1 «Еңбек қорғау» пәнінің мақсаты мен міндеттері және оның оқу үрдісінде алатын орны

Студент білуі қажет: Еңбек қауіпсіздігінің негізгі түсініктері мен терминдері; зиянды және қауіпті өндірістік факторлардың жіктелуі; кері әсер етуші факторлардың шекті рұқсат етілген деңгейлері мен нормалану принциптері; еңбек қауіпсіздігінің негізгі шаралары.

Сұрақтың қысқаша мазмұндамасы

Кері әсер етуші факторлардан қорғану тәсілдері мен құралдарын таңдау үшін, олардың негізгі сипаттары мен адамға әсерін білу керек. Кері әсер етуші факторлардың адамға тигізетін әсерін техникалық және экономикалық тұрғыдан толықтай жою мүмкін емес. Кей жағдайларда бұның тіпті маңызы да жоқ, себебі табиғи ортаның өзінде де адамға келетін зиянды әсерлер болады – біздің планетамыздағы табиғи көздерден бөлінетін ауа мен судағы шынайы радиоактивті және электромагнитті фон болады. Жұмыс аймағында да кері әсер етуші факторлардың адамның денсаулығының нормалауына әсерін тигізбейтін, аурулар туындатпайтын деңгейін қамтамасыз ету керек. Адам ағзасында келеңсіз өзгерістер орын алмау үшін гигиена дәрігерлері кері әсер етуші факторларды шекті рұқсат етілген деңгейлерімен шектейді.

Қауіптерді айқындау – ол қауіптерді анықтау, олардың туындау себептерін, қауіптердің кеңістіктегі және уақыт аралығындағы сипаттарын, мүмкіндіктерін, өлшемдерін және туындататын салдарын белгілеу. Қауіптерді айқындауға қауіптердің адамға әсерін бағалау және қауіпті әрі зиянды фаторлардың рұқсат етілген деңейлерін анықтау кіруі мүмкін.

Еңбек қорғау келесідей негізгі төрт тапсырманы орындайды:

• қауіпті және зиянды өндірісті факторларды айқындау;

• қауіпті және зиянды өндірісті факторларға сай қорғану құралдарымен техникалық шараларды өңдеу;

• өнеркәсіптегі еңбек қорғауды басқару және еңбек қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша ұйымдастырушылық шараларды өңдеу;

• қауіптердің туындау жағдайындағы әрекеттерге дайындық.

Адамдарға әсер етуіне байланысты кері әсер етуші факторлардың барлығы 4 топқа бөлінеді:

-физикалық

-химиялық

-биологиялық

-психофизиологиялық

Химиялық топқа жататын кері әсер етуші факторлардың рұқсат етілген деңгейі ретінде шекті рұқсат етілген концентрация (ШРК) алынады.

ШРД (ШРК) белгілеу кезінде келесі негізгі принциптерге сүйенеді:

- түрлі қатынастар алдындағы (техникалық жетістік, экономикалық мүмкіндіктер, мақсатқа сай және т.б.) барлық медициналық және биологиялық көрсеткіштердің басымдылығы;

- кері әсер етуші факторлардың барлық әсер ету түрлерінің шектелуі, яғни кері әсер етуші факторлардың әсер ету шектеулерін мойындау, себебі сол шектеулерден төмен болса, ешқандай жағымсыз әсерлер байқалмайды. (кейбір факторлар үшін, көбінесе радиацияға келгенде шектеу принциптері күмән туғызады).

Шекті рұқсат етілген деңгей (ШРД) — ол, еңбек ауысымында, күнделікті және бүкіл жұмыс өтелімінде адамға әсер ете отырып, оның және ұрпағының ауруларын, биологиялық өзгерістерін және психологиялық ауытқуларын туындатпайды. (Эмоционалды және интелектуалды қабілеттері, ақыл-ой еңбек қабілеттілігі төмендейді).