстыруға болады. Ажырамайтын қосылыстарды ажырату үшін байланыс элементтерін бұзу керек. Машинаны қолдану кезінде жылжымалы қосылыстарда бөлшектің басқа бөлшекке қатысты орналасуында өзгерістер болады, ал жылжымайтын қосылыстарда бөлшектердің бір-біріне қатысты орналасуы тұрақты болады.

Әдебиеттер: 1 нег. [68-76], 1 қос. [113-120]

Бақылау сұрақтары

1 Құрастырудың технологиялық схемасы деген не ?