2.18 Сурет - Оталдырудың алға кету бұрышын анықтау үшін стробоскоп сұлбасының принципті жүйесі:
1 – айнымалы бөлшек; 2 – бірінші білте; 3 – бөлгіштен шыққан білтенің ұштығы; 4 – өлшегіш құрал; 5 – каскад қалыптастырушы; 6 – тапсыратын құрал; 7 – қалыптастыратын құрал; 8 – басқару блогы; 9 – жарқыл шам; Un – бірінші білтеден кернеу импульсі; I3-T – қуатталған тоқ импульсы, жарқыл шамның істен шығуын кідірту уақытына пропорционал; Iорт – орташа тоқ, кідіріс уақытына пропорционалды; (әдетте иінді біліктің ең төменгі және ең жоғарғы жиілігінде)
Жоғарыда көрсетілгеннен басқа, осциллографтары жоқ электр құралдарының және оталдырудың барлық өлшенетін параметрлерінің цифрлық индикациясы бар мотор-тестерлер қолданылады. Олардың артықшылықтарына үлкен өлшеу нақтылығы, қолданыс жайлылығы, шағын габариттер, салмағы және бағасы жатады.
Автокөліктің электрқұралдарын тексерудің әмбебап құралдарына келесілерді жіктеуге болдады:
түрі бойынша - тасымалды, қозғалмалы және стационарлы;
қоректену тәсіліне қарай – автокөліктің аккумулятор батареясынан,
жүйеден, құрамдасқан;
индикация түріне қарай - аналогты, цифрлық;
құрамдасқан, осциллографиялық.
Ең қарапайым тасымалды құралдар аталмыш автотестерлер болып табылады. Олар үлкен нақтылыққа ие емес және де кішігірім автокөлік мекемелері мен автокөлік әуесқойларына арналған. Электрқұралдарын кешенді диагностикалауға арналған «диагностикалық чемодан» түріндегі жылжымалы өлшеу аспаптары барынша жетілдірілген.
Электрқұралдарын кешенді диагностикалауға арналған шетелдік құралдардан ВХР өндірілген Элкон S-320 аналогтық аспаптарын атап көрсетуге болады. Элкон S-320 аспаптары аккумулятордың, генератордың, реле-реттегіштің, радиокедергілерден қорғау элементтерінің, төрт не екі тактілі қозғалтқыштардың оталдыру жүйесінің техникалық жағдайына бақылау жүргізуге мүмкіншілік береді. Қозғалтқыштың иінді білігінің айналу жиілігі стробоскоптың көмегімен анықталады. «Қыстырғыш» түріндегі индуктивті датчик синхрондайтын сигналдар жасап шығарумен қатар диодтардағы және монтаждалмаған генератор орамасындағы қысқа тұйықталу мен үзілген жерлерді анықтау үшін қолданылады.
МемҒЗТИ украиналық филиалы автоматтандырылған СДА типті (РигСКБД) диагностикалық станциялардың түрлендірілген қатарын жетілдірді. СДА-70 те қолданылатын электр құралдарының диагностикасын жасайтын құрылғы электр жабдықтау жүйесінің, аккумумялтор батареясының, стартердің, бақылауыш-өлшеуіш аспаптардың (БӨП) техникалық жағдайын бағалауға арналған. Сонымен қатар, келесі параметрлерді бақылау жүзеге асады: стартер тоғы жүктемесі бар және жоқ кездегі аккумуляторлы батареяның кернеуі; айналдыру мен толықтай тоқтату режимінде стартермен тұтынылатын тоғы; генератордың қайтарамы басталатын жағдайдағы айналу жиілігі; генератордың айналу жиілігінің өзгеруі кезіндегі жүктеме тоғының өсуі; кернеу реттегішімен реттелетін кернеуі; тоқ күшінің тежегішімен тежелетін тоқ көлемі; кері тоқ релесінің қосылу кернеуі; жүйедегі кернеудің тербеліс жиілігі; реттегіш транзисторының «ажыратылған» жағдайы уақыты.
Құрылғы автомобильді диагностикалау станциясының орталық пультінде орналасқан алмалы-салмалы блок ретінде жасалған. Құрылғының бетінде М266-М типті БӨП, диагностикалау режимін беруге арналған нөміртергіш, сигнал шамдары орналасқан. Атқарған реле, өлшеуіш сызбаның элементтері шассида орналасқан. Құрылғыны 220, 48 және 12В кернеумен қоректендіру орталықтандырылған қорек көзінен орындалады. Жүктеме реостаты және жүктеме қосылуының дабыл жабдығы арнайы панельде орналасқан. Құрылғыны қосу тез алманып салынатын аллигаторлық қысқыштардың «+» АБ-ға, клеммаларға, «Я» мен «Ш» РР, автокөлік салмағына, су температурасы мен май тығыздығының датчиктеріне; стартер қосылуы клеммаларына, стартер релесіне, АБ клеммасына қосылатын шунтқа қосылуымен жүзеге асырылады. Мұнан былай, барлық тексеріс комплексі аяқталмай тұрып автокөліктің бақылау нүктелеріне қайта жалғау орын алмайды. БӨП диагностикалау үшін май қысымы қадағасына не су температурасы көрсеткішіне параллельді жалғанатын және автокөлік көрсеткіштері тілдерінің керекті белгіге орын ауыстыруын қамтамасыз ететін R7...Ru эталонды резисторлары қолданылады. Авто тербеліс жиілігін өлшеу жиілік өлшеуішпен орындалады. Кернеу сапасын анықтау және генератормен түзеткіш құрылғылар диоды жағдайын қадағалау мақсатында осциллограф экранында генератор кернеуі қисығын көруге мүмкіндік бар болып табылады. Қозғалтқыш иіндік білігінің айналу жиілігін өлшеу электронды тахометр көмегімен орындалады. Автомобиль қолғалтқышы жұмысы режимін беру мен тұрақтандыру автоматты түрде электронды реттегіштен басқарылатын электрлік механизмнің көмегімен дроссельді жапқышты қашықтан басқару жолымен орындалады.
Өңделген алгоритмге сәйкес оператор параметрлерді бақылайды, оларды ұйғарынды мәнімен салыстырады және ұйғарынды ауытқулары деректерін ұйғарым бақылауы нәтижелері жарамсыздығын анықтаудың көп еңбектi қажетсiнетiн үрдісіннен операторды босататын деректерді өңдеудің логикалық құрылғысына енгізеді. Диагноз нәтижесі шифрланған түрде баспалы машинада арнайы бланкте беріледі. Электр жабдықтау жүйесін диагностикалауға берілетін уақыт - 5 мин көп емес.
СДА-70-те оталдыру жүйесін диагностикалау үшін электрлік осциллограф пен стробоскоп қажет. Бұл құрылғылардың көмегімен келесі параметрлерді бақылау жүзеге асады: цилиндрлер бағанасындағы тесіп өтетін кернеу шамасы; ұшқынды қуат деңгейінің ұзақтығы; қуаттан кейінгі кернеу тербілісі саны; үзгіш контактілерінің тұйықталуы кезіндегі қосымша тербеліс саны; үзгіш контактілерінің тұйықталуы кезіндегі бұрышы: оталуды озу бұрышы. Бұл үшін келесі қолданылады: оталу орамының жоғары кернеу шығысына жалғанатын екілік кернеулі сыйымдылық датчигі; бірінші бағанасы тізбегінің алшақтығына жалғанатын бірінші бағананың индуктивті датчигі; қозғалтқыш «массасына» және үзгішке жалғану сымдары.
2.4.5 Суыту жүйесін диагностикалау. Суыту жүйесінің жарамсыздықтарына суыту сұйығының ағып кетуі және суытудың жеткіліксіз тиімділігі жатады. Суыту жүйесін диагностикалау оның жылу жағдайы мен бітеулігін, онымен қоса элементтердің жарамсыздығын анықтаумен қорытындылады. Жүйенің жылулық жағдайын қозғалтқыштың қалыпты жүктелуі кезіндегі қызып кетуге бейімділігімен жорамалдайды. Қызып кету вентилятор белдігінің тартылуы бәсеңдеуімен, термостат жарамсыздығымен, суыту қабыршағы қабырғасында жиналатын қаспақтың болуымен пайда болуы мүмкін.
2.4.6 Автомобиль трансмиссия бойынша бақылауыш-диагностикалық және реттегіш жұмыстар. Автомобиль трансмиссияның негізгі агрегаттарына ілінісу, карданды беріліс, тегергіштік не гидромеханикалық беріліс қорабы, таратылу қорабы мен артқы белдік. Автомобильді пайдалану үрдісінде трансмиссия агрегаттарының жұмысын тоқтатуын жоюға жөндеу операцияларына кететін еңбек шығындарының барлық құнының 20% -на дейін жұмсалады.
Ілінісу жарамсыздығы белгісі: жүктеме астында тоқтап қалу; толық емес өшу; кенеттен қосылу; жылыту, тарсыл мен шуыл болып табылады.
Карданды берілістің жарамсыздығы белгісі болып: вал дүрсілі, топсалардағы саңылау, жұмыс кезіндегі шуыл табылады.
Тегергіштік қорап жарамсыздығы белгісі болып: өздігімен өшу; ауыстырып қосу кезіндегі шуыл; жоғарылатылған шуыл, діріл, п.ә.к. төмендеуі табылады.
Гидромеханикалық беріліс қорабының жарамсыздығы белгісі: электромагниттердің жұмыстан шығуынан болатын автокөлік қозғалысы кезіндегі қандай да бір берілісінің қосылмай қалуы, басты бөліп таратқыштың шырғалануы, гидромеханикалық клапандар жұмысы әрекетінен шығуы, тығындалу сақиналарының және тығыздаманың бұзылуы, автоматты түрде ауысудың беріліс жүйесі реттелуінің бұзылуы болып табылады.
Артқы белдіктің жарамсыздық белгілері мыналар болуы мүмкін: дірілдің, шудың, қызудың, люфттің көбеюі және алтыншаның тозуына не сынуына байланысты механикалық шығынның ұлғаюы, мойынтіректер мен олардың орналастыратын орындарының тозуы, бекіткіштердің босауы және тісті жұптардың реттелуінің бұзылуы.
Трансмиссия агрегаттарының жалпы жағдайын барынша қарапайым бағалауды автокөліктің жүру шамасы бойынша сызықтыққа дейін көтерілетін жинақты саңылаулық бұрыш бойынша жүргізуге болады.
Жинақтық саңылауды карданды білігінің тораптарының жақын орналасқан артқы белдігіне орналастырылған бұрыштық КИ-4832 люфтомер көмегімен анықтайды. Диномометр шкаласы бойынша анықталатын 20-25 Нм күшімен трансмиссия валы айналады. Трансмиссияның жинақтық саңылауы полиэтиленді түтікшеден тұратын, боялған сұйықтықпен толтырылған басқа шкала бойынша не өз шкаласымен анықталады. Өлшер алдында осы шкаланы айналдыра отырып, есептеудің нөлдік нүктесін орнатып алу керек. Жинақтық люфт 70 °кем болуы керек. Тексерудің төмендегідей тәртібі ұсынылады. Алдымен қолмен тежеу арқылы карданды берілісті тоқтатады және люфтомерді бір шеткі жағдайдан екіншісіне қарай бұрай отырып, карданды вал қосылыстарының қозғалатын жеріндегі саңылауды өлшейді. Саңылаудың үлкендігі 6 ° артық болмау керек. Сосын қолмен тежеуді жіберген кезде беріліс қорабының әрбір берілісінің жалпы саңылауын біртіндеп өлшейді, ол 15 °-дан артпауы керек. Бұдан кейін беріліс қорабының нейтралдық жағдайында және автокөліктің тежелген доңғалақтарында басты берілістегі саңылауды анықтайды. Басты берілістегі саңылаудың үлкендігі 65 ° артпауы керек. Алайда люфтомер көмегімен трансмиссияның тегершіктің жекеленген тістерінің ақаулары, мойынтіректің тербелуі, іліністің бұзылуы, біліктердің майысуы және т.б. сияқты мұндай жиі кездесетін бұзылуларын анықтауға болмайды. Бұл жарамсыздықтар п.ә.к. трансмиссияның азаюына, бөлшектердің тозу жылдамдығының көбеюіне, және шуылдың өсуіне әкеп соқтырады. Люфтомер көмегімен жасалатын онайлатылған тексеріске, ережеге сай, күрделі электронды аппаратурадан және динамикалық стендтен тұратын басқа да әдістердің қосымша қолданылғаны дұрыс.
Трансмиссияның автомобильді айналуына кететін шығындарды анықтаудың кеңінен тараған әдісі болып бағыттаушы дөңгелектер арқылы орнатылатын динамометрикалық стенд барабандары арқылы арнайы электр тежегішпен анықтау болып табылады. Айналу кедергісінің өсуі мойынтіректің дұрыс емес реттелуін және конустық тегершік тістерінің ілінісіп қалуын, онымен қоса артқы белдік тежегіші қалыбының ілінісуін анықтайды.
Соңғы жарамсыздық әдетте сирек кездеседі және дөңгелектерді өлшеп тексергенде және оларды қолмен айналдырғанда оңай анықталады.
Арнайы электрқозғалтқышы болмаған жағдайда трансмиссия шығындарын стендтің айналатын инертті массаларының «шығуы»-мен анықтауға болады. Алайда бұл жағдайда, айналдыру кезінде қуаттылық негізінде, әдіс кемшілігі болып табылатын, стенд барабандары арасында қысылып қалған бірнеше дөңгелектердің саңдалақтауы кедергісін жеңуге кетеді. Отандық стендтердің конструкциясы стетоскоп көмегімен беріліс қорабының және басты беріліспен пен карданды біліктің тарсылы мен сипаттық шуылдарын тыңдауға мүмкіндік береді. Себебі тарсылдардар карданды біліктің теңгерімсіздігі мен еңкеюінен болуы мүмкін, мұндай жағдайда оны индекаторлы құрылғымен тексереді. Дегенмен, тыңдау субъективті баға беруге және көп жағдайда трансмиссия агрегаттарының сын жағдайын анықтауға мүмкіндік береді.
Жылулық диагностикалау кезінде диагниностикалау параметрлері ретінде трансмиссия агрегаттары температурасының динамометрикалық стендте олардың тұрақты жүктемелік және жылдамдықтық режимі (Мкр= 100-150 Нм, Va = 30-50 км/сағ) кезінде өзгеруі заңдылықтарын қолданады.
Редукторлар температурасының өзгеруі үрдісін үш кезеңге бөлуге болады: стационарлы Б және стационарлы емес, соңғысы А үрдісінің реттелмеген түрін және тұрақты жылулық режим В тұрады (2.19 сурет). Реттелмеген үрдіс режимі жылыту басында кездейсоқ болып табылады және диагностикалауға жарамсыз болып келеді.
Жылулық тепе-теңдік орын алатын стационарлы режим редукторлар қалпы жайында нақты ақпарат беретін болса да, телнологиялық жағынан жылыту уақытының ұзақтығы (30 мин астам) салдарынан қолданысқа ыңғайсыз болып саналады. Сондықтан диагностикалауды температураның экспоненциалды заңмен өзгерген кездегі тұрақты жылу режимі кезінде жасаған жөн (В секторы, 2.19 сурет).
Жөндеуге келмейтін редуктор температурасының өзгеруі өсу қарқындылығы мен қол жетімді деңгейі бойынша (3 қисық, 2.19 сурет) ұйғарынды нормативті үрдіс бойынша (2 қисық, 2.19 сурет) салыстырғанда жоғары болады, ал жөндеуге келетінде (1 қисық, 2.19 сурет) азырақ болады. Диагностикалық ақпаратты алу үшін редукторды бастапқы өлшеудің жақын температурасы кезінде (20 °С, 25 °С, 30 °С, 35 °С) 5 мин. шамасында қыздыру керек. Себебі бұл температуралар аралығы кезінде өзгерістер түзу сызықты жүреді, сонда диагностикалық параметр ретінде температураның жоғарлауын қолданған ыңғайлы.
