Сабақтың аты

§1. Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия сабақ 1

Жалпы мақсаты

Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия жайлы мағлұмат беру

Сабақ барысында оқушыға МКТ негізгі қағидаларын, Жылулық қозғалыс, Броундық қозғалыс, диффузия құбылысын, диффуззия жылдамдығы туралы түсіндіру, практикада қолданылуы туралы мағлұмат беру.

Күтілетін нәтиже

Жылулық қозғалыс. Броундық қозғалыс. Диффузия жайлы мағлұмат алады

Жылулық қозғалыстың анықтамасын және механикалық қозғалыстан айырмашылығын айыра алады;

Броундық қозғалыс пен диффузия құбылыстарын кеңірек оқып біледі;. Диффузия құбылысының күнделікті өмірде кездесетінін түсініп, біледі.

Сабақтың кезеңдері

Мұғалімнің іс - әрекеті

Оқушының іс- әрекеті

Оқыту үшін бағалау Қажетті ресурстар, қолданылатын құралдар

Кіріспе

- оқушылармен амандасу;

- сыныпты түгендеу;

- кезекшілік қызметін қадағалау;

• Оқушыларды топқа бөлу

• 1. Жылу энергиясының қаттырақ қыздырылған денеден азырақ қыздырылған денеге өту процесі.

• 2.Дененің температурасын ............өлшейді

• 3. Абсолют термодинамикалық шкаладағы температура бірлігі

• 4.Цельсий шкаласындағы температураның өлшем бірлігі

-Үй тапсырмасын тексеру.

-мұғаліммен сәлемдесу;

- жоқ оқушыларды айту

Төрт топқа бөлінеді

Жылу алмасу

Термометр

Кельвин

Градус

Температура өзгерісінің графигін салу.

Формативті бағалау- смайликтер арқылы

Топ басшылары бағалап отырады Топқа бөлу парақшалары

.

Жаңа тақырыптың таныстырылым

Миға шабуыл.

Жылу дегеніміз не?

Ыстық дене суық денеден қалай ерекшеленеді?

Неге түсті киім мен ақшыл киімдерді бірге жууға болмайды?

Эксперимент жүргізу. «Сұйықтағы броундық қозғалысты бақылау»

Оқушылар өз ойларын айтады

Дәптерлеріне тақырыпты жазады

Негізгі бөлім

- Балалар, міне, сендер 7 - сыныпта "Физика және астрономия" пәнінен қоршаған орта, табиғат құбылыстары және олардың заңдылықтары т. б. қызықты әрі жаңа дүниені, оқып үйрендіңдер.

- Ал, енді бұл оқу жылы сіздер жылу, электр, магнит және жарық сияқты табиғат құбылыстарын сипаттайтын ұғымдар мен шамаларды оқып - үйреніп, олардың өзара байланыстарын және физикалық заңдылықтарын зерделейсіздер.

ә) Жылу құбылыстары

Денелер үнемі қозғалып тұратын молекулалардан құралады. Ал, әрбір жеке молекулалардың қозғалысын – механикалық қозғалыс деп атаймыз.

Механикалық қозғалыста жеке молекуланың жүрген жолын және қозғалыстың υорт орташа жылдамдығын анықтап, сол молекуланың дененің басқа молекулаларымен соқтығысуын да көз алдымызға елестетуге болады.

Барлық молекулалардың тұтас алғандағы қозғалысы бұдан да күрделірек (1см3 суда - 3, 34*1028 молекула бар)

Механикалық құбылыстардан кейінгі құбылыстар – жылу құбылыстары.

Олар денелерді қыздыру немесе суыту, яғни олардың температурасын өзгертумен байланысты. Бұл процестер денелердің кейбір қасиеттерін өзгертеді. Жылулық процестердің жүруі заттың құрылысымен тығыз байланысты.

Газ, сұйық және қатты тәрізді кез келген дене қарқындылығы температураға байланысты болатын ретсіз (хаосты) қозғалыстағы сансыз көп молекулалардан тұрады. Кей жағдайда дененің молекулалық құрылысы ескерілмей термодинамикалық әдіс арқылы зерттеледі(жылу+күш).

б) Жылулық қозғалыс

Жылулық құбылыстарын түсіндіру үшін ғалымдар ұзақ уақыт бойы еңбек етті (М. Ломоносов, Р. Джоуль, Дж. Максвелл, Л. Больцмандар).

Молекулалардың ретсіз қозғалысын жылулық қозғалыс деп атайды. (Желсіз тынық ауадағы түйдектелген шіркей).

в) Броундық қозғалыс

Молекулалардың ретсіз қозғалысының нәтижесі броундық қозғалыс болып табылады.

Суда қалқыған өсімдік спорасының қозғалысын бақылаған ағылшын ботанигі Р. Броунның құрметіне осылай аталған. Спораның бөлшектері ұсақ болған сайын жылдамырақ қозғалған. Оларды көзге көрінбейтін қандай да бір күштер үнемі қозғап тұрғандай болады. Ал температура артқан сайын олардың қозғалысы үдей түседі.

Броун осындай құбылысты ашса да, оның не себептен болатынын түсіндіре алмады.

1905 - 1906 ж. ж. А. Эйнштейн мен М. Смолуховский толық теориясын жасады.

Орта молекулаларының жылулық қозғалысы мен олардың броундық бөлшекпен соқтығысуы броундық қозғалыстың себебі болып табылады.

Бөлшектердің өлшемдері мен массасы аз болған сайын оның жылдамдығын өзгерту оңайға соғады.

Броундық қозғалыс – сұйықта немесе газда қалқып жүрген қандай да бір қатты заттың өте ұсақ бөлшектерінің сұйық немесе газ молекулаларының соққыларының әрекетінен бейберекет қозғалуы.

г) Диффузия

Диффузия ұғымы - зат бөлшектерінің ретсіз қозғалысының келесі бір салдары.

Диффузия - бір зат молекулаларының басқа бір зат молекулаларының аралығына ену құбылысы.

Диффузияның қарқындылығы зат тығыздығы мен молекулалардың ретсіз қозғалысына байланысты.

Диффузия сұйықтарда, газдарда, сұйықтарда және қатты денелерде жүреді.(видеофрагмент көрсетіліп, тәжірибелер жасалады).

Диффузия құбылысынан мынадай қорытынды туады: денелерді құрайтын бөлшектер бір - бірінен белгілі бір қашықтықта орналасады және үздіксіз қозғалыста болады. Сөйтіп, дене көлемінің үлкен бөлігін бос кеңістік алып тұрады.

Топтық жұмыс .

І топ             

Броундыққозғалыстуралытәжірибекөрсетеді

ІІ топ

Диффузия құбылысынатәжірибекөрсетеді

Әр топ бүгінгітақырыпбойыншажаңамағлұматіздейді (ұялы  телефон, ғаламторпайдалану)

«Бағдаршам» арқылы бағалау

Қорытынды

Жеке тапсырма :

• 3,4,5- суретті пайдаланып, сұйықтағы, газдағы және қатты денедегі диффузияны бақылауға арналған тәжірибені сипаттаңдар..

Эксперименттік тапсырма. Сұйықтағы броундық қозғалысты бақылау.

1. Микроскопты жұмысқа дайындаңдар.

2. Шыныны үстелшеге орналастырыңдар.

3. Шыныға су тамызыңдар.

4. Осы су тамшысына аз мөлшерде графит ұнтағын себіңдер. Шыныдағы араласқан қоспаның бетін арнаулы әйнекпен жабыңдар.

5. Микроскоп тубусын дайындалған шыныға бұрып, жүріп жатқан процестің анық кескінін алыңдар.

6. Броундық қозғалысты бақылау нәтижесі бойынша қалықтаған графит бөлшегінің әрбір 30 секундтағы қозғалысының орнын белгілей отырып, сызба нұсқасын салыңдар.

7. Графит бөлшектерімен не болатынын сипаттап айтып беріңдер.

Жеке әр оқушы ойын жазбаша жауап жазады

Өзара жұмыстарын бағалайды.

Сабақтан кейінгі кері байланыс

• Оқушылардың білімін бағалау

Кері байланыс (не үйрендім, не қиын болды, сұрағың бар ма? Тағы не білгің келеді?)

Үйге тапсырма береді. № 1 үйде орындалатын эксперименттік тапсырма «Диффузия жылдамдығын анықтау»

Мынадай эксперимент жүргізіңдер. Екі табақшаға бірдей мөлшерде су құйыңдар, біріне – cуық су, екіншісіне - ыстық су. Калий перманганаты түйіршіктерінің бірдей мөлшерін су құйылған табақшалардың ортасына бір мезгілде себіңдер. Судың қандай жылдамдықта және қалай боялатынын баңылаңдар. Пікірлерің мен қорытындыларыңды жазыңдар. Өлшеу нәтижелерін кестеге енгізіңдер және қажетті есептеулерді жүргізіңдер.

Қорытынды

● Дененің бір молекуласы туралы не білесіз?

● Молекулалардың ретсіз қозғалысын неліктен жылулық қозғалыс деп атайды?

● Жылу құбылысына мысалдар келтіру

● Броундық қозғалыстың себебі неде?

● Диффузия құбылысы нені білдіреді?

● Диффузия құбылысына мысалдар келтіру

Сабақ критерийлері арқылы топ басшылары бағалайды.

Сабақты меңгеруін кері байланыс парақшасына жазады.

Бағалау парақшасы

Кері байланыс парақшасы

Ударцев В.М, Ударцева С.В Жұмыс дәптер «Физика және астрономия»

Бағалау

Үйге тапсырма

1. § 1 оқып, түсінік айту

2. Дифузияға мысал ойлап, түсіндіру

Жасаған жұмыстарын 2 жұлдыз, 1 ұсыныспен бағалау.

ҮІ. Кері байланыс (не үйрендім, не қиын болды, сұрақ.) (3 минут)

Жылулыққозғалыстуралыойтүйіндеу

Оқушылар рефлексия  жазады

Оқушылартұжырымжасайды

Физика

Уақыты:

Кабинет:

Сабақ 2

Сабақтың аты

§2.Температура. Температураны өлшеу тәсілдері

Жалпы мақсаты

Температура. Температураны өлшеу тәсілдері жайлы мағлұмат беру

дененің жылулық күйін сипаттайтын негізгі физикалық шама ретінде температураны енгізу, температураны өлшеу әдістерімен таныстыру, Цельций және Кельвин шкаласын енгізу; оқушылардың таным белсенділіктерін арттыру

Күтілетін нәтиже

Температура. Температураны өлшеу тәсілдері жайлы мағлұмат алады

Температура. Температураны өлшеу тәсілдері жайлы күнделікті өмірде қолдана білуге үйренеді

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау парақшасымен таныстыру

Топқа бөлу

Оқушыларға кесілген суреттер үлестіріледі.

Қолдарына алған қиындыларды құрастырып,сол бойынша топқа бөлінеді. Суреттерді тақтаға іледі.

Ынтымақтастық атмосферасы

Балалар, бір – біріңе қарап жымиыңдар, жайланып отырып, көздеріңді жұмыңдар. Менің айтқанымды іштеріңнен қайталаңдар.

Мен бақытты баламын,

Жан дүниемде күн нұрлы

Жылуым мол бойымда.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

Қызығушылықты ояту:

«. Жылулық қозғалыс дегеніміз не?

2. Броундық қозғалыс дегеніміз не?

3. Кімнің құрметін броундық қозғалыс деп аталған және не себепті?

4. Диффузия дегеніміз не?

5. Диффузияға мысал келтір.

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Температура нені сипаттайды?

2. Дене температурасын өлшеуде термометрдің маңызы қаншалықты?

3. Судың қатаюы мен еруінде термометрдің қандай қатысы бар?

. Топтық жұмыс «Ассоциация құру

Температура

Оқушыларға пікірталас кезеңін өткізу, автордың өлнеңдегі сипаттамасы бойынша сипаттау Берілген мәтінді оқып, топпен бірлесе отырып, талқылайды және әр топтың бақылаушысы жасаған жұмыстарға сәйкес бақылау парағын жүргізеді.

Оқушылар ауызша орындайды

Жаңа сабақ

Бізді қоршаған ортадағы жылулық құбылыстар - температураның өзгеруіне байланысты құбылыстар. Салқын және жылы денелер. Температура - дененің жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама. Температура дене бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясының өлшеуіші. Температура скаляр шама. Жылу алмасу - екі дене жанасқанда, жылу берілу жолымен энергияның қатты қыздырылған денеден азырақ қыздырылған денеге өту процесі. Жылулық тепе теңдік. Жылу алмасу денелер арасында жылулық тепе - теңдік орнағанға дейін жүреді. Дененің температурасын өлшеуге арналған құрал - термометр. Оның жұмыс істеуі денелердің жылулық ұлғаюына негізделген. Термометр - температурасы өлшенетін денемен жылулық байланыста болатын дене. Термометрлердің түрлері. I. Сұйық термометрлер. а) сынапты, өлшеу шегі - 38°С - тан 260 °С - ка дейін; б) спиртті термометр, өлшеу шегі в) термопара (- 269 °С - тан 2300 °С - қа дейін) г) термисторлар кедергісі температураның өзгеруіне негізделген құралдар. 2. Газды термометрлер. Цельций шкаласы - негізгі екі нүктесі ретінде мұздың еру (0°С) және судың қайнау (100°С) температуралары алынған шкала. Абсолют нөл температура - табиғаттағы ең төменгі шекті температура ол - 273, 15 0°С - қа тең. Кельвин шкаласы - халықаралық бірліктер жүйесі бойынша қабылданған температураның абсолюттік термодинамикалық шкаласы. Бұл шкала бойынша есептеу - 273 0С - қа тең абсолют нөлден басталады. 1 Кельвин - Цельций шкаласы бойынша температура бірлігіне, яғни 1 градусқа тең: 1 К =1 °С. Цельций шкаласы бойынша температура 1°(С) мен абсолюттік температураның Т(К) арасындағы байланыс: Т = (t+273) К немесе t = (Т - 273) °С. Ремюр, Фарангейт шкалалары. Температураны өлшеу әдістері (тәжірибе көрсету) Термометрді қолда ұстап тұрып, ондағы сынап (спирт) бағанасының көтерілуін бақылау. Сынап (спирт) бағанасының көтерілу себебін айқындау. Сынап (спирт) бағанасы көтерілуін қашан тоқтатады? Термометр нені өлшейді? Термометрді температурасы өлшенетін ортадан алып қарауға бола ма? Неліктен? Түтікше бойымен көтерілген кезде сынап (спирт) молекулаларының орташа кинетикалық энергиясы жөнінде не айтуға болады? V. Оқытылып отырған оқу материалын қабылдаудағы оқушы түсінігін тексеру. §2 сұрақтарын талдау. 1) Молекулалық теория негізінде жылы су мен салқын судың айырмашылығы неде екенін түсіндіріңдер. 2) Абай болмаған жағдайда медициналық термометрді сындырып алуға болады. Неліктен бұл жағдайда төгіліп қалған сынапты бір түйір тамшысы қалмастай жинап алу қажет? Қандай да бір уақыт мезетінде ауадағы оттегінің бір молекуласы 900м/с жылдамдықпен, ал екінші молекула 1200 м/с жылдамдықпен қозғалады. Екінші молекуланың температурасы жоғары деген ұйғарым дұрыс бола ма?

Жұмыс туралы алған білімдерін жинақтайды Топтарға тапсырма беру.  Сәскестендіру кестесі  Еру  960 F  Қайнау 00 С  Адам денесінің темп 2120 F  Судың қайн.нүк 1000 С 

Ой толғаныс

Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

Ү. Жұптық жұмыс «Пилот - Штурман» (5 минут)

(Штурман – басқарушы, пилот – орындаушы)

Жұптар формуланы қолдана отырып мысал есеп шығарады.

Жұптың пікірлерін тыңдау,барлық айтылған ой-пікірлерді бағалаудың мақсатына сәйкестендіру

Температура дегеніміз не?

Кельвин шкаласынан Цельсий шкаласына айналдыратын формуланы жаз?

Күн бетінің температурасы 6000 К-ге дейін қызады. Осы температураны Цельсий шкаласына айналдыр?

Кельвин шкаласы мен Цельсий шкаласын салыстыр?

Суретті қысқаша түсіндір?

Адам баласының өмірі үшін температураның маңыздылығы қаншама?

Сабақты бекіту

Бүгінгі сабақта біз не істедік?

Саған қайсы тапсырма қиын болды?

Үй тапсырмасы

№ 8. 5 бет.

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Кері байланыс

Күні

Сабақ: 3

Сабақтың атауы

Ішкі энергия.Ішкі энергияны өзгертудің тәсілдері.

Жалпы мақсаты

Ішкі энергия. Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері жайлы мағлұмат беру

1.Оқушылар ішкі энергияны өзгерту тәсілдерін және жылу берілу механизмін түсінеді.Заттың молекулалық негізінде олардың физикалық мәнін ашып көрсетеді ..

2.Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері жайлы күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету

3.Топта өз-өзін және топты бағалайды.

Оқушылар үшін оқу нәтижелері

Ішкі энергия. Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері жайлы мағлұмат алады

1.Жаңа тақырып жөнінде түсінік қалыптасады.

2.Берілген тақырыптың мағынасы мен мазмұнын түсіне отырып, тереңірек ойлауға талаптанады.

3.Оқушы өз ойын еркін түрде жеткізе және талдай отырып, өз идеяларын айта алады.

4.Бір – бірін бағалауды үйренеді

Сабақта туындаған негізгі идеялар

Берілетін ұғымдар:

• Ішкі энергия;

• Ішкі энергияның темпертураға байланыстылығы;

• Дененің ішкі энергиясының химиялық реакцияларға байланыстылығы;

• Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері: жұмыс жасау, жылу алмасу.

Ішкі энергия деп денені құрайтын барлық бөлшектердің кинетикалық энергиясы мен осы бөлшектердің өзара әрекеттесуінің потенциалық энергиясының қосындысын айтамыз. Дененің температурасы жоғары болған сайын оның ішкі энергиясы артады.

Химиялық реакция деп нәтижесінде бір заттың құрамы мен құрылысы жағынан өзгеше болатын басқа затқа түрленуін айтады. Химиялық реакциялар өзара әрекеттесуші денелердің ішкі энергиясының өзгерісін тудырады.

Дене молекулаларының қозғалыс жылдамдығы өзгергенде, демек дененің тепмпературасы өзгергенде оның ішкі энергиясы өзгереді.

Дерек көздер және жабдықтар

Оқулықтағы тақырыпқа сай берілген материалдар.Спирт шамы,темір сым,сіріңке,қант кесегі

Сабақ бойынша мұғалімнің жазбалары:

1-тапсырма

3 - минут

Мұғалім немен айналысады

Оқушылар немен айналысады

Ұйымдастыру сәті.

1.Оқушыларды түгендеу,шаттық шеңбер құру, психологиялық ахуал туғызу.

2. Топқа бөлу – термометрлердің өлшем бірліктеріне байланысты

1- топ: Фаренгейт

2-топ: Цельсий

3-топ: Кельвин

Шаттық шеңберін жасайды,

Оқушылар 3 топқа бөлінді

Қызығушылығын ояту

Сұрақтар береді

1.Температура дегеніміз не?

2.Кельвин шкаласынан Цельсий шкаласына айналдыратын формуланы жаз.

3. Күн бетінің температурасы 6000 К-ге дейін қызады. Осы температураны Цельсий шкаласына айналдыр?

4. Жылу алмасы дегеніміз не?

5.Суретті қысқаша түсіндір?

Ойланып,жауап береді

Біз салқын және жылы немесе ыстық денелерді анықтай аламыз, өйткені дене әр түрлі қызу қасиетіне ие бола алады. Бүл қасиетті температура деп атайды.

Т = t + 237

• 5763

Жылу алмасу- екі дене жанасқанда, жылу берілу жолы-

мен энергияның қаттырақ қыздырыл-ған денеден азырақ қыздырылған денеге өтуі.

Сурет бойынша жауап береді

Негізгі кезең

Мағананы тану

10. инут

Бізді қоршаған ортадағы жылулық құбылыстар - температураның өзгеруіне байланысты құбылыстар. Салқын және жылы денелер. Температура - дененің жылулық күйін сипаттайтын физикалық шама. Температура дене бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясының өлшеуіші. Температура скаляр шама. Жылу алмасу - екі дене жанасқанда, жылу берілу жолымен энергияның қатты қыздырылған денеден азырақ қыздырылған денеге өту процесі. Жылулық тепе теңдік. Жылу алмасу денелер арасында жылулық тепе - теңдік орнағанға дейін жүреді. Дененің температурасын өлшеуге арналған құрал - термометр. Оның жұмыс істеуі денелердің жылулық ұлғаюына негізделген. Термометр - температурасы өлшенетін денемен жылулық байланыста болатын дене. Термометрлердің түрлері. I. Сұйық термометрлер. а) сынапты, өлшеу шегі - 38°С - тан 260 °С - ка дейін; б) спиртті термометр, өлшеу шегі в) термопара (- 269 °С - тан 2300 °С - қа дейін) г) термисторлар кедергісі температураның өзгеруіне негізделген құралдар. 2. Газды термометрлер. Цельций шкаласы - негізгі екі нүктесі ретінде мұздың еру (0°С) және судың қайнау (100°С) температуралары алынған шкала. Абсолют нөл температура - табиғаттағы ең төменгі шекті температура ол - 273, 15 0°С - қа тең. Кельвин шкаласы - халықаралық бірліктер жүйесі бойынша қабылданған температураның абсолюттік термодинамикалық шкаласы. Бұл шкала бойынша есептеу - 273 0С - қа тең абсолют нөлден басталады. 1 Кельвин - Цельций шкаласы бойынша температура бірлігіне, яғни 1 градусқа тең: 1 К =1 °С. Цельций шкаласы бойынша температура 1°(С) мен абсолюттік температураның Т(К) арасындағы байланыс: Т = (t+273) К немесе t = (Т - 273) °С. Ремюр, Фарангейт шкалалары. Температураны өлшеу әдістері (тәжірибе көрсету) Термометрді қолда ұстап тұрып, ондағы сынап (спирт) бағанасының көтерілуін бақылау. Сынап (спирт) бағанасының көтерілу себебін айқындау. Сынап (спирт) бағанасы көтерілуін қашан тоқтатады? Термометр нені өлшейді? Термометрді температурасы өлшенетін ортадан алып қарауға бола ма? Неліктен? Түтікше бойымен көтерілген кезде сынап (спирт) молекулаларының орташа кинетикалық энергиясы жөнінде не айтуға болады?

Электрондық оқулықты пайдалана отырып, «Ішкі энергия.Ішкі энергияны өзгертудің тәсілдері.Жылу берудің түрлері» тақырыбындағы тәжірибелер көрсетілді,

• жаңа сабақ бойынша тақырыптар бөліп береді

Талдайды, жаңа сабақтың тақырыбын ашады.

өз беттерінше

оқиды,талдайды,бір-біріне түсіндіреді.

Жұмыстарын формативті бағалайды – бағдаршам арқылы

Тапсырмалар

• Теориялық материалдар негізінде әр топқа тәжірибе жасау үшін қажетті жабдықтар таратылды.

• Қауіпсіздік ережелері ескертілді.

• 1-топқа:

Қаламсапты екі алақанның ортасына қойып уқалаңдар,беттеріне тигізіңдер.Не байқадыңдар?-деген тапсырма берілді.

• 2-топқа:

Қантты үгіту.Қантты үгіту үшін не істедіңдер?-деген тапсырма берілді.

• 3-топқа:

Шаммен темір сымды қыздырамыз.Не байқадыңдар?-деген тапсырма берілді.

Тәжірибелерді топта жасады.

Топта зерттеушілік әңгіме жүргізді, талқылады, бір шешімге келді. Бұл тапсырмаларды орындап,жауаптарын түсіндірді.

Топ мүшелері жауаптарды өзара бағалап отырады

Ой толғау

Сұрақтар беріледі 1.Қыстыгүні қай үй жылы болады, ағаштан соғылғаны ма, әлде кірпіштен

соғылғаны ма? Неге?

2.Қатты,сұйық, газ тәріздес денелердің қайсысында конвекцияның

жүруі мүмкін ?

3.Қыстыгүні қандай аяқ киімнен аяқ тез тоңады: кең аяқ киімнен бе, әлде тар

аяқ киімнен бе? Неліктен?

4.Өңтүстік ендіктерде тұратын халықтардың аптап ыстықта сенсең бөрік пен

мақтадан сырып тігілген шапан киетіндері неліктен?

5.Жаздыкүні қандай көйлек киген дұрыс: ақ түсті немесе қара түсті

Тақырып бойынша

сұрақтарға жауап береді

Қортынды

Жинақталған материалдан постер жасау.

Тақырыптар:

1-топ : Конвекция

2-топ: Жылуөткізгіштік

3-топ: Сәуле шығару

Пысықтау.

1. Дененің ішкі энергиясы дегеніміз не?

2. Оны өзгерту тәсілдері қандай?

3. Дененің ішкі энергиясы температураға қалай байланысты?

4. Жылу алмасу дегеніміз не?

5. Химиялық реакция дегеніміз не? Химиялық реакциялар кезінде ішкі энергия қалай өзгереді ме?

Топпен постер жасайды, қорғайды. Топтар бір-бірін бағалайды. (түрлі түсті стикерлер арқылы)

Оқыту мен оқуды бағалау:

Жиынтық бағалау

Топтың бірін-бірі бағалау

Рефлексия

Сабақ сендерге ұнады ма?

Егер ұнаса – екі қолымызды да көтереміз; егер жартылай ұнаса – бір қолымызды көтереміз; ал егер мүлде ұнамаса- қолымызды көтермейміз. 

Оқушылар қолдарын көтеру арқылы бүгінгі сабақты қаншалықты түсінгендігін білдіреді.

Үйге тапсырма

 Дененің ішкі энергиясын өзгерту тәсілдері.Жылу берілудің түрлері.

2-жаттығу № 6,7

3-жаттығу №5,6

Күнделіктеріне жазады

Сабақтың аты

§5 Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік Сабақ 4

Жалпы мақсаты

Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік жайлы мағлұмат беру

Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік жайлы күнделікті өмірде қолдана білуге үйрету

Күтілетін нәтиже

Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік жайлы мағлұмат алады

Жылу берілу түрлері. Жылу өткізгіштік жайлы күнделікті өмірде қолдана білуге үйренеді

Уақыты

кезеңдер

Мазмұны

Мұғалім іс-әрекеті

Оқушы іс-әрекеті

Бағалау

Кіріспе

7. минут

«Шаттық шеңбер» (бір-біріне жақсы тілектер айту).

Мақсаты: Психологиялық көңіл-күйді реттеу.

Оқушыларды ынтымақтастық қарым-қатынасқатүсіру.

Жылы, достық қарым-қатынас орнайды.

Тамаша!

Серпілген сұрақтар» (доппен)

Мақсаты: өткен сабақты қайталау.

Өткен тақырыпты тексеру. Допты әр оқушыға кезек лақтырады.Өткен тақырып қандай және оның авторы. Не туралы айтылады??

Допты қағып алған оқушы ой-пікірлерін ортаға салады, шағын ойталқы жүзеге асады.

Жарайсыңдар!

Үй тапсырмасы бойынша «Кім жұлдыз?». Смайликпен бағалау.

«Шашу».

Мақсаты: оқушылар бірлесе жұмыс атқару түсті шариктермен топтасу.

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Дененің ішкі энергиясы дегеніміз не?

2. Оны өзгерту тәсілдері қандай?

3. Дененің ішкі энергиясы температураға қалай байланысты?

4. Жылу алмасу дегеніміз не?

5. Химиялық реакция дегеніміз не? Химиялық реакциялар кезінде ішкі энергия қалай өзгереді ме?

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Жылу өткізгіштік дегеніміз не?

2. Жылу өткізгіштігі нашар қандай заттарды білесіңдер?

3. Қандай заттар жылуды жақсы өткізеді?

Бәрекелді!

Тұсаукесер

3 минут

Бір қадам артқа» (суретпен жұмыс)

Мақсаты: суретпен жұмыс арқылы бүгінгі сабақ тақырыбына болжам жасау

Қызығушылықты ояту

Оқушылар алдыңыздағы, жан-жағыңыздағы, бөлмедегі заттарды қолдарыңызбен ұстап көріңіздер.

-Не байқадыңыздар?

-Бөлменің температурасы қандай?

-Неге ол заттардың температуралары әр түрлі болып сезіледі?

-Не себептен деп ойлайсыздар?

.

Ұстаным.

Әр баланың пікірі құнды. Ұстаздың әр сөзін зейінмен тыңда. Бірлік бар жерде тірлік бар. Оқушылар суретке қарап өз ойларын жинақтаумен болжамдарын айтады.

Жарайсыңдар!

Негізгі бөлім.

15-17 мин.

«Өкіл».

Мақсаты: Диалог негізінде оқыту және оқу ( түсіну және түсіндіру).

«Түртіп ал»

Мақсаты: түйінді ойларды іріктеп жазып үйрену.

Денемен жұмыс істемей немесе дененің өзі жұмыс істемей тұрғандағы ішкі энергияның өзгеру процесі жылу берілу деп аталады. Анағүрлым көбірек қыздырылған дененің бөлшектерінің кинетикалық энергиясы көп болғандықтан, ол азырақ қыздырылған денемен жанасқанда, оның бөлшектеріне энергияны тікелей береді.

Жылу берілудің үш түрі бар:

1.жылуөткізгіштік.

2.конвекция

3.сәуле шығару

1. Жылуөткізгіштік

І шкі энергияның дененің көбірек қыздырылған бөлігінен дененің басқа азырақ қыздырылған бөлігіне тікелей байланыс арқылы немесе аралық денелер арқылы көбірек қыздырылған денеден азырақ қыздырылған денеге берілу құбылысы жылуөткізгіштік деп аталады

Тәжірибе №1 (электронды оқулықпен) .

Жылуөткізгіштік ерекшелігі:

- қатты, сұйық және газдарда жүре алады;

-зат өзінің орнын ауыстырмайды;

-әртүрлі заттардың жылуөткізгіштігі түрліше болады.

2.Конвекция

• Жылу қондырғылары еденге жақын төменде орналасқанымен, бөлменің жоғары жағындагы ауаның температурасы әдетте төменгі жағынан жоғары болуының себебі неде?

С ұйыққа немесе газға батырылған денеге жоғары бағытталған кері итеруші күш — Архимед күші әрекет етеді.

Конвекция дегеніміз — сұйықтың немесе газдың ағысы арқылы энергияның тасымалдануы барысында жылу алмасу процесі.

Конвекция ерекшелігі:

-Сұйықтарда және газдарда болады;

-қатты денелерде және вакуумда болмайды;

-газдар мен сұйықтар өздерінің орындарын алмастырады;

- газдар мен сұйықтарда төменнен бастап қыздырады.

Тәжірибе №2

2.Сәулешығару

• Сәуле шығару (сәулелік жылу алмасу) деп электрмагниттік толқындар көмегімен бір денеден екінші денеге энергияның берілу процесін айтамыз.

• Сәулелену энергиясының дененің ішкі энергиясына айналуын жұтылу деп атайды.

Сәуле шығару ерекшелігі:

-Кез-келген затта жүре алады;

-дене температурасы артқан сайын сәуле шығару қарқындылығы артады;

-вакуум арқылы да таралады;

-қара денелер сәулені көбірек жұтады, ал ақ денелер керісінше сәулелерді көбірек шағылдырады.

Жылу берілудің түрлерінің тұрмыста қолданылуы.

Үйді су құбырлар жүйесімен жылыту.

1 .Окулықтағы суреттер бойынша тәжірибелер.

2. Қолдарыңа шыны, ағаш және темір таяқша алыңдар.Қайсысы суығырақ болып сезіледі?Неліктен?

3. Қағаз қорапша алыңдар, ішіне су кұйып жалынның үстіне койыңдар. Суды кайнатуға тырысып көріндер. Неліктен қағаз қорапша жанып кетпейді?

4.Металл стерженді қағазбен ораңдар да жалынның үстіне ұстаңдар.Қағаз жана ма?Тәжірибенің нәтижесін түсіндіріндер.

5.  Ұзындықтары және  көлденең  кималары  бірдей әртүрлі  металл сым алыңдар.Оларды   кезегімен   бірдей   от   жалынына   ұстаңдар.Саусақтарың жылуды сезеді. Әрбір сым арқылы жылудың таралу уақытын есептеңдер.

б.От жалынына сірінке талын саусақтарың жылуды сезгенше ұстандар. Ағаштың жылу өткізгіштігі жөнінде не айтасындар.

7. Пробиркаға су құйып, оны үстіңгі жағынан қыздырыңдар.Судың үстіңгі жағы қайнап кеткен   кезде оның астыңғы бөлігі қызған, қызбағанын тексеріндер.Судың жылу өткізгіштігі жөнінде не айтасыңдар.

Мұғалімнің қалыптастырушы бағалауы.

Сергіту сәті.«Балапан» биі

Мақсаты: ойды және дене мүшелерін сергіту.

Ұйымдастырып, балалармен бірге сергумен ынтымақтастық атмосферасын орнатады.

Бейнетүсірілімдегі қимылды қайталап сергиді.

Топтар бір-бірін бағалайды.

Қорытынды.

«Венн диаграммасы»

айырмасы)Мақсаты:мететаным дағдысын қалыптастыру.«Бағалау парағы».

Мақсаты:өзіне сыни көзбен баға беруге қалыптасу

Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

Жұптық жұмыс «Пилот - Штурман» (5 минут)

(Штурман – басқарушы, пилот – орындаушы)

Жұптар берілген суретті түсіндіреді.

Сурет сұрақтар

1 . Не себепті ұшақтар мен зымырандарды ақ және күміс түстес бояйды?

Жауабы: Сәулені жақсы шағылдыратындықтан.

1. Кірпіштен жасалған үйлерге қарағанда ағаштан жасалған үйлердің жылы болатыны неліктен?

Жауабы: Кірпіше қарағанда ағаш жылуды жай өткізеді.

3.Жылу көзінен балаға энергия қалай беріледі?

Ж ауабы: жылу пешке сүйеніп отырған балаға жылуөткізгіштік арқылы беріледі.

.

4.Жылу көзінен балаға энергия қалай беріледі?

Жауабы:құм үстінде жатқан балаға жылу күннен сауле шығару арқылы, ал құмнан жылуөткізгіштік арқылы беріледі.

5.Тез бұзылатын азық-түлікті қай вагонмен тасыған дұрыс? Неліктен?

Жауабы:Тез бұзылатын азық-түлікті ақ түске боялған вагондармен тасымалдайды. Себебі ақ түсті сәулені көбірек шағылдырады.

6. Неліктен қыста құстар мен жануарлар тоңбайды?

Жауабы:олардың сыртқы жүндерінің арасында ауа болатындықтан. Себебі ауаның жылуөткізгіштігі нашар. Ауа дененің өз жылуын сақтауға көмектеседі.

7. Неліктен тұрғын үйлердің терезелері екі қабатты етіп жасалады?

Жауабы: екі қабаттың арасында ауа болады . Ал ауаның жылуөткізгіштігі нашар. Сондықтан жылуды сақтап тұрады.

8. Жылу берілудің қайсы түрінде зат алмасу процесі жүреді?

Ж ұптың пікірлерін тыңдау,барлық айтылған ой-пікірлерді бағалаудың мақсатына сәйкестендіру

Жылу берілу дегеніміз не?

Жылу берілу түрлерін және жылуөткізгіштік түрін түсіндір?

Жылу берілуді және түрлерін қандай өндірісте немесе күнделікті тұрмыста қолдануға болады?

Жылу өткізгіштігіне қарай заттарды салыстыр?

Жылу берілуге мысал келтір?

Адам баласының өмірі үшін жылу берілудің түрлерінің маңыздылығы қаншама?

Блум таксономиясы бойынша бағалау шәкілін толтырады.

«Бағалау парағын» толтырады..

Блум жүйесімен бағалау парағы

Үйге

тапсырма:

.

Физика

Уақыты:

Кабинет:

Сабақ 6

Сабақтың аты

§8.9 Жылу берудің табиғаттағы және техникадағы мысалдары. Жылу мөлшері. Жылу мөлшерінің бірлігі

Жалпы мақсаты

Жылу берудің табиғаттағы және техникадағы мысалдары. Жылу мөлшері. Жылу мөлшерінің бірлігі жайлы мағлұмат беру

Табиғаттағы және техникадағы жылу берілу мысалдарын оқып түсінеді

Күтілетін нәтиже

Жылу берудің табиғаттағы және техникадағы мысалдары. Жылу мөлшері. Жылу мөлшерінің бірлігі жайлы мағлұмат алады

Жылу берудің табиғаттағы және техникадағы мысалдары. Жылу мөлшері. Жылу мөлшерінің бірлігі жайлы күнделікті өмірде қолдана білуге үйренеді

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау парақшасымен таныстыру

Топқа бөлу

Оқушыларға кесілген суреттер үлестіріледі.

Қолдарына алған қиындыларды құрастырып,сол бойынша топқа бөлінеді. Суреттерді тақтаға іледі.

Ынтымақтастық атмосферасы

Оқушылар шеңбер жасап тұрады. Мұғалім келесі оқушыға үлкен жүректі ұсынып тұрып,бүгінгі күніне сәттілік тілейді.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

«Білгенге маржан» қайталау сұрақтары:

Берілетін сұрақтар:

1. Сәулелік жылу алмасу дегеніміз не?

2. Жылу алмасудың қандай түрлері вакуумда болуы мүмкін?

3. Қандай денелер сәулені жақсы жұтады?

4. Жұлдыздардың түсі бойынша температураны қалай анықтайды?

5. Жылу берілудің табиғаттағы және техникадағы мысалдарын келтіріңіздер.

Жаңа сабақ

Жылу мөлшері- жылу алмасу кезінде дененің алған немесе жоғалтқан энергиясын айтады.

Жылу мөлшері мына шамаларға тәуелді: (тәжірибелер көрсетіледі).

• Дене температурасына;

• Дене массасына;

• Дене жасалған зат тегіне.

; өлшем бірлігі

Белгілі заттың масса бірлігінің температурасын 1⁰С-қа өзгертуге қажет жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы меншікті жылу сыйымдылық деп атайды.

Жылу берілудің табиғаттағы және техникадағы қолдануларына мысалдар келтіру.

; өлшем бірлігі

Сергіту сәті

Ой толғаныс

. Топтық жұмыс.

 Қысқаша тест.  1) Ыдыстағы суық суға қыздырылған шар салынды. Көрсетілген физикалық шамалардың қайсысы шарды салғаннан кейін артады, қайсысы азаяды  немесе өзгермейді?  I. Шардың массасы 1. Артады  II. Судың массасы 2.Кемиді  Ш.Шардың көлемІ 3. Өзгермейді  ІV.Судың көлемі  V.Су молекулаларының қозғалысынын орташа жылдамдығы 

Сабақты бекіту

Үй тапсырмасы

№

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Рефлексия: Берілген суреттердің ішінен сабақтың басындағы өз көңіл-күйіңді көрсететін суретті белгіле.

Менің көңіл-күйім жақсы, сабаққа дайынмын.

Менің көңіл-күйім

онша емес.

Мен қобалжып отырмын.

Сабақтың тақырыбы:

§10 Заттың меншікті жылу сыйымдылығы. Жылу мөлшерін есептеу сабақ 7

Сілтеме:

Жоспар, оқулық, бағдарлама

Сабақтың мақсаты:

Заттың меншікті жылу сыйымдылығы. Жылу мөлшерін есептеу жайлы мағлұмат беру

Жылу мөлшері және жылу мөлшерінің бірлігі туралы біледі. Заттың меншікті жылу сыйымдылығы жайлы үйренеді.

Күтілетін нәтиже:

Заттың меншікті жылу сыйымдылығы. Жылу мөлшерін есептеу жайлы мағлұмат алады

Оқушылар жылу мөлшері және жылу мөлшерінің бірлігі туралы өз бетінше ізденеді. Заттың меншікті жылу сыйымдылығы туралы мағлұмат алады.

Жылу мөлшері және заттың меншікті жылу сыйымдылығына есептер шығарады.

Өзін- өзі бағалауға үйренеді

Қазақ тілінде еркін сөйлеп, термин сөздерді дұрыс қолданады

Негізгі идеялар

Блум таксономиясы бойынша тақырыпты меңгереді

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Ресурс

Ұйымдастыру

Сәлемдесу, түгелдеу, жоқ оқушыларды белгілеу

Кезекші келмеген оқушылардың себебін айтады

Журнал

Топқа топтастыру.

Оқушылардың қызығушылықтарын арттыру үшін «тақырыптар» арқылы, 4 топқа біріктіру.

• Жылу өткізгіштік;

• Конвекция;

• Сәуле шығару.

• Ішкі энергия;

Тақырыптар бойынша 4 топқа бірігеді.

Жұмбақтар, суреттер

Сабақ тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Жылу берудің табиғаттағы және техникадағы мысалдарына байланысты бейнетаспаны көруге ұсынады. Сабақ тақырыбын анықтауды сұрайды

Топтық жұмыс: Бейнетаспаны көріп болған соң, сабақ тақырыбы мен мақсатын анықтайды

Әр топтың топ басшысы дұрыс жауабына қарай оқушыларды бағалайды.

Бейнетаспа

Білу

Үй тапсырмасын сұрау барысында әр топқа тақырыпқа сай слайд көрсету;

• Жылу өткізгіштік;

• Конвекция;

• Сәуле шығару.

• Ішкі энергия;

Қосымша 1

Топтық жұмыс:

Топ оқушылары слайдта берілген сұрақтарға екі тілде жауап береді

Сұраққа жауап беру арқылы қызығушылығы оянады, білімін көрсетеді.

Әр топтың топ басшысы дұрыс жауабына қарай оқушыларды бағалайды.

Суреттер

Презента-ция,

стикер.

Түсіну

Топтарға «Қара жәшіктер» беріледі. Флипчарт ұсынылады.

Қосымша 2

Жеке жұмыс:

Әр топқа берілген қара жәшіктегі суреттерді өз тобына сай таңдап алып, флипчартқа жабыстырады. Әр оқушы суреттерді дұрыс таңдауға әрекет жасайды.

Топ баяндамашылары постерде жасаған жұмыстары туралы мәлімет береді.

Флипчарт, сурет

Қолдану

Тәжірибе жасау үшін әр топқа құрал-жабдықтар беріледі:

І топ: 20 – сурет, 27-бет

ІІ топ: 27 –сурет, 34-бет

ІІІ топ: 31-сурет, 36-бет

ІҮ топ: 18 -сурет, 24-бет тәжірибе жасау

Жеке жұмыс: Әр топ оқушылары өздерінің тақырыптарына сай тәжірибе көрсетеді.

Әр топтың топ басшысы дұрыс жауабына қарай оқушыларды бағалайды.

Құрал-жабдықтар

Талдау

Оқушыларға тест тапсырмасын береді.

Бір-бірін тексеріп бағалауды ұсынады.

Қосымша 3

Жеке жұмыс:

Оқушылар тест тапсырмасын орындайды.

Бір-бірін бағалайды.

Жинақтау

Сабақ тақырыбын ашу

«Джигсо» әдісі бойынша әр топқа мәтінді бөліп береді.

Оқушыларға Джигсо әдісі бойынша тақырыпты ашып көрсетуды ұсынады

Топтық жұмыс: оқушылар берілген мәтінді оқып, топта талқылайды, постер жасайды.

Әр топтың топ басшысы дұрыс жауабына қарай оқушыларды бағалайды.

Оқулық

Бағалау

«Блум таксономиясы» бойынша әр топқа кесте үлестіреді

Жылу мөлшері дегеніміз не?

Табиғатта жылу берілуге мысал келтір?

Жылу берілудің қандай түрлерін күнделікті тұрмыста қолдануға болады?

Табиғаттағы және күнделікті тұрмыстағы жылу берілу түрлерін салыстыр?

Жылу мөлшері қандай шамаларға тәуелді?

Адам баласының жылу мөлшерінің маңыздылығы қаншама

«Блум таксономиясы» бойынша әр топ кестені толтырады

Әр топтың топ басшысы дұрыс жауабына қарай оқушыларды бағалайды.

Кері байланыс

Топты бағалайды,

Жасаған жұмыстарын «2 жұлдыз, 1 ұсыныс» әдісімен бағалауды сұрайды.

Қосымша 5

Топ басшы қойылған бағаларға пікірін айтады

Жеке жұмыс:

«2 жұлдыз, 1 ұсыныс» әдісі бойынша жұмыстарын бағалайды

Стикерлер

Үй тапсырмасы

1. § 9,10

2. 5, 6- жаттығу

Күнделіктеріне үйге берілген тапсырманы жазады

Күнделік

Аталуы

Белгіленуі

Өлшем бірлігі

Формуласы

Жылу мөлшері

Дененің массасы

Бастапқы температура

Ақырғы температура

Меншікті жылу сыйымдылығы

Температура өзгерісі

Абсолют температура

І-деңгей

ІІ-деңгей

ІІІ-деңгей

Сабақтың аты

№1 Зертханалық жұмыс сабақ 8

Сілтеме

Жоспар

Жалпы мақсаты

• Жылу мөлшерін есептеу жайлы мағлұмат беру

• Жұмыс барысында жылу мөлшерінің формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

• Өзін-өзі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

• Жылу мөлшерін есептеу жайлы мағлұмат алады

• Жұмыс барысында жылу мөлшерінің формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

• Өзін-өзі бағалай алатын болады

Негізгі идеялар

Әр түрлі температурадағы суды араластыру арқылы судың берген немесе алған жылу мөлшерін анықтау. ; өлшем бірлігі

Белгілі заттың масса бірлігінің температурасын 1⁰С-қа өзгертуге қажет жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы меншікті жылу сыйымдылық деп атайды.

; өлшем бірлігі

Тапсырмалар

Топтық жұмыс

Жеке жұмыс «Блум таксономиясы»

№

Бағалау өлшемдері

Көш

басшы

Хатшы

Баяндамашы

Уақыт сақшысы

1

Тақырыптың ашылуына үлес қосу

2

Міндетін атқару

3

Топтық жұмысқа атсалысуы

1

Білу

Жылу мөлшері дегеніміз не?

2

Түсіну

Жылу мөлшерінің формуласын жаз?

3

Қолдану

Массасы 5 кг суды 10⁰-тан 80⁰-қа дейін қыздыру үшін қаншама жылу мөлшері қажет?

4

Талдау

Массалары бірдей мыс мен алтынды 50⁰-қа дейін қыздыру үшін қажетті жылу мөлшерін салыстыр?

5

Жинақтау

Судың алған немесе берген жылу мөлшерін қалай анықтаймыз?

6

Бағалау

жылу мөлшерін есептеуде дене массасының маңызы қаншалықты қажет?

Кейінгі тапсырмалар

9-10 тақырыптарды қайталау

Кейінгі оқу

Қайталау

Сабақ 9

Сабақтың аты

§11 Отынның энергиясы

Жалпы мақсаты

Отынның энергиясы жайлы мағлұмат беру

Отынның энергиясы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Күтілетін нәтиже

Отынның энергиясы жайлы мағлұмат алады

Отынның энергиясы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Топта бағалай алатын болады

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау парақшасымен таныстыру

Жетондар

Топқа бөлу

Оқушыларға кесілген суреттер үлестіріледі.

Қолдарына алған қиындыларды құрастырып,сол бойынша топқа бөлінеді. Суреттерді тақтаға іледі.

Ынтымақтастық атмосферасы

Оқушылар шеңбер жасап тұрады. Мұғалім келесі оқушыға үлкен жүректі ұсынып тұрып,бүгінгі күніне сәттілік тілейді.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

Оқушылардың үй тапсырмасын қалай меңгергендерін тексеру. 1. Жылу мөлшері дегеніміз не? 2. Жылу мөлшері неге тәуелді? Мысалдармен түсіндір. 3. Ішкі энергия мен жылу мөлшерін қандай өлшем бірліктермен өлшейді? 4. Заттың меншікті жылу сыйымдылығы нені көрсетеді? 5. Заттың меншікті жылу сыйымдылығының бірлігі қандай? Денені суытқандағы жоғалтқан жылу мөлшерін қай формуламен есептеуге болады? 6. Үйге берілген есептердің шығарылуын түсіндіру. ?

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Табиғатта отынның қандай түрлері кездеседі?

2. Отынның энергиясы дегенді қалай түсінесің?

3. Отынның меншікті жану жылуы дегеніміз не?

Жаңа сабақ

Денені қыздыруға қажетті энергияны отын жаққанда алады. Қарапайым отын – көмір, мұнай, бензин және тағы басқаларының құрамында көміртек бар. Жану кезінде көміртек атомдары ауадағы оттектің атомдарымен қосылып, көмірқышқыл газының молекулаларын құрайды. Нәтижесін мол энергия бөлінеді (35 - сурет)

Массасы 1 кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы отынның меншікті жану жылуы деп атайды. q – отынның меншікті жану жылуы. Өлшем бірлігі 1 Дж/кг. Кез келген массасы m отын толық жанғанда бөлінетін Q жылу мөлшерін есептеу үшін q меншікті жану жылуын жанған отынның массасына көбейту керек: Қазақстан Республикасында отын - энергетикалық ресурстардың мол қоры бар. Соңғы жылдары еліміздің отын - энергетикалық баланс құрылымында аса көп өзгерістер болды. 50 - жылдары отынның негізгі түрі көмір болса, қазіргі кезде көмірсутекті шикізат – мұнай мен газ алдыңғы қатарға шықты. Қазақстанда 300 - ден астам көмір кен орындары белгілі, олар көбіне Орталық Қазақстанда шоғырланған. Бұл аймақтарда тас көмір көп, ал еліміздің солтүстігі мен оңтүстігінде қоңыр көмір жиі кездеседі. Көп қолданысқа ие болған көмір кен орындарына Қарағанды және Екібастұз кен орындары жатады. Қарағандының тас көмірінің жану жылуы 33, 5 - 33, 6 МДж/кг, ал Екібастұз таскөмірінің жану жылуы 31, 8 - 34, 3 МДж/кг, ал Торғай өңірінің көмірінің жану жылуы 27, 2 - 28, 9 МДж/кг, Майкөбенің қоңыр көмірінің жану жылуы 29, 3 - 31, 4 МДж/кг. Көмірсутекті шикізаттың жалпы қоры бойынша Қазақстан ТМД елдерінің ішінде Ресей мемлекетінен кейін екінші орынды иеленеді, ал әлемдік деңгейде Сауд Арабиясы, Кувейт және Біріккен Араб Әмірліктері мемлекеттерімен қатарласа алады. Жанатын пайдалы қазбаларға жататын мұнай мен газ бассейні Қазақстанның батыс аймағында кездеседі. «Атырау, Ембі, Маңғыстау». Өткен ғасырдың 80 - жылдарынан бастап ас ірі мұнай қорын игеру басталды. Ол – Атырау облысының оңтүстік - шығысындағы «Теңіз» мұнай кен орны. Отын - энергетикалық өндірістің болашағы газ болып табылады, себеі газ жанады, ауаны ластамайды және құбырлар арқылы жеңіл тасымалданады. Қазақстандағы ірі газ кен орны – Қарашығанақ, онда еліміздегі бүкіл газ қорының 70%- і жинақталған.

16 және 36 – суреттерде көрсетілген тәжірибелерге назар аударайық. Қорғасыннан жасалған шар қорғасын тақтаға соғылған кеде шардың толық механикалық энергиясы шар мен тақтаның ішкі энергиясына айнала алтындығын көрсетеді.

Егер цилиндрдегі газды қыздырсақ (38 – сурет), онда қыздырғыштан газға берілетін Q жылу мөлшері, оның ішкі энергиясының артуына әкеледі., сол мезетте поршеньді биіктікке В жағдайдан С жағдайға көтеру үшін жұмыс атқарылады. Бұл газдың ішкі энергиясының артуы және өзінің ұлғаюы кезінде поршеньді көтеріп жұмыс істеуі, оған біршама жылу берілгендіктен болатындығын білдіреді.

Энергия жоғалмайды және жоқтан пайда болмайды. Ол тек бір денеден екінші денеге беріледі немесе бірдей мөлшерде бір түрден екінші түрге айналады.

Механикалық W энергия мен ішкі U энергияның қосындысын денелер жүйесінің толық энергиясы деп атайды және Е деп белгілейді:

E = W + U = E_n + E_r + U

Егер денелер жүйесіне сыртқы күштер әрекет етпесе және қоршаған ортамен жылу алмасу болмас, онда ол тұйықталған және жылулық оқшауланған болады. Энергияның сақталу және айналу заңы: Тұйықталған және жылулық оқшауланған денелер жүйесінің толық энергиясы - осы жүйеде болатын кез келген өзгерістер кезінде сақталады.

Топтық жұмыс

1 топ –Отын жанғанда энергияның бөлінуін қалай түсіндіруге болады ? 2 топ – кейбір отын түрлерінің меншікті жану жылуын қалай түсіндіруге болады ? 3 топ – Қазақстан Республикасында отын –энергетикалық ресурстары

Есептер шығару. 1. Массасы 20 кг құрғақ ағаш толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшері: (Құрғақ ағаштың меншікті жану жылуы 1, 0•107 Дж/кг). A) 2•10 - 6Дж. B) 2•107Дж. C) 2•102Дж. D) 2•108Дж. E) 5•105Дж.

2. Ұзындығы 100 м, ені 6 м, тереңдігі 2 м бассейндегі суды 150С - тан 250С - қа қыздыру үшін қажетті жылу мөлшері (с = 4200 Дж/кг•0С) A) 4•108 Дж. B) 400 кДж. C) 5, 04•1010 Дж. D) 400 Дж. E) 20 кДж.

3. Отынның меншікті жану жылуы деп 1) отынның толық жануы 2) отынның жануы

4. Массасы 1кг отын түгел жанғандағы жылу мөлшері

5. 1954ж салынған бірінші атом электростанциясы 1 күнде массасы 30г ядролық жанғыш зат шығарғанда қанша жылу береді? ( q=8*10кДж/кг) 1) 9, 2*10кДж 2) 10кДж 3) 2, 4*10кДж 4) 2, 4*10кДж 5) 4, 6*10кДж

6. Жылуы 2, 3*10Дж энергия алу үшін қанша бензин жағу керек? 1) 10кг 2) 5кг 3) 3кг 4) 15кг 5) 8кг

Сергіту сәті

Ой толғаныс

Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

Жұптық жұмыс «Пилот - Штурман» (5 минут)

(Штурман – басқарушы, пилот – орындаушы)

Жұптар берілген формуланы және өлшем бірлікті түсіндіреді.

1. 2)

Жұптың пікірлерін тыңдау,барлық айтылған ой-пікірлерді бағалаудың мақсатына сәйкестендіру

Оқушылар дайындаған жұмбақтарды шешу:

1. Көк аспанның төрінде

Бұлттар жүзіп барады

Күн күркіреуі тегін бе?

Жаңбыр неге жауады?

Жауабы: Булану, конденсация есебінен,

Көктен жаңбыр жауады дер едім мен.

Ауаның да біркелкі қызбауынан,

Тағы оның себебін көремін мен.

2. Жылдың төрт мезгілінде де,

Мазасыз жел соғады.

Әлде бұл өздігінен бе?

Себебі, бұл неден болады?

Жауабы: Температура бірдей болмай ауадағы,

Жылы ауа ағыны таралады.

Конвекция процесі пайда болып,

Біздіңше ол, жел соқты деп саналады .

3. Қыста аспан түнеріп,

Қар жауады себелеп.

Себебін бізде білелік,

Сұрақ қойдың «неге» деп.

Жауабы: Қыс күнінде қардың жауу себебін,

Ауадағы су кристалдануы дер едім.

Жерге қарай оның құлап түсуін,

Ауырлық күші әсерінен көремін.

Отынның энергиясы дегеніміз не?

Отынның энергиясының формуласын ата?

Массасы 0,5 т құрғақ отын жанғанда қанша жылу мөлшері бөлініп шығады?

Массасы 0,5 кг тас көмір мен ағаш көмірдің бөлінетін жылу мөлшерін салыстыр?

Отынның меншікті жану жылуы нені көрсетеді?

Күнделікті тұрмыста отынның меншікті жану жылуы қаншалықты

Сабақты бекіту

Бүгінгі сабақта біз не істедік?

Саған қайсы тапсырма қиын болды?

Үй тапсырмасы

№ 5.

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Кеі байланыс

Физика

Сабақ 10

Сабақтың аты

Есептер шығару

Жалпы мақсаты

Отынның энергиясы жайлы мағлұмат беру

Отынның энергиясы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Күтілетін нәтиже

Отынның энергиясы жайлы мағлұмат алады

Отынның энергиясы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Өзін-өзі бағалай алатын болады

Оқуда қолданылатын әдіс-тәсілдер:

«Серпілген сауал», «Үш шапалақ» , Топтық жұмыс

Сабақ барысы:

Уақыт

Мұғалімнің іс-әрекеті:

Оқушының іс-әрекеті:

2 мин

Сынып оқушыларын 3 топқа бөлу.

Сынып оқушыларын 3 топқа

10 мин

«Топтық жұмыс». Берілген жаңа тақырыпты топта оқып шығып, талдап, постерге қорғайды.

6-жаттығу. (4).

Б ер: Шеш:

Q=168кДж=168000Дж Q=cm( =

m=4л

Т/К:t-?

5 .Бер: Шеш:

m=1кг Q=cm( = =130

Q=13000Дж

t =100 С

Т/К: с-?

9 . Бер: Шеш:

Q=178,8 кДж Q=cm( = m=

Т/к: m-?

5 мин

«Серпілген сауал». Әр топ келесі топ мүшелеріне қағазға сұрақ жазып тапсырады. Сұраққа топтан кез келген оқушы жауап бере алады.

Есептер шығару. 1 - деңгей 7 - жаттығу.№1, №2, №3 №4 2 - деңгей 1. Массасы 20 кг құрғақ ағаш толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшері: (Құрғақ ағаштың меншікті жану жылуы 1, 0•107 Дж/кг). A) 2•10 - 6Дж. B) 2•107Дж. C) 2•102Дж. D) 2•108Дж. E) 5•105Дж. 2. Ұзындығы 100 м, ені 6 м, тереңдігі 2 м бассейндегі суды 150С - тан 250С - қа қыздыру үшін қажетті жылу мөлшері (с = 4200 Дж/кг•0С) A) 4•108 Дж. B) 400 кДж. C) 5, 04•1010 Дж. D) 400 Дж. E) 20 кДж. 3. Отынныңменшіктіжанужылуыдеп 1) отынныңтолықжануы 2) отынныңжануы 4. Массасы 1кг отынтүгелжанғандағыжылумөлшері 5. 1954ж салынғанбірінші атом электростанциясы 1 күндемассасы 30г ядролықжанғышзатшығарғандақаншажылубереді? ( q=8*10кДж/кг) 1) 9, 2*10кДж 2) 10кДж 3) 2, 4*10кДж 4) 2, 4*10кДж 5) 4, 6*10кДж 6.. Жылуы 2, 3*10Дж энергия алуүшінқанша бензин жағукерек? 1) 10кг 2) 5кг 3) 3кг 4) 15кг 5) 8кг

35 мин

Оқулықпен жұмыс.

Әр топқа жеке – жеке тапсырма беріледі. Тапсырманы орындап болған топтан бір оқушы шығып тақтаға жазады, ал қалған топ қатесін тауып бағалайды.

Денені қыздыруға қажетті энергияны отын жаққанда алады. Қарапайым отын –көмір, мұнай, бензин және тағы басқаларының құрамында көміртек бар. Жану кезінде көміртек атомдары ауадағы оттектің атомдарыман қосылып, көмірқышқыл газының молекулаларын құрайды. Нәтижесін мол энергия бөлінеді.

Массасы 1 кг отын толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы отынның меншікті жану жылуы деп атайды.

q – отынның меншікті жану жылуы. Өлшем бірлігі 1 Дж/кг.

Есеп. 7-жаттыгу ( 1)

Б ер: q= шеш:

m=100кг Q=qm=

Т/К: Q-?

4 .Бер: шеш:

Q= Q=qm. q=Q/m; q=

m =5л

Т/к: q-?

5 .Бер : шеш:

Q= Q=qm. m=Q/q= / =100кг.

q =

Т/к: m-?

Тест.

1.Макроскопиялық параметрлерді көрсет?

А) V,S,t. B) P,U,W C) P,V,T.

2.Денені құрайтын ұсақ бөлшектердің қозғалысы..... деп аталады.

А) Жылулық қозғалыс В)Броундық қозғалыс С) Жылу.

3.Жылулық қозғалыс дегеніміз?

А) Молекулалардың ретсіз қозғалысы

В)Денені құрайтын бөлшектердің ретсіз қозғалысы

С) Газдар мен сұйықтардың ағысы

4.Бір зат молекулаларының басқа зат молекулаларына ену құбылысы?

А) конвекция В) \Диффузия С) жылуөткізгіштік

5.Ішкі энергия дегеніміз не?

А) дененің кинетикалық энергиясы мен потенциалдық энергиясының қосындысы.

В)Дененің кинетикалық энергиясы

С)Дененің потенциалдық энергиясы

6.Дененің ішкі энергиясын өзгертетін тәсілдерді көрсет:

А) Конвекция,жылуөткізгіштік,сәулелену

В)механикалық жұмыс істеу және конвекция

С) Механикалық жұмыс істеу және жылу асмасу

7.Ішкі энергияның көбірек қыздырылған бөлігінен азырақ қыздырылған бөлігіне берілу құбылысы?

А) Жылуөткізгіштік. В) Конвекция С) Сәулелену

8.Жылу мөлшері қандай шамаларға тәуелді?

А) v,m,t B) c,m,t C) c,E,P

9.Меншікті жылу сыйымдылығының өлшем бірлігі

А) В) Дж С) кг

10.Денені қыздыру кезінде немесе салқындағанда одан бөлінетін жылу мөлшерін есептейтін

А) Q=cmv B) Q=ct C) Q=cm(

3 мин

Қорытынды

Рефлексия

«Не білдім?»

«Не үйрендім?» «Не қиын болды?»

Үйге тапсырма беру: 3-тапсырма

Рефлексия

Оқушылар өздерінің сабақты қаншалықты түсінгендігін стикерге жазып, плакатқа апарып іледі.

Беріл Векторды санға көбейту мен қасиеттерін ы тарау тақырыбымен байланыстыра отырып түсіну арқылы тақырыпты жетілдіреді, өмірмен байланыстыруға мүмкіндік жасап, тақырыптың идеясын ашды ген тапсырманы үйден орындау

Сабақ11

Сабақтың аты

§12 Механикалық және жылу процестеріндегі энергияның сақталу және айналу заңы

Жалпы мақсаты

Механикалық және жылу процестеріндегі энергияның сақталу және айналу заңы жайлы мағлұмат беру

Механикалық және жылу процестеріндегі энергияның сақталу және айналу заңы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Топта бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Механикалық және жылу процестеріндегі энергияның сақталу және айналу заңы жайлы мағлұмат алады

Механикалық және жылу процестеріндегі энергияның сақталу және айналу заңы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Топта бағалай алатын болады

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау парақшасымен таныстыру

Жетондар

Топқа бөлу

Оқушыларға кесілген суреттер үлестіріледі.

Қолдарына алған қиындыларды құрастырып,сол бойынша топқа бөлінеді. Суреттерді тақтаға іледі.

Ынтымақтастық атмосферасы

Күн жарығын алақанға саламын,

Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

Қызығушылығын

ояту

Миға шабуыл арқылы

Сұрақ жауапты пайдалану

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы әр топты диалогқа түсіру

, 1. Меншікті жану жылуын қандай әріппен белгеленеді?(q)

2.Меншікті жану жылуының өлшем бірлігіната:(1Дж/кг)

3.Қарапайым отын түрлерін ата: (көмір, мұнай, бензин, ағаш, газ, торф)

4.Заттың меншікті жылусыйымдылығын қандай әріппен белгілейміз?(с)

5.Меншікті жылусыйымдылықтың өлшем бірлігін ата:(1Дж/кг*ºС)

6.Заттың меншікті жылусыйымдылығы қандай күйде болады?(қатты, сұйық, газ тәрізді күйде түрліше)

7.Ішкі энергияны механикалық жұмыс істеу жолымен өзгертудің өлшемі не д.а?(жұмыс)

8. Жылу берілу кезінде ішкі энергияның өзгеруінің өлшемін не д.а?(жылу мөлшері)

9.Жылу мөлшерін қандай әріппен белгілейді?(Q)

10.Зат бөлшектерінің қозғалысы неғұрлым жыдам болса, дене температурасы қалай өзгереді?(жоғарлайды) Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Энергия дегеніміз не?

2. Энергияның сақталу және түрлену заңы қалай тұжырымдалады?

3. Энергияның сақталуы дегенді қалай түсінесіңдер?

Мағананы тану Жаңа сабақ

Кезкелгенденебірмезгілдеқаншаэнергияғаиеболады? механикалыққұбылыстарда  осы энергияларөзарааусуымүмкінбе?

Түйықталағаннемесеоқшауланғандепқандайортаныайтамыз?

Жұмысдегеніміз не?

Оқшауланғанортада  толықмеханикалық энергия өзгереме?

Механикалықэнергияның  ішкіэнергияғааусуынбізжайтәжірибиеменкөрсеттікқорғасын шар қорғасын  тақтағасоғылғанкезде мех. Энергия ішкіэнергияғааусады. Өмірденмысалкелтір.

Мынасуреткеназараударайық. Бұлкездеішкі энергия механикалықэнергияғааусады. Қайнағансудыңішкіэнергиясықалақшалары бар доңғалақтыңмеханикалықэнергиясынаайналып кете алады. Осығанұқсастәжірибенісіздеруйдедежасайаласыздар. Бірақ  өтеабай болу керек. Егержылуалмасупроцесіндежұмысатқарылмасаондажылумөлшеріішкіэнергияныңөзгеруінетең. Сондықтанатқарылғанжұмыс пен берілгенжылумөлшерііішкіэнергиясыныңөзгерісініңөлшеміболыптабылады. Түйықталағанжүйедеберілгенжылумөлшеріөзгерусізқалады.негеЫстық суды мұздайсуғааралыстырғанда . Ыстықсудыңбергенежылумөлшерімұздайсудыңалғанжылумөлшерінетең. Егеруйде су өлшейтін термометр болса оны  бақылапкөругеболады.

Егер  цилиндірдегі  газдықыздырсақ, ондақыздырғыштангазғаберілетінжылумөлшері, оныңішкіэнергиясыныңартуынаәкеледі, солмезетте  поршеньдібиіктікке Вжағдайынан С жағдайынакөтеруүшінжұмысатқарылады. Неліктенқалайойлайсыңдар. МКТ негізінентүсіндіріпкөріңдер. Бұлгаздыңішкіэнергиясыныңартуыжәнеұлғаюыкезіндепоршендікөтеріпжұмысістеуі, оғанбіршамажылуберілгендіктенболатындығынбілдіреді.

Энергия жоғалмайдыжәнежоқтанпайдаболмайды. Ол тек бірденеденекіншіденегеберіледінемесебірдеймөлшердебіртүрденекіншітүргеайналады.

Механикалық энергия W  мен ішкіэнергиясының U  қосындысынденелержүйесініңтолықэнергиясы E  депатайды

      E= W+U = Ek+Ep+UТолықэнергияныңсақталузаңы тек түйқталағанорталардаорындалады.

Қорытынды: Түйқталғанжәнежылулықоқшауланғанденелержүйесініңтолықэнергиясы осы жүйедеболатынкезкелгенөзгерістеркезіндесақталады.

Бұлэнергияныңсақталужәнеайналузаңы

4.     Сабақтыбекітуқызықтысұрақтармен.

·         Қарқайжерде тез еридібиікжердемеәлдеаласа?

·         Неге талдыңайналасындақар тез ериді?

·         Егерқардыңбетіне  ақжәнеқаратүстітауартөсесеңдер  Қайтауардыңастындақар тез ериді. Неліктен?

·         Диханшыларкөктемдежерді тез қыздыруүшінполителиенқолданады. Неліктен?

·         Алақаныңамұздыңкесегіналыпбақылапкөр. Мұздың тез еруі неге байланысты?

·         Неге қарерибастағандатүйіршіктеленеді?

·         Қартемірдіңба әлдетақтайдыңастында тез ериді? Неліктен?

·         Егеркөлеңкеболыптұрғанжергекүнніңсәулесінайнаментүсірсек, солжердегі  ауаныңтемпературасы арта бастайды. Неліктен?

Сергіту сәті

Ой толғаныс

Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

Жұптық жұмыс «Пилот - Штурман» (5 минут)

(Штурман – басқарушы, пилот – орындаушы)

Жұптар берілген формуланы және өлшем бірлікті түсіндіреді.

1. 2)

W=E_k+Eп

Қарама-қарсы сұрақ қою.

1. Конвекция дегеніміз не?

2.Жылу қабылдағыш дегеніміз не?(бір жағы қара, екінші жағы жылтыр жалпақ дөңгелек қорапша)

3.Сәуле шығару деп нені айтамыз?(электромагниттік толқындар көмегімен бір денеден екінші денеге энергияның берілу процесі)

4.Жұтылу дегеніміз не?(сәулелену энергиясының дененіңішкі энергиясына айналуы)

5.Дене температурасы артқан сайын сәулелену қалай өзгереді?(сәулелену жоғарлайды)

6.Қара беттер қандай болып келеді?(жақсы сәулешығарғыштар және жақсы жұтқыштар)

7.Сәулені нашар жұтқыштар недеп аталады?(энергияны нашар бөлетіндер)

8.Күнді басқаша недеп атайды?(өзін-өзі басқара алатын зор энергия көзі)

9.Сәулелену байқалатын Күннің сыртқы қабатын не деп атайды?(атмосфера)

Сабақты бекіту

Бүгінгі сабақта біз не істедік?

Саған қайсы тапсырма қиын болды?

Үй тапсырмасы

Тест

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Кеі байланыс

Сабақтың тақырыбы

§13 Заттың агрегаттық күйі. Қатты денелердің балқуы және қатаюы. Балқу және қатаю температурасы Сабақ 12.

Сілтеме

Электрондық оқулықтан, слайдтан тапсырма көздері, табиғат құбылыстарының видеосуреттері

Жалпы мақсаттар

Заттың агрегаттық күйі. Қатты денелердің балқуы және қатаюы. Балқу және қатаю температурасы жайлы мағлұмат беру

Сыни тұрғыдан ойлау әдісін пайдалана отырып, элементар бөлшектердің немесе заттарды құрайтын бөлшектердің өзара әрекеттесу энергиясына байланысты ішкі энергиясы болатындығы жайлы білімдерін одан әрі дамыту және тереңдету, видеороликті пайдалану арқылы тақырыпты ашу, диалогтік оқытуды қолдану арқылы заттың агрегаттық күйлерінің өзгеруі табиғат құбылыстарының өзгеруіне ықпал ететіндігін түсінуі, ал табиғаттағы ауа райының өзгеруі осы факторларға байланысты екендігін ұғынуы, ішкі энергия туралы түсінігінің толығып отыруы, яғни сыни тұрғыдан ойлауды басшылыққа ала отырып білімін кеңейту, балқу және қатаю температурасынын мағынасын түсіну дағдыларын қалыптастыру; қабілетті оқушыны табу; жас ерекшелігін ескеру; ой түйіндеуіне орай көшбасшылықты анықтау.

Оқыту нәтижесі

Заттың агрегаттық күйі. Қатты денелердің балқуы және қатаюы. Балқу және қатаю температурасы жайлы мағлұмат алады

Тақырып мақсатын түсінеді. Ойы толығады. Күнделікті өміріміздегі және техникадағы маңыздылығына көз жеткізеді.Әрекетті сыни бағалауды үйренеді, пікірлерін айта алады,өзіндік ойын ортақ пікірге келтіріп отырады, көпшілікте өзін-өзі реттейді, басқа топтардың жауаптарын тыңдайды.

Мұғалімнің мен оқушының орындалатын іс-әрекеттері

Қығушылығын ояту

Сурет бойынша ой қозғауда топтық жұмыс жасайды. Сурет бойынша білімдерін білдіреді, ойларын ашық айтады, топта талдау жасайды, жұптастық әрекет орын алады, жаңа пікірлер қозғайды. Өз ойларын қағазда жазады

. Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

4. Энергия дегеніміз не?

5. Энергияның сақталу және түрлену заңы қалай тұжырымдалады?

6. Энергияның сақталуы дегенді қалай түсінесіңдер?

. Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Зат күйлері деген сөзді қалай түсінесіңдер?

2. Олай болса заттың қандай күйлері болады?

3. Балқу және қатаю дегенді қалай түсінесіңдер?

Жаңа сабақ

Балқу және қатаю құбылысының әрбір заттың молекулалық және атомдық құрылысына байланыстылығы және балқу және қатаю температурасының бірдей болуы.

у.ң күйЗатты ң тың ктыЗаттың күйлері ң күйлері

тЗаттың күйлері

Заттың күйлері

күйлері

рЗаттыңЗаттың күйлері күйлеЗаттың күйлері

рііЗаттың күЗаттың күйлері

йлері

Заттың күйлері

Заттың күйлері

Заттың күйлері

Жаттығу және тапсырмалар.  1 топ. Су, мұз, немесе су буының массалары бірдей болса, олардың қайсысының ішкі энергиясы ең көп болады?  2 топ.Бірдей температурада қатқан мұз бен қардың қайсысы жақсы тоңазытқыш бола алады?  3 топ. Неліктен суық аймақтарда ауа температурасын өлшеу үшін сынап емес спиртті термометрді пайдаланады?/8 мин/  5-тапсырма.  Эксперименттіктапсырма орындау  1 топ  Балауыздың неліктен балқығанын түсіндіріңдер  2 топ  Балуыздың балқу және қатаю температурасын салыстырыңдар  3 топ.  Термометрдің көрсетуін жазып отырыңдар / 8 мин/ 

Ой толғау

1-тапсырма.Видеосуреттерді көру арқылы ойқозғау.

^{2-тапсырма. Т}оптарға бөлу.

^{Физикалық құбылысты диалог жүргізу арқылы мағынасын ашу.}

^{3-тапсырма.}

^{1 топ. «Сұйықтық»}

^{Сұйықтықтың молекулалық құрылысын, балқу және қатаю температурасын, қасиеттерін постермен қорғату}

^{2 топ.«Газ тәрізді»}

^{Газ тәрізді заттың агрегаттық күйлерінің молекулалық құрылысын, балқу және қатаю температурасын, қасиеттерін постермен қорғату}

^{3 топ. «Қатты дене»}

^{Қатты денелердің молекулалық құрылысын, балқу және қатаю температурасын, қасиеттерін постермен қорғату / 10 мин/}

^{4-тапсырма.}

^{Жаттығу және тапсырмалар.}

^{1 топ. Су, мұз, немесе су буының массалары бірдей болса, олардың қайсысының ішкі энергиясы ең көп болады?}

^{2 топ.Бірдей температурада қатқан мұз бен қардың}

қайсысы жақсы тоңазытқыш бола алады?

3 топ. Неліктен суық аймақтарда ауа температурасын өлшеу үшін сынап емес спиртті термометрді пайдаланады?/8 мин/

^{5-тапсырма.}

Эксперименттіктапсырма орындау

1 топ

Балауыздың неліктен балқығанын түсіндіріңдер

2 топ

Балуыздың балқу және қатаю температурасын салыстырыңдар

3 топ.

Термометрдің көрсетуін жазып отырыңдар / 8 мин/

6- тапсырма

Интертақтада Эйлер-Венн дөңгелегін жасау

/5 мин/

Кейінгі тапсырмалар

Балқу және қатаю процессінің қалыпты атмосфералық қысымдағы кестесін пайдаланып есептер шығару.

Кері байланыс

Бағалау, өзін-өзі бағалау, формативті бағалау, жиынтық бағалау

Қорытынды

Өздеріне сенімді бола бастады, еркін пікірлей алды

1 1

Мерзімі

Сабақ 13

2

Сынып

8

3

Тақырыбы

Балқу және қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі. Меншікті балқу жылуы.

4

Мақсаты

Балқу және қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі. Меншікті балқу жылуы жайлы мағлұмат беру

Балқу және қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруін меңгерту. Меншікті балқу жылуы туралы білімін толықтыру.

5

Міндеттері

1. Меншікті балқу жылу туралы білімдерін қалыптастру. Теориялық білімді практикада және есеп шығаруда қолдана алу дағдыларын арттыру.

1. Оқушылардың меншікті балқу жылуы жайлы білімдерін толықтыра отырып, сыни ойлау, нақты тұжырым жасай білу, өз ойын ашық жеткізе білу дағдыларын, логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.

2. Оқушыларды ұйымшылдыққа, өзгенің пікірін сыйлауға, кішіпейілділікке тәрбиелеу.

6

Күтілетін нәтижелер

Балқу және қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі. Меншікті балқу жылуы жайлы мағлұмат алады

Балқу және қатаю қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруін түсінеді.

Меншікті балқу жылуымен танысады.

7

Сабаққа қажетті құралдар мен көрнекіліктер

«Физика және астрономия». «Әдістемелік нұсқау». «Оқыту әдістемесі».

Интернет материалдары

8

Сабақта қамтылатын модульдер

Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Оқыту мен оқуда ақпарттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану.

9

Әдістері

«Сап түзеу» әдісі арқылы тптастыру

«Миға шабуыл»

«Топтастыру» әдісі сергіту сәті

«Ой жүйрігі» әдісі

«INSERT» кері байланыс

10

Сабақ кезеңдері

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

11

Ұйымдастыру кезеңі

«Сап түзеу» жаттығуын ұйымдастыра отырып, сыныпта жағымды ахуал қалыптастыру. Оқушыларды туған айлары бойынша топтарға бөлінеді.

Оқушылар сап түзеп тұрып, оқушылар туған айлары бойынша, 5 немесе 7 адамдардан тұратын топтыр құрады.

12

Үй тапсырмасы

Миға шабуыл

1. Өткен сабақта қандай тақырыпты қарастырдық?

2. Қандай жаңа ұғымдармен таныстық?

3. Қандай мәлімет сен үшін аса маңызды болды?

4. Қатты денелердің сұйықтардан, газдардан айырмашылығы неде?

5. Қандай жағдайда дене балқиды және қатады?

6. Заттың қатаятын және балқитын температурасы қалай аталады?

7. Бір заттың балқу температураснан екінші заттың балқу температурасының айырмашылығы бар ма?

8. Үйге қандай тапсырма берілді?

Үйге берілген №4 эксперименттік тапсырманы жинап топбасшылары бағалайды.

Оқушылар сұраққа жауап бере отырып, ойын жинақтап, тақырыпты естеріне түсіреді.

Оқушылар үйге берілген тапсырманы өткізеді

13

14

15

16

Жаңа сабақ

Кері байланыс

Үйге тапсырма

Бағалау

Сергіту сәті. «Топтастыру» әдісі

Сыныпты m, Q, λ әріптері жазылған қима қағаздар арқылы 3 топқа бөлу. Топтар қима қағаздарды құрастырады.

Балалар, қалай ойлайсыңдар, қима қағаздарды құрастырғанда қандай әріптер шықты шықты? Бұл әріптер қандай физикалық шамалар? Сендер бұған дейін масса мен жылу мөлшерін қарастырдыңдар,

1-топ: Масса қандай шама? Массаны қандай құралмен өлшейміз? Массаның формуласы? Массаның өлшем бірлігі?

2-топ: Жылу мөлшері қандай шама? Жылу мөлшерінің формуласы? Жылу мөлшерінің өлшем бірлігі қандай?

3-топ: λ қандай әріп? Бұл әріп туралы не айтуға болады?

1 кг кристалл затты балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін жұмсалатын жылу мөлшерін меншікті балқу жылуы деп атайды. Ол λ әрпімен белгіленеді. Оқушылар біріктірген қима қағаздарын тақтаға жапсырып меншікті балқу жылуының формуласын және өлшем бірлігін шығарады.

«Ой жүрігі» әр топ өзіне берілген тапсырмаларды плакатқа жазып қорғайды.

1 топ. Балқу температурасына алынған 100кг темірді балқыту үшін қажетті жылу мөлшерін анықта

2-топ.

Катты денені қыздыру канша уақытқа созылды?

Дененің қай уақытт балқи бастады?

Кай нүктеде дене балқыды?

Дененің балқу температурасы канша градусс?

Қай аралықта салқындайды?

Қай аралықта қатады?

Графиктен көрсет.

3-топ. Дененің массасы, температуралары, меншікті балқу жылуы және меншікті жылусыйымдылығы берілген. Дененің жылу мөлшерін анықтайтын формуланы анықтаңдар?

^{1 топ. Балқу кезінде отынның энергиясы неге жұмсалады?}

^{2 топ. Не себептен су қалыпты қысымда 0°C-та ериді, 0°C -та қатады?}

^{3 топ. Заттың балқу және қатаю процестері өндірісте және техникада қалай қолданылады?}

^{/10 мин/}

^{4-тапсырма.}

^{Деңгейлік тапсырмалар, жаттығу және есептер шығару}

^{1 топ.}

^{Балқу температурасындағы 1кг мұзды суға айналдыру үшін қанша жылу керек?}

^{20°C-тағы 200 г нафталинді балқыту үшін қандай жылу керек?}

^{20°C -та 150г қорғасынды балқыту үшін 2,4 ккал жылу жұмсалды. Осы жылу мөлшері қорғасынды толық балқытама?}

^{2 топ.}

^{Балқу температурасындағы 1кг темірді балқыту үшін қанша жылу керек?}

^{20°C -тағы 200 г парафинді балқыту үшін қанша мөлшері жұмсалады?}

^{0°C -тағы мұз бен судың қайсысына көбірек жылу жұмсалады? Неліктен?}

Жаңа тақырыпты тест арқылы қорытындылау

1. 1кг кристалл затты балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін жұмсалатын жылу мөлшері

А) Меншікті балқу жылуы В) Меншікті булану жылуы С) Жылу мөлшері

D) Сәулелену

2. Меншікті балқу жылуының белгіленуі

А) Q В)m С)E D) λ

3. Меншікті балқу жылуының формуласы

А) Q=cm(t₂-t₁ ) В) λ= С)E=mgh D) m=

4. Меншікті балқу жылуының өлшем бірлігі

А) кг В) Дж С)Дж/кг D) Вт

5. Балауыз, темір, қалайыны балқытқанда қайсысы бірінші балқиды?

А) Балауыз В)Темір С) Қалайы D) Үшеу бірдей балқиды

INSERT әдісі

§14 Балқу және қатаю кезіндегі ішкі энергияның өзгеруі. Меншікті балқу жылуы. 9-жаттығу.

Смайиктер және «Болб» ағазы арқылы бағалау

Оқушылар топқа бөлініп, қима қағаздарды құрастырып, қағазға жабыстырады.

Оқушылар өз жауаптарын айтады.

Ережені дәптерлеріне жазып алады.

.

Оқушылар тапсырманы графикке сызып көрсетеді.

Тапсырманы орындау арқылы формуланы қорытып шығарады.

Оқушылар кері байланыс парағын толтырады.

Ар топтан сайланған топбасшылар топтағы оушыларды смайликтер арқылы бағалап отырады. «Блоб»ағашы арқлы өз білімдерін бағалайды

Сабақтың тақырыбы

Будың пайда болуы. Булану және конденсация.

Мақсаты

Булану және конденсация жайлы мағлұмат беру

Булану және конденсация формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Булану мен конденсация процестерін заттардың құрылысы туралы молекулалы -кинетикалық түсініктердің тұрғысынан түсіндіру

Жетістік критерийі

Буланудың табиғаттағы ролі және булану заңдарын пайдаланудың мысалдарын келтіре алу

Күтілетін нәтиже

Булану және конденсация жайлы мағлұмат алады

Булану және конденсация формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Буланудың табиғаттағы ролі және булану заңдарын пайдаланудың мысалдарын келтіре алады

Әдіс-тәсілдер

1. Сөзжұмбақ«»

2. «Мағынаны тану»

3. «Деңгейлік тапсырма »

4. «Сәйкестендіру»

Сабақтың көрнекілігі, техникалық жабдықтар

Таратпа қағаздар, анықтамалар, формулалар, есептер

Құрылымы

Блум таксономиясы

Әдіс - тәсілдер

Сабақтың мазмұны

Мұғалімнің

іс- әрекеті

Оқушының

іс -әрекеті

Бағалау

Ұйымдастыру

«Көңіл күй экраны»

«Мазайка» әдісі

Топқа бөлу

Оқушылардың көңіл күйлерін

біледі

Көңіл – күйлерін білдіреді

«Смайлик»

Білу

Сөзжұмбақ

Сұрақтары 1. Заттың қатты күйден сұйық күйге айналу процесі қалай аталады ? Балқу 2. Сұйықтың қатты денеге айналуы ? Кристалдану 3. Грек алфавиті λ атауы қандай ? Ламбда 4. 3,9 * 10⁵ Дж/кг қандай заттың меншікті балқу жылуы ?

Алюминий 5. 0,25 *10⁵ Дж/кг қандай заттың меншікті балқу жылуы ?

Қорғасын 6. t= - 259 ͦ С температурада қандай зат балқиды ?

Сутек 7.Қандай зат мына t = 962 ͦ С температурада қатаяды ?

Күміс 8. t= - 219 ͦ С температурада қандай зат балқиды ?

Оттек 9. Қай зат мына t = 97,8 ͦ С температурада балқиды ?

Натрий 10. Темірді арнайы қандай пештерде балқытады ?

Домна 11. 2,7 * 10⁵ Дж/кг қандай заттың меншікті балқу жылуы ?

Темір 12. 0,67 * 10⁵ Дж/кг қандай заттың меншікті балқу жылуы ?

Алтын 13. 2,1 * 10⁵ Дж/кг қандай заттың меншікті балқу жылуы ?

Мыс 14. t = - 210 ͦ С қандай зат балқиды ?

Азот 15. t = 29 ͦ С балқитын зат атауы ?

Цезий 16. t = 420 ͦ С температурада қандай зат балқиды ?

Цинк 17. Я

Сұрақ қояды

Сұраққа жауап береді

«Басбармақ »

Түсіну

«Мағынаны тану»

Оқушы түсінігі

I- топ

Сұйықтың буға айналу

құбылысы.

II- топ.

Булану жылуы

III- топ.

Будың сұйыққа айналу

құбылысы

IV - топ.

Қаныққан және

қанықпаған бу

Мұғалім түсіндірмесі

Электрондық оқулық

Есептер

Топта талқылай отырып

«Постер қорғайды»

«Мадақтау сэнгвичі»

Қолдану

Кез келген температурада сұйық бетінен молекулалардың ұшып шығу процесін булану деп атайды. Егер булану тұрақты температура кезінде жабық ыдыста жүретін болса, онда буланумен қатар оған кері конденсация процесі, яғни будың қайта сұйыққа айналу процесі жүреді. Сұйығымен динамикалық тепе-теңдіктегі буды қаныққан бу деп атайды. Қаныққан будың р_қ қысымы тек оның химиялық құрамы мен температурасына тәуелді, ал будың көлеміне тәуелсіз болады.

Берілген температурада қысымы қаныққан будың қысымынан кем буды қанықпаған бу деп атайды. Яғни, булану конденсациядан артық болса, онда сұйықтың бетіндегі бу және сұйық жоқ кездегі бу қанықпаған деп аталады. Қанықпаған будың қысымы оның көлеміне тәуелді: көлем кішірейсе, қысым артады, ал көлемі ұлғайғанда, қысымы кемиді.

«Деңгейлік тапсырма »

А деңгей

№886 ( Лукашик)

Неліктен шабылған шөп тынық күннен гөрі желді күні тезірек кебеді?

В деңгей

№ 892 (Лукашик)

Құрғақ ағашқа қарағанда су ағаш неліктен нашар жанады?

С деңгей

1. Массасы 1,5т кірпіш

пешін 10 дан 20

дейін қыздыруға қанша

жылу мөлшері кетеді ?

Кірпіш с = 880 Дж/кг*

Жауабы : 13,2 МДж

2. Егерде стакандағы суға

10Дж – ға тең жылу

мөлшері жұмсалса, онда

судың температурасы

қаншаға өзгереді ?

Стакандағы судың

масссасы 200 г.

Жауабы : 0,01*100 = 1

3. Массасы 5 кг бензин

толық жанғанда қанша

жылу мөлшері бөлінеді?

Бензин 4,6*10⁷Дж/кг

Жауабы: 23*10⁷ Дж =230 МДж

Тапсырма береді

Тақырып бойынша есеп шығару

«Ұпай»

Талдау

Сәйкестендіру

Жаңбыр

Көк аспанның төрінде, Бұлттар жүзіп барады. Күн күркірі тегін бе, Жаңбыр неге жауады ?

Жауабы

Булану, конденсация есебінен, Көктен жаңбыр жауады дер едім мен. Ауаның біркелкі қызбауынан, Тағы оның себебінен көремін мен

Жел

Жылдың төрт мезгілінде де Мазасыз жел соғады Әлде бұл өздігінен бе , Себебі бұл неден болады ?

Жауабы:

Температура бір болмай ауадағы, Жылы ауа ағыны таралады. Конвекция прцесі пайда болып, Біздіңше ол, жел соқты деп саналады

Түтін

Отынды жаздай қураған, Пешке неге тығады? Үйлердегі мұржадан Түтін неге шығады ?

Жауабы:

Отынды жақсаң қураған, Конвекция жетегімен Түтін шығады мұржадан Жалпы ауаға ілесіп, көтерілген.

Қайнау

Отта тұрған шәйнекте, Су неліктен қайнайды? Бұрық – сарық етіп тездете “Қайнадым” – деп тасиды

Жауабы:

Қайнау деген сұйықтың булануы, Көріп жүрміз қайнаған судан мұны. Қайнар кезде ызылдап су шығарар, Көпіршіктің жарылысынан туған үні.

Жаңа тақырып бойынша талқылайды

Көрсетілген бағыттағы тапсырмаларға жауап береді

«Қол шапалақ»

Жинақтау

Бағалау

2 мин

Талқылау

Тақырыпты бағалайды

Үйге тапсырма

2 мин

§16. 17

Тапсырма береді

Күнделіктеріне жазады

Кері байланыс

2 мин

«Екі жұлдыз бір тілек»

Сабақ № 15

Сабақтың аты

Есептер шығару

Жалпы мақсаты

Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы жайлы мағлұмат беру

Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Өзін-өзі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы жайлы мағлұмат алады

Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Өзін-өзі бағалай алатын болады

Сабақтың көрнекіліктері:

Интерактивті тақта, оқулық, плакаттар мен суреттер, презентация, үлестірмелі материалдар

Сабақтың әдіс-тәсілдері:

СТО стратегиялары, топтық жұмыс, диалог, "Жиксо" әдісі, көзбен көретін айғақтар негізінде сын тұрғысынан ойлату.

Орындалатын іс-әрекеттер:

Мұғалімнің орындалатын іс-әрекеттері

Оқушының орындалатын іс-әрекеттері

1. Ұйымдастыру. (3-5 мин).

1. Сыныпта тәртіп қалыптастыру, оқушылардың сурет қималарын біріктіру бойынша топтасуы.

2. Жаңа тақырыпты меңгеруге дайындық:

Топтастырылған сурет бойынша ой білдіруге бағыттау

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Қандай құбылысты булану деп атайды?

2. Қай кезде булануды кебу деп атайды?

3. Сұйықтың кебу жылдамдығы неге байланысты?

4. Қандай буды қаныққан бу деп атайды? Қанықпаған бу деп ше?

5. Қаныққан будың қысымы көлемге, температураға, затқа тәуелді ме?

4. Егер аздаған суы бар жабық ыдысқа су буын жіберсе, онда не болады?

Сұйықтың булану шапшаңдығы қандай себептерге байланысты?

Конденсация деген не?

Сақина салмақ»

арқылы сұрақтар мен тапсырмалвр беру

Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы диалогқа түсіру, сақина саламақ әдісі арқылы әр топқа арнайы сұрақтар беру, олар сол сұравқ арқы түсініктері салмақты түрде айта біледі

Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген сұрақтарға жауап беріп, өз ой-пікірлерімен санаса білу

1-тапсырма: І топқа «Булану, қаныққан булар бойынша »

ІІ топқа «Конденсация, қанықпаған булар бойынша» сұрақтар беріледі. Топтағы оқушылар өз жауаптарын айтқаннан кейін, оған көз жеткізу үшін тақтадан дұрыс жауабы шығарылады. Оқушылар өздерінің берген жауаптарын салыстырады.

Сұйықтың буға айналу құбылысын булану деп аталады. Сұйықтың бетінде жүретін булану кебу деп аталады.

Булану процесінде сұйықтың бетінен ұшып шыққан молекулалардан бу түзіледі. Сұйық молекулаларының кез келген бағытта еркін қозғалады. Бұл - заттың қатты күйінде молекулалары арасында болатын байланыстың үзілуінің салдары. Бірақ сұйық молекулаларының арасында үлкен тартылыс күштері сақталады.

Шапшаң қозғалатын молекулалардың біразы сұйықтан ұшып шығып кетеді, демек, сұйықта қалған молекулалардың орташа кинетикалық энергиясы кемиді. Осыған сәйкес кебетін сұйықтың температурасы да төмендейді.

Булану жылуды жұтумен қатар жүреді. Будың сұйыққа айналу құбылысы конденсация деп аталады.

Кебу кезінде қанша жылу жұтылса, будың конденсациясы кезінде бірлік массаға сай сонша жылу бөлінеді. Сұйықтың температурасы неғұрлым жоғары болса, онда булану соғұрлым тезірек жүреді. Сұйықтың булануы және конденсациялану қатар жүретіндіктен, жабық ыдыстағы сұйықтың массасы өзгермейді. Сұйықтың тек беті кебеді. Беттің ауданының үлкеюі кебу жылдамдығын арттырады және сұйықтың тезірек кебуіне мүмкіндік береді.

Уақыт бірлігінде сұйықтан ұшып шыққан молекулалардың саны, сол уақыт ішінде оған қайта оралған молекулалардың санына тең болатын сәт туады. Бұл күй бу мен сұйықтың динамикалық тепе-теңдігі деп аталады.

Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын буды қаныққан бу деп атайды. Өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болмайтын, яғни қанығуға жетпеген буды қанықпаған бу деп атайды.

Әр түрлі сұйықтардың буымен динамикалық тепе-теңдігі будың тығыздығы әр түрліболғанда орнығады. Қаныққан будың қасиеттері қанықпаған будың немесе газдың қасиеттеріне өзгеше. Қаныққан будың қысымы, оның алып тұрған көлеміне байланысты еместігі тәжірибе арқылы анықталды.

ІІ тапсырма:ойлан –тап сұрақтары

1. Неліктен ыстық шай үрлегенде тез суиды?

2. Жайылған кір мен шабылған шөп неге жел болғанда тез кебеді?

3. Өзенге шомылып, жағаға шыққанда салқынды сеземіз?

4. Ылғал ағаш құрғақ ағашқа қарағанда отта баяу жанады. Себебін түсіндіріңдер.

ІІІ тапсырма:ыстық орындық ұйымдастыру. (әр топтан бір адамнан шығын ыстық орындыққа отырады. Екі топ бір-біріне сұрақ қояды.)

Әр оқушы өзіне жүктелген рөлдің міндеттерін атқарады.

Топ пікірлерін тыңдау.

1. Массасы 1 кг қорғасында 100⁰С-қа қыздыру үшін 13000 Дж жылу мөлшері жұмсалды. Қорғасынның меншікті жылу сыйымдылығын анықтаңдар. Оны кестедегі мәнмен салыстырыңдар.

2. 15⁰С-та суды 100⁰С-қа қыздырғанда, оның ішкі энергиясы 178,8 кДж-ге артты. Судың массасын анықтаңдар.

3. 100⁰С-та 5 л қайнаған су қоршаған ауаға 1680 кДж энергиясын бере отырып, қандай температураға дейін салқындайды?

4. 100 кг антрацит толық жанғанда қанша жылу мөлшері бөлінеді?

5. Қарағанды көмірінің 100 кг-ы толық жанғанда бөлінетін жылу мөлшерін анықтаңдар.

6. Сыйымдылығы 5 л ыдыс бензинмен толтырылған. Толық жануы кезінде 23ּ10⁷ Дж энергияны алу үшін осы бензин мөлшері жеткілікті бола ма?

7. 440ּ10⁷ Дж энергияны алу үшін Қарашығанақта өндірілетін табиғи газдың қандай мөлшерін жағу керек?

8. Массасы 200 г керосин толық жанғанда қанша жылу мөлшері бөлінеді?

6. Жаңа тақырыпты меңгергенін тексеру:

Практикалық тапсырмалар орындау. Көзбен көретін айғақтар бойынша сыни тұрғыда ойлауларын байқау

6. Жаңа сабаққа орындалатын тапсырмалар

1. Сыныпта шығарылатын есептер. Оқушыларға оқулықтан 10- жаттығу орындауға нұсқау беру. Оқушылар оқулықтан жаттығуды дәптерлеріне орындайды. Оқулық, қосымша материалдар.  №1. Буланады.  №2.  №3.№4. Жел тұрмаса, судың беттік қабаты тығыз орналасады да булану баяу жүреді.  №5. Бала жағаға шыққанда оның денесінен судың буланып ұшуына кететін эн. шығынының артуына б/ты суықты сезеді.  №6.  №7. С. Ішкі эн/сы кему есебінен булану жүреді, сондақтан сұйық пен оған жанасқан дене де сұй. бастайды.  №8. Жаңбыр жауғанда атм/лық ауа эн/ң кемуі жүреді және оның алып жатқан булану ауданы ұлғаяды. 4. Суреттермен жұмыс жасау, сыни ойлауларының артуы

Топпен жұмыс.  1-топ. Булану – техникада  2-топ. Булану – тұрмыста  3-топ. Булану – табиғатта. 

7. Сабақты бекіту:

Оқушылардың сабақ барысында алған білімдерін тексеріп, бекіту.

Жаңа сабақты бекіту сұрақтары:

1  топ.Спирт, су және майдың қайсысы тез буланады? Неліктен?

2 топ.Стақан мен табақшада теңдей мөлшерде су бар. Қайсысында су тезірек буланады? Неліктен?

3 топ. Бірдей ыдыста теңдей мөлшердебензин, су, май құйылған. Бірнеше күннен кейін бензиннің қалмағанын, судың жартылай буланғанын, майдың айтарлықтай өзгермегендігін көреміз. Неліктен?

4 топ.Жаңбырдан қалған шалшық су қашан тез кебеді? Неліктен?

/5мин/

Булану және конденсация дегеніміз не?

Булану және конденсация қалай жүзеге асады?

Күнделікті тұрмыста булану және конденсацияға мысал келтір?

Заттың булануы мен кебуін салыстыр?

Ылғал заттың кебуі қандай күндері тез әрі жылдам кебеді?

Булану және конденсацияның ауа ылғалдылығына маңызы қаншалықты

8. Үй тапсырмасын хабарлау және оқушылардың білімін тексеру, бағалау:

а) Оқушылардың сабақты меңгергенін тексеру, бақылау, қосымша бағыт-бағдар беру.

8. Сабақты қорытындылау:

а) Үй тапсырмасын хабарлау:

ә) Оқушылардың білімін тексеру, бағалау критерий, топтық бағалау нәтижелері бойынша өзін-өзі бағалау әдісін қолдану.

Сабақтың аты

Бақылау жұмысы

Сілтеме

Жоспар

Жалпы мақсаты

• Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы жайлы мағлұмат беру

• Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

• Өзін-өзі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

• Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы жайлы мағлұмат алады

• Ішкі энергия және заттың агрегаттық күйлері тарауы формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

• Өзін-өзі бағалай алатын болады

Негізгі идеялар

; өлшем бірлігі

Белгілі заттың масса бірлігінің температурасын 1⁰С-қа өзгертуге қажет жылу мөлшерін көрсететін физикалық шаманы меншікті жылу сыйымдылық деп атайды.

; өлшем бірлігі Кез келген массасы m отын толық жанғанда бөлінетін Q жылу мөлшерін есептеу үшін q меншікті жану жылуын жанған отынның массасына көбейту керек:

1 кг кристалл затты балқу температурасында сұйыққа айналдыру үшін жұмсалатын Q жылу мөлшерін осы затттың меншікті балқу жылуы деп атайды және λ деп белгілейді.

Тапсырмалар

Жеке жұмыс

Кейінгі тапсырмалар

қайталау

Кейінгі оқу

1-2 тарауды қайталау

Сабақ 17

Сабақтың аты

§16,17 Қаныққан және қанықпаған булар. Ауа ылғалдылығы

Жалпы мақсаты

Қаныққан және қанықпаған булар. Ауа ылғалдылығы жайлы мағлұмат беру

Қаныққан және қанықпаған булар. Ауа ылғалдылығының формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Бірін-бірі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Қаныққан және қанықпаған булар. Ауа ылғалдылығы жайлы мағлұмат алады

Қаныққан және қанықпаған булар. Ауа ылғалдылығының формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Бірін-бірі бағалай алатын болады

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау парақшасымен таныстыру

Жетондар

Топқа бөлу

Оқушыларға кесілген суреттер үлестіріледі.

Қолдарына алған қиындыларды құрастырып,сол бойынша топқа бөлінеді. Суреттерді тақтаға іледі.

Ынтымақтастық атмосферасы

Күн жарығын алақанға саламын,

Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

Өткен тақырыбы бойынша үй тапсырмасы тек сұрақ-жауап арқылы сұралады. Ол үшін Миға шабуыл әдісін пайдалану

Сұрақтарды ауызша айтып әрқайсысына қойып отырамын.Өткен тақырып аррналған а үй тасырмасын қайталау ға сұрақтар жасалып, арнайы плакатқа жазылып тақтаға ілінеді,

крассворд, карточкалар

Өткен сабақты қайталау

Физикалық диктант. Термодинамика негіздері.

1. Жұмыс атқармай, энергияның бір денеден екінші бір денеге берілу процесін ...алмасу немесе жылудың берілуі деп аталады.(жылу)

2. Тұрақты температурада 1 кг сұйықты буға айналдыруға кететін жылу мөлшерін...жылуы деп атайды.(меншікті булану)

3. Массасы 1 кг заттың температурасы 1К-ге тең өзгергенде алатын немесе беретін жылу мөлшерінің формуласы? (Q=cm(t₂ - t₁)=cm t)

4. Балқу температурасы 1 кг кристалл затты сол температурада сұйыққа айналдыруға кететін 1 кг жылу мөлшерін меншікті ... деп атайды. (балқу жылуы.)

5. Тек белгілі бір бағытта ғана өз-өзімен жүре алатын процесті .. деп атайды (қайтымсыз)

6. Жылу қозғалтқыштың негізгі түрлері: бу турбиналары, іштен жану.. және реактивті ...(қозғалтқыштар)

7. Жылу алмасуда ... 1 түрден 2-ші түрге айналуы болмайды, ыстық денедегі ішкі.... біразы суық денеге беріледі.(энергияның)

8. Жылудан оқшауланған жүйедегі процесс....деп аталады.(адиабаталық)

9. Ішкі энергияның белгіленуі мынаған тең...? (U)

10. Неміс ғалымы..... термодинамиканың 2-ші заңын былай тұжырымдады.

Екі жүйеде немесе қоршаған денелерде бір мезгілде басқадай өзгерістер болмаған жағдайда, суығырақ жүйеден ыстығырақ жүйеге жылу берілуі мүмкін емес. (Р.Клаузиус)

11. Газ ұлғайғанда...жұмыс жасайды (оң)

12. Жылу әрқашанда ыстық денелерден суыққа беріледі, ал макроскопиялық денелердің механикалық энергиясы - ... айналады. (ішкі энергия)

Мағананы тану Жаңа сабақ

Жаңа тақырыпқа тапсырмалар қолданып жетілдіру үшіін Үш қадамды сұхбат пайдалану

Үш қадамды сұхбат " әдісі бойынша топ оқушылары үш-үштен бөлінеді. Бірінші оқушы екінші оқушыға құрастырған сұрағын қояды, үшінші оқушы екінші оқушының жауабын жазып отырады

1. Қаныққан және қанықпаған бу. Егер сұйық құйылған ыдысты тығыз жабатын болсақ, онда сұйықтың азаюы тез арада тоқтайды. Температура өзгермеген жағдайда буланумен қатар конденсация жүріп отырады және бірін-бірі теңгереді. Алғашқы кезде сұйық буланады да, оның үстіндегі будың тығыздығы арта бастайды. Ал сұйыққа қайта оралатын молекулалардың саны да артады. Сұйық бетінен шығып кеткен молекулалар санымен, сол уақыт ішінде сұйыққа қайтып оралатын бу молекулаларының саны тең болдаы. өз сұйығымен динамикалық тепе-теңдікте болатын буды қаныққан бу деп атайды.

Қаныққан будың қысымы. Температура тұрақты болған жағдайда қаныққан будың қысымы оның алатын көлемі байланысты болмайды. Сұйық өзінің буымен тепе-теңдікте болған жағдайда, көлемге тәуелсіз бу қысымы қаныққан бу қысымы делінеді. Қаныққан будың қысымы көлемге тәуелсіз болғандықтан температураға тәуелді болады. Қаныққан будың қысымы тек температураға тәуелді емес, бу молекулаларының шоғырына(тығыздығына) да тәуелді болады. Сұйық түгел буланып болғанда, одан әрі қыздырғанда қаныққан бу температураға тура пропорционал болып өседі.

2. Қайнау

2-Проблемалық сұрақтар:

1. Шәугімнің қақпағын ашқанда үстіңгі жағынан нені байқадың?

2. Көпіршіктер қайдан пайда болды?

3. Көпіршіктер неге үлкейіп жоғары көтеріле бастады?

4. Ызыл неге естіледі?

5. Неге көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады?

Жауаптары:

1. Құтының үстіңгі жағынан тұманды байқауға болады. Ол ыдыстағы сұйықтың бетіндегі буланудың күшейгенін көрсетеді. Сыртқа шыққан су буы салқын ауамен араласады да және ұсақ тамшылар түрінде конденсацияланады.

2. Бұлар – судың ішінде болатын еріген ауа көпіршіктері.

3. Ауа көпіршіктерінің іші су буымен толады да, олардың өлшемдері біртіндеп үлкейе береді.

4. Су қызған сайын көпіршіктер үлкейе береді. Көпіршіктер үлкеюмен қатар оларды судан ығыстырып шығаратын Архимед күші де артады да, олар су бетіне қалқып шығып жарылады да, ызылдаған дыбыс естіледі.

5. Көпіршіктер ішіндегі қаныққан будың қысымы атмосфералық қысымынан жоғары. Сондықтан көпіршіктер судың бетіне жетіп жарылады.

Ауаның ылғалдылығы

3. Проблемалық сұрақтар:

1.Жер бетінің қанша бөлігін су алып жатыр?

2.Ауадағы су буы қаныққан ба, әлде қанықпаған ба?

3.Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы дегеніміз не?

4. Ауа ылғалдылығын өлщейтін құрал?

5. Ауадағы су буының маңызы қандай?

6. Ауа ылғалдылығының маңызы туралы не білеміз?

Жауаптары:

1. Жер бетінің бөлігін су алып жатыр.

2. Атмосфералық ауаның өзі түрлі газдардың және су буының қоспасы болып саналады. Ауадағы су буының қанығудан қаншалықты алыс екенін көрсететін шама салыстырмалы ылғалдылық. Ауадағы су буы қаныққан буға жатпайды.

3. Берілген температурада ауа құрамындағы су буы парциал қысымының, сол температурадағы қаныққан будың қысымына,пайызбен өрнектеліп алынған, қатынасы ауаның салыстырмалы ылғалдылығы деп аталады.

4. Гигрометр, психрометр құрылғыларымен өлшейді.

5. Су буы қаныққан буға айналатын температура шық нүктесі делінеді. Ауа шық нүктесіне дейін салқындағанда будың конденсациясы басталады; тұман пайда болады, щық түседі. Шық нүктесі су буының парциал қысымын, салыстырмалы ылғалдылықты анықтауға мүмкіндік береді.

6. Адам терісінің бетіндегі ылғалдың буланып кебу шамасы ауаға байланысты болады. Адам денесінің температурасын тұрақты ұстап тұру үшін ылғалдың булануының маңызы өте зор. Ауа райын күні бұрын болжауға болады. Атмосферадағы су буының мөлшері 1 %-ке жуық, бұл шама атмосферада құбылыстарда айтарлықтай өзгерістер тудырады. Бұйымды сақтауда да ылғалдылықты білу маңызды.

   1. Есеп шығару

Массасы 1,2 кг суды қайнату үшін қанша жылу мөлшері қажет. Судың бастапқы температурасы С. Судың менікті жылу сыйымдылығы 4200 .

2. Осындай энергияны бөліп щығару үшін қанша ағащ отын жағу керек? Жылу мөлшері 4,1 * Дж. Ағащ отынның меншіктіжану жылуы Дж/кг.

3. Су қандай қысымда 19⁰ С – де қайнайды?

4. 16⁰ С температурада 4 м³ ауада 40 г су буы бар. Салыстырмалы ылғалдылықты табыңдар.

5. 15⁰ С темперадурада, көлемі 120 м³ бөлмедегі салыстырмалы ылғалдылық 60 %. Бөлме ауасындағы су буының массасы табыңдар. Қаныққан будың қысымы 12,8 мм.сын.бағ.тең

Сергіту сәті

Ой толғаныс

Сабақты бекіту үшін мына сұрақтарға жауап берейік:

2.Қызықты сұрақтар

1.Көсеу ұзын болса қол күймес – қандай физикалық құбылыс жасырылған?

( жылу өтгізгіштік)

2.Темірді қызғанда соқ – мақалында қандай физикалық құбылыс көрсетілген (қатты дененің балқуы)

3.Тоңған тонын мақтайды – неліктен (тон жылуды нашар өткізеді)

4.Уайым түбі теңіз батасыңда кетесің, тәуекел түбі қайық мінесің де кетесің – қандай физикалық құбылыс (Архимед заңы)

5.Жақсы кісінің ашуы шайы орамал кепкенше – (кебу)

6.Терек қисайған жағына жығылады (күштің әсері)

7. Қазан отпен, адал әрекетпен қызады – (жылулық қозғалыс, ішкі энергияның өгеруі)

8.Тонның жылуы тігісінен емес жүнінен (жылу өткізгіштік)

9.Ескі мұз ерігіш, жаңа дос жерігіш – (жылу берілу)

10. Қармен бір жүргенде неге сықырлайды? (Қар қатты дене. сынады)

11.Шындықты іздеген табады (отын энергиясы)

12.Азықсыз адам алысқа бармас (энергияның сақталу заңы)

Ауа ылғалдылығы дегеніміз не?

Ауа ылғалдылығының формуласын жаз?

Күнделікті тұрмыста ауа ылғалдылығына мысал келтір?

Қаныққан және қанықпаған буларды салыстыр?

Бу түрлерінің ауа ылғалдылығына қандай байланысы бар?

Адам денсаулығына немесе жалпы ауа ылғалдылығының маңызы қаншалықты?

Сабақты бекіту

Бүгінгі сабақта біз не істедік?

Саған қайсы тапсырма қиын болды?

Үй тапсырмасы

Көбейту кестесін жаттау

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Рефлексия

Стикерлер таратылады.

1.Бүгін мен не үйрендім?

2.Сабақтан алған әсерім?

3.Бүгінгі көңіл-күйім?

Бағалау парақшасын толтырады

Кеі байланыс

Нені білемін?

Нені білдім?

Нені білгім келеді?

Математика

Сабақ 18

Сабақтың аты

§18,19 Қайнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заңы

Жалпы мақсаты

Қайнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заңы жайлы мағлұмат беру

Оқушыларға қайнау процесін түбегейлі түсіндіре отырып, меншікті булану жылуы ұғымымен таныстыру, мәнін ашу

Өзін -өзі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Қайнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заңы жайлы мағлұмат алады

Қайнау. Меншікті булану жылуы. Термодинамиканың І заңының формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Өзін-өзі бағалай алатын болады

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Топқа бөлу

Оқушыларға төрт жыл мезгілі туралы тақпақтарды беремін.

Сол жыл мезгілдерінің санына байланысты төрт топқа бөлініп отырады

Ынтымақтастық атмосферасы

Адамның күлкісі – әлемдегі ең ғажайып құбылыстардың бірі. Адам күлкінің көмегімен таныса да, қоштаса да алады. Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады. Күлкі арқылы көңіл күйлеріңді білдіріліп көріңдер. Бір - біріңе жымиыңдар, күлкілеріңді сыйлаңдар. Рахмет! Ендеше сабағымызды бастайық

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

Өткен тақырықа қатысты сұрақ- жауап

Кім шапшаң әдісі бойынга

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы диалогқа түсіру

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Бу жайында не білеміз?

2. Будың қандай түрлерін білеміз?

3. Ауа ылғалдылығы жайында не білеміз?

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Қайнау дегенді қалай түсінесің?

2. Термодинамиканың І заңы қалай тұжырымдалады?

3. Оның математикалық өрнегін жазыңдар.

Тірек сызба арқылы сабаққа талдау жасай отырып, сабақ түсіндіру.

Жаңа сабақ

Жаңа тақырып төңірегінде тапсырмалар пайддалану үшін «Автобустық аялдама» әдісін пайдалану

Оқушылардың қабілеттеріне сай "Автобустық аялдама" әдісі бойынша әр топтың алдына сұрақ жазылған парақ беру. Олар жауап жазып келесі топқа жіберіп отырды.

 Қайнау сұйықтың қаныққан буының қысымы атмосфералық қысымға тең немесе одан сәл жоғары болатын температурада жүреді;

• Қайнау кезінде  сұйықтың температурасы өзгермейді. Сұйық қайнайтын температураны  қайнау температурасы  деп атайды.  

Қалыпты атмосфералық қысымда  әртүрлі заттың  қайнау температураларының  мәндері анықталған.

Кейбір заттардың қайнау температурасы, оС

( Қалыты атмосфералық қысымда 105 Па)

сутек -253 су 100 сынап 357

Оттек -183 сүт 100 қорғасын 1740

эфир 35 спирт 78 мыс 2567

Алайда сұйыққа түсетін сыртқы қысым  атмосфералық қысымға тең болмауы да мүмкін.  Атмосфералық қысым қалыпты қысымнан төмен болса онда  су төменгі температурада қайнай береді.  Биіктігі  5-6 мың  метр  Эльбрус шыңында  су шамамен 800С- та қайнайды. Сұықтың үстіндегі қысымды жасанды түрде төмендетсек , онда кез келген температурада  тіпті қату температурасында  қайнайды.  32 гПа   25 оС су бөлме температурасында қайнайды.   Ал сыртқы қысым 6 гПа болғанда , су  00С-та қайнайды.Судың төменгі қысымда қайнауын қант өнеркәсібінде қолданады. Қант ертіндісі  бар болғаны бірнеше  ондаған градуста бұрқылдап  қайнайды.Қант сиропының күйіп кету қаупі болмайды және  артық су тезірек бөлініп шығады.Керісінше  судың бетіне  аса жоғары қысым түсіре отырып , судың температурасын  1000С тан жоғары температурада  қайнатуға  болады. Автоклав құрылғысында тем-ра  200 0 С-қа дейін қызады.

Қайнау процесі үзбей жүру үшін оған үнемі сырттан энергия беру керек. Қайнаған сұйықтың температурасы  өзгеріссіз қалады.Бірдей массадағы  түрлі сұйықтарды  қайнау температурасында буға айналдыру үшін әртүрлі  жылу қажет болады. Заттардың булану қабілеттілігін  сипаттайтын шама меншікті булану жылуы  (r)  деп аталады.

Меншікті булану дегеніміз- сұйықтың  бірлік массасын қайнау температурасында буға  айналдыруға қажетті жылуды айтады.

                    Q = rm          (Дж кг)- өлшем бірлігі

Қалыпты атмосфералық қысымда қайнау температурасында әртүрлі сұйық үшін  меншікті булану әртүрлі болып келеді.   

Термодинамиканың І заңының математикалық өрнегі:

Жүйеге берілген жылу оның ішкі энергиясының өзгеруіне және жүйенің сыртқы денелермен істейтін жұмысына жұмсалады.

Қысым тұрақты, ал температура мен көлемі өзгеретін термодинамикалық процесті изобаралық процесс деп атайды.

Изобаралық ұлғаю кезінде газдың сыртқы күштерге қарсы атқарған жұмысы газ қысымын оның соңғы және бастапқы көлемдерінің айырымына көбейткенге тең.

(а-сурет) изобаралық ұлғаю кезіндегі газдың жұмысын график түрінде көрсетілуі.

Изобаралық процесс үшін термодинамикнаың І заңы:

Газдың көлемі тұрақты, ал температура мен қысымы өзгеретін термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. (ә) –сурет.

Изохоралық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Температура тұрақты, ал қысым мен көлем өзгеретін термодинамикалық процесті изотермалық процесс деп атайды. (б) –сурет.

Изотермалық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Жылу алмасусыз жүретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.

Адиабаталық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Адаибаталық процесті графикте адиабата деп аталатын қисықпен көрсетуге болады:

А тобы

1. Неліктен  өзеннен ыстық  күні шомылып  шыққанда тонамыз?

2. Далаға жайылған кір  ашық желсіз күні тез  кебе ме? Әлде  желді күні тез кебеме?Неге?

3. 11 кг су буы конденсацияланғанда  қандай жылу мөлшері бөлінеді?

4. 1000С-тан 00-қа  дейін салқындатылған массасы 5 кг су қанша энергия мөлшерін бөледі?      / Q= 21*105  Дж/

5. Ашық ыдыстағы судың қайнау температурасы 1000 С-қа тең , егер су тұмшалап жабылған ыдыста  қыздырылса, қайнау температурасы өзгере  ме?

6. «Аузы күйген үрлеп ішеді» деген мақалдың  тұрмыс-тіршіліктегі мағынасы  және  физикалық тұрғыдан түсіндір.

7. Көсеуің ұзын болса, қолың күймейді  дегенді  физикалық 

тұрғыдан түсіндір.

8. «Күн шыққан соң суарған суды күн жұтады,

Күн батқан соң  суарған суды  жер жұтады.»    деген мақалдың    мағынасын  физикалық тұрғыдан  түсіндір

Қосымша есептер жинағы             

      Б-тобы

№1

0 0С температурада массасы  10 г суды қайнағанға дейін ысытып, одан әрі  оны буға айналдыру үшін қандай жылу мөлшері жұмсалады?                                                             

№2                              

0 0С температурадағы 2 кг мұзды ерітіп 20 0 С –қа дейін жылыту үшін қанша жылу мөлшері керек?(λ=3,4*105Дж/кг,    c=4200 Дж/кг 0 С)

№1             С-тобы

-10 0С  температурадағы 2 кг мұзды толығымен  буға айналдыру үшін  қанша жылу мөлшері керек? ( λ =3.4 *105Дж/кг,t 0= 00C, Cм =2100Дж/кг*0С,                           Ссу= 4200 Дж/кг* 0С, r= 2.3*106 Дж/кг)

№2            

00 С-ғы  10 кг мұзы бар ыдысқа  900 С-ғы  3 кг су құйылды. Температура  қандай болады? Мұз түгел ери ме? Түгел ерімесе , онық қандай бөлігі  қатты күйде қалады? Ыдыстың жылусыйымдылығы есепке алынбайды.

(λ=3,3*105 Дж/кг, с= 4200Дж/кг 0С)

Сергіту сәті

«Қаражорға» биі

Оқушылар әуенге билеп,сергиді

Ой толғаныс

Оқулықпен жұмыс: 100 ⁰ С –тағы су үшін τ= 2,3•10⁶Дж/кг нені білдіреді? 1 кг суды қайнау температурасында толықтай буға айналдыру үшін 2,3·10⁶ Дж жылу керек дегенді білдіреді.

. Оқушылардың білімін жан-жақты тексеру кезеңі. Практикада қалай қолданады екенбіз. Кезекті есептерге берелік.

Оқулықтарыңызды 79 бетте 11 жаттығу берілген. Соның 8-шісін орындайық:

Б ерілгені: Шешуі: жұмсалған энергияның жалпы мөлшері: Q = Q₁ + Q₂

m₁=0,75 кг Q₁ – суды 20 ° С-тан 100° С-қа дейін қыздыруға қажетті энергия:

t₁ = 20° С Q₁ =с m(t₂ - t₁)

t₂= 100° С Q₂ – судың температурасын өзгертпей, оны буға айналдыру үшін

m₂=250 г =0,25 кг қажетті энергия: Q₂ = r m

с=4,2*10³ дж/кг*° С Q=252*10³Дж +0,575*10⁶ Дж=252*10 ³ + 575 * 10³ =827 *

r =2,3*10⁶ дж/кг 10³Дж=827кДж

Q - ?

Есептер жинағынан: №299, 300, 303, 304, 306 есептерді шығару.

. Бекіту және оқушылардың білімін бағалау.

1. Гауһарды мысқалдап өлшейді (Физикалық шама, оны өлшеу)

2. Бір құмалақ, бір қарын майды өлшейді (Диффузия)

3. Қазан отпен, адам әректпен қызады (Ішкі энергияның өзгеру тәсілдері)

4. Тонның жылуы, терісінен емес жүнінен (жылу өткізгіштік)

5. Қимылдаған қыр асар (Механикалық қозғалыс)

Венн диаграммасы: булану және қайнау процестерін салыстыру

Қайнау дегеніміз не?

Термодинамиканың І заңының формуласын жаз?

Жүйеге 400 Дж жылу беру арқылы оның ішкі энергиясын 200 Дж-ға өзгертеді. Жүйенің атқарған жұмысын тап ?

Су буы мен суды салыстыр?

Термодинамиканың І заңын күнделікті тұрмыста қолданылуын түсіндір?

Суды қайнату үшін ыдыс түрлерінің маңызы қаншалықты?

Сабақты бекіту

Тест тапсырмалары

Үй тапсырмасы

№

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Кеі байланыс

3 мин

Рефлексия

Бүгінгі сабақтан түйген ойлары мен тұжырымдарына байланысты кері байланыс жасайды.

Стикер,

Бағалау парағы

Не сәтті өтті?

Не сәтсіз болды?

Нені дамыта алар едім?

Сабақ

Сабақтың аты

§20 Газ бен бу ұлғайғандағы жұмыс

Сынып: 8

Сабақ 19

:

Жалпы мақсаты

Газ бен бу ұлғайғандағы жұмысы жайлы мағлұмат беру

Газ бен бу ұлғайғандағы жұмыс ының формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Бірін-бірі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Газ бен бу ұлғайғандағы жұмыс ы жайлы мағлұмат алады

Газ бен бу ұлғайғандағы жұмыс ының формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Бірін-бірі бағалай алатын болады

Жоспар

Басталуы

Қызығушылықты ояту

Оқушылар бір бірлеріне "Серпілген сауал" әдісі бойынша сұрақтар қояды. Сол арқылы Векторлар тарауын қорытындылаймыз. Оқушыларды үш топқа бөліп отырғызамын.

Үй тапсырмасын сұрау арқылы сұрақ-жауап Миға шабуыл

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы сұрау апқылы оқушыларды диалогқа түсіру

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Қайнау дегенді қалай түсінесің?

2. Термодинамиканың І заңы қалай тұжырымдалады?

3. Оның математикалық өрнегін жазыңдар

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Термодинамикалық параметрлердің өзгерісінде қандай физикалық шамалар пайда болады?

2. Қандай термодинамикалық процесті білесіңдер?

3. Әр түрлі термодинамикалық процестер үшін термодинамиканың І заңын жазыңдар

Өткен сабақтан есте қалған ұғымдарды еске түсіріп, содан 3 сөйлемді тақтаға жазып сол сөйлемдерді кезек-кезек оқытып, топқа бөліну: І топ-мұз кесегін ерітіп,ІІ топ-әтірдің қақпағын ашып иісін шығару, ІІІ топ- балауыз кесегін жағып, енді осы өзгерістерді қайта қалпына келтіруге бола ма? Осы құбылыс негізінде мәңгі қозғалтқыш жасау мүмкін бе? Сонымен бүгінгі сабаққа қандай мақсат қоямыз

Ортасы

Мағынаны тану

Әр топқа қосымша мәліметтер және оқулықтарын беремін. сол арқылы "Өкіл" әдісін пайдаланып тарауды толық қорытындылаймыз. 3 топ бір бірін бағалайды

Термодинамиканың І заңының математикалық өрнегі:

Жүйеге берілген жылу  оның ішкі энергиясының өзгеруіне және жүйенің сыртқы денелермен істейтін жұмысына жұмсалады.

Термодинамикалық  жүйе ретінде  цилиндрдің  поршені астында  орналасқан газды  аламыз. Жылжымалы  поршень  цилиндр қабырғасын  бойлай   үйкеліссіз орын ауыстырады. Бастапқы күйде газдың температурасы қоршаған ортаның  температурасына  тең. Поршеньге  түсетін ішкі  және сыртқы  қысым р бірдей болғандықтан, поршень  тыныштықта тұрады. Газға  біраз жылу жылу мөлшерін берейік. Газ ұлғая бастайды және поршень  h қашықтыққа жоғары көтеріледі.

Изопроцестердің 3 түрі бар:

Қысым тұрақты, ал температура мен көлемі өзгеретін термодинамикалық процесті изобаралық    процесс деп атайды.

Изобаралық ұлғаю кезінде газдың сыртқы күштерге қарсы атқарған жұмысы газ қысымын оның соңғы және бастапқы көлемдерінің айырымына көбейткенге тең.

 (а-сурет) изобаралық ұлғаю кезіндегі газдың жұмысын график түрінде көрсетілуі.

Изобаралық процесс үшін термодинамикнаың І заңы:

Газдың көлемі тұрақты, ал температура мен қысымы өзгеретін термодинамикалық процесті изохоралық процесс деп атайды. (ә) –сурет.

Изохоралық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Температура тұрақты, ал қысым мен көлем өзгеретін термодинамикалық процесті изотермалық процесс деп атайды. (б) –сурет.

Изотермалық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Психологиялық есте сақтау жаттығуы:     (1 минут)

«Есте сақтаңыз, ұмытпаңыз, қателеспеңіз!!!»

Аталған үш процесстің «Изо»  сөзінен соң әріптерге мән берейік, изо  Баралық процесс – Б әрпі Р әрпіне ұқсайды, демек, бұл процессте р – қысым тұрақты болады;

Изо Хоралық процессте Х әрпінің  үстіңгі бөлшегін аламыз V ға ұқсайды, демек,  V – көлем тұрақты болатын процесс;

Изо Термалық процесс демек, Т- температура тұрақты болатын процесс. Осылайша бір-бірінен ажырата, айыра аламыз.

Жылу алмасусыз жүретін процесті адиабаталық процесс деп атайды.

Адиабаталық процесс үшін термодинамиканың І заңы:

Адаибаталық процесті графикте адиабата деп аталатын қисықпен көрсетуге болады:

Термодинамикалық процестерді жаз? 

Жабық ыдысқа 200 Дж жылу бергенде оның ішкі энергиясы қаншаға өзгерді ? 

Изахоралық және адиабаталық процестерді салыстыр? 

Термодинамиканың І заңының формуласының изопроцестерде өзгеруін жаз? 

Изопроцестердің техника үшін маңызы қаншалықты? 

Үлестірме қағаз

1-топ.:

2 -топ:

3 -топ:

Аяқталуы

Ой қозғау

Сабақ соңында тарау бойынша сұрақтар қою арқылы тарауды қорытындылаймыз

«Конверттегі есептер»

1. Идеал газға 8 кДж жылу мөлшері берілді, осы кезде газдың ішкі энергиясы 14 кДж-ға артты.Газдың атқарған жұмысы?

2. Идеал газбен 10 кДж жұмыс атқарылды.Осы кезде газ 6 кДж жылу мөлшерін береді.Газдың ішкі энергиясы?

«Стоп- кадр» әдісімен термодинамиканың ІІ заңына сүйеніп, осы процестердің 1 бөлігін бейнелейді, ал басқа топтар анықтайды

.

Үйге

Бақылау жұмысына дайындық жасау

бағалау

Соңғы 5 есеп бойынша:

4 -5 есеп -5

2-3 есеп - 4

1 есеп -3

Кері байланыс

Сабақтың тақырыбы:

§21 Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңы

сабақ 20

Күні:

Сынып: 8

Қатысқандар саны:

Қатыспағандар саны:

Сабақ негізделген оқу мақсаты: (мақсаттары)

• Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңы жайлы мағлұмат беру

• Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңының формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

• Бірін-бірі бағалай білуге баулу

Оқыту мақсаттары

Барлық оқушылар: Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңы жайлы мағлұмат алады.

Оқушылардың басым бөлігі: кластер құрады,формуланы есеп шығаруда қолданады.

Кейбір оқушылар: проблемалық сұрақтарға жауап іздейді,бағалайды,барлайды.

Тілдік мақсат

Оқушылар: Жылу процестерінің қайтымсыздығы. Термодинамиканың екінші заңы жайлы түсіне алады.

Негізгі сөздер мен тіркестер: Термодинамика, жылу, ішкі энергия, жұмыс, изобаралық, изохоралық, изотермиялық, адиабаталық процессттер, көлем,температура, қысым.

Алдыңғы оқу

Заттың агрегаттық күйлері өзгерген кездегі жылу мөлшерін есептеу.

Жоспар

Жоспарланған

уақыт

Жоспарланған жаттығулар(төменде жоспарланған жаттығулар мен қатар ескертпелерді жазыңыз)

Ресурстар

Мұғалімнің іс әрекеті

Оқушының іс әрекеті

Басталуы

10 мин

Сыныппен сәлемдесу, сынып оқушыларын түгендеу.

«Ыстық орындық» әдісі арқылы үй тапсырмасын сұрау

Қайталау сұрақтары

1. Изотермалық процесс дегеніміз не? Формуласы қандай?

2. Изохоралық процесс дегеніміз не? Формуласы қандай?

3. Изобаралық процесс дегеніміз не? Формуласы қандай?

4. Адиабаталық процесс дегеніміз не? Формуласы қандай?

5. Термодинамиканың I заңы дегеніміз не?

Есеп шығару

1. Газ ұлғайғанда 600Дж жұмыс жасалған. Процесс барысында тұрақты қысым 4•10⁵Па-ға тең және өзгермеген болса, газдың көлемі қанша шамаға өзгерген?

2. Көлемі 20л, қысымы 80кПа-ға тең газ ұлғайғанда, 496Дж жұмыс жасалған. Газдың соңғы көлемін анықтаңдар.

3. Тұрақты 100кПа қысымда көлемі 3л-ден 10л-ге дейін ұлғайған газдың жасаған жұмысын график арқылы көрсетіңдер.

Ыстық орындық әдісі арқылы оқушылар өткен тақырыптар бойынша сұрақтарға жауап береді.

Ортасы

30 мин

Термодинамиканың бірінші заңы - жылу процестері үшін энергияның сақталу және айналу заңы болып табылады. Термодинамиканың бірінші заңы энергияның бір түрден екінші түрге айналуының бағыты мен жылудың бір денеден екінші денеге берілу бағытына ешқандай шектеу қоймайды. Ол тек тұйық жүйелердегі энергияның толық қорының сақталуын талап етеді.

Мысалы, жылу алмасу жолымен энергия өздігінен ыстық денеден анағұрлым салқын денеге өтеді, ал кері процесс өздігінен болмайды, яғни ол - қайтымсыз.

Тас құлаған кезде механикалық энергияның ішкі энергияға айналуы, вакуумдегі газдың ұлғаюы - қайтымсыз процестер. Диффузия процесі де - қайтымсыз. Мысалы, тұз немесе қант өздігінен суда ериді, бірақ олар өздігінен ерітіндіден бөліне алмайды және су тұщы бола алмайды. Табиғаттағы қайтымсыз процестерге мысал ретінде өсімдіктердің, жануарлардың, адамдардың тіршілігі мен даму процесін, ғаламдағы жұлдыздардың пайда болуын және сөнуін жатқыза аламыз.

Табиғаттағы барлық процестер дерлік жылу алмасумен, үйкеліспен, диффузиямен қатар жүреді және сондықтан олар - қайтымсыз.

Термодинамиканың екінші заңы ішкі энергияның механикалық энергияға айналуына шек қояды. Бұл қоршаған ортадан алынған жылу есебінен ғана, яғни бір дененің салқындауы есебінен ғана жұмыс істейтін мәшине жасау мүмкін еместігін білдіреді. Сондықтан термодинамиканың екінші заңын былай тұжырымдайды: екінші ретті мәңгі қозғалтқыш жасау мүмкін емес.

Сонымен, термодинамиканың бірінші заңы жоқтан алынатын энергияның көмегімен жұмыс істейтін мәшиненің бар болуын жоққа шығарады. (Бірінші ретті мәңгі қозғалтқыш жасау мүмкін емес.) Ол процестің жүретінін, материяның жойылмайтынын білдіреді.

Термодинамиканың екінші заңы - бір дененің салқындауының есебінен ғана жұмыс істейтін мәшинені жасау мүмкіндігіне тыйым салады. (Екінші ретті мәңгі қозғалтқыш жасау мүмкін емес.) Ол процестің бағытын білдіреді.

«Инсерт» әдісі бойынша тақырыпты оқуға әр топқа тапсырма беріледі:

1-топқа: Термодинамиканың екінші бастамасының физикалық мәні неде?

2- топқа: Қандай процестерді қайтымды деп атайды? Қайтымды процестерінің жүруінің қажетті шарттары қандай?

3- топқа: Қайтымсыз процестер

Осы тақырыптар бойынша Кластер жасауға нұсқаулық беріледі

Есептер шығару.

Ойлан,жұптас,талқыла әдісі

Тест сұрақтары

Жеке жұмыс

1.Жүйенің көлемі мен температурасы

өзгеріп,

қысымы тұрақты болатын

термодинамикалық

процесс

А. Изотермалық

В. Изохоралық

С. Иобаралық

D. Ииабаталық

Е. Изопроцесс.

2. Төменде келтірілген құрылғылардың

қайсысы жылу қозғалтқышына

жатпайды?

А.Іштен жану қозғалтқышы

В. Дизель

С. Газ турбинасы

D. Карбюратор

Е. Реактивті қозғалтқыш

3.Газға 5 кДж жылу мөлшері берілді

. Бұл кезде газ 2

кДж-ға тең жұмыс жасады. Газдың ішкі

энергиясының өзгеруі

А. 5 кДж-ға артты

В. 2кДж-ға артты

С. 3 кДж-ға артты

Д. 2 кДж-ға кеміді.

Е. 3кДж-ға кеміді

4. Жүйенің қысымы мен температурасы

өзгеріп,

көлемі тұрақты болатын

термодинамикалық процесс

А. Изотермалық

В. Изохоралық

С. Изобаралық

D. Адиабаталық

Е. Изопроцесс

Топқа бөлінеді. Топ басшысын сайлайды.

- оқушылар жаңа тақырыпты Инсерт әдісі арқылы оқиды;

- топ болып тақырыпты талқылайды.

Берілген тақырыптарға топ болып Кластер жасайды. Топ ішінде спикер сайлап Кластерді қорғайды. «Бағдаршам» әдісі арқылы әр топ бір-бірін бағалайды

берілген есептерді  тақтада орындап, шығру жолдарын түсіндіреді.

Бекіту есептері

1. Изохоралық суытуда газдың ішкі энергиясы 250 Дж-ге кемісе, онда ол қандай жұмыс жасайды? 2. Адиабаталық процесс кезінде 350 Дж жұмыс атқарылса, онда газдың ішкі энергиясы қалай және қаншаға өзгереді? 3. 1-суретте газдың 1-күйден 2-күйге ауысу графигі берілген. Газдың жасаған жұмысын анықтаңдар.

Бағалау

парағы

Маркер, ватман, бағдаршам

бор

Аяқталуы

5 мин

«Бағалау парағы» критерий арқылы бағалау

Оқушыларға кері байланыс қағаздарын таратып береді.

Күнделікке баға қойдырады.

Стикерге кері байланыс жазып береді.

Стикер

• Қосымша ақпарат: Үйге тапсырма беру: §21

Саралау – сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз?

Бағалау – Оқушыларадың үйренген тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пән аралық байланыс

Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері.

АКТ мен байланыс

Құндылықтармен байланыс.

Формативті бағалау:

Екі жұлдыз, бір тілек, Бағдаршам

Суммативті бағалау:

Критерий арқылы бағалау парағы

Электронды оқулық, презентация

Рефлексия

Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Сыныптағы ахуал қандай болды? Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нәрсе табысты болды?

1

2

Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алар еді (оқытуды да оқуды да ескеріңіз)?

1

2

Сабақ 21

Сабақтың аты

§22 Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптері

Жалпы мақсаты

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптері жайлы мағлұмат беру

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптерінің формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйрету

Бірін-бірі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптері жайлы мағлұмат алады

Жылу двигательдері. Жылу двигательдерінің жұмыс істеу принциптерінің формуласын қолдана отырып есептер шығара білуге үйренеді

Бірін-бірі бағалай алатын болады

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Топқа бөлу

Оқушыларға төрт жыл мезгілі туралы тақпақтарды беремін.

Сол жыл мезгілдерінің санына байланысты төрт топқа бөлініп отырады

Ынтымақтастық атмосферасы

.Ұйымдастыру

Ы нтымақтастық атмосферасын орнату. , ,

топтарына бөлу.

Кіріспе

«Серпілген сауал» әдісі арқылы оқушыларға өткен сабақтардан сұрақтар беріледі.

«Жұптарда өзара » бағаланады.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Үй тапсырмасын пысықтау

Үй тапсырмасын сұрау арқылы сұрақ-жауап Миға шабуыл

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы сұрау апқылы оқушыларды диалогқа түсіру

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Қайтымды, қайтымсыз процестер жайында не білеміз?

2. Термодинамиканың ІІ заңы не жайында айтылған?

Талқылау үшін сұрақтар беріледі (2 минут)

1. Жылу қозғалтқыштары деген не?

2. Кез келген жылу қозғалтқышының негізгі бөліктерін ата?

3. Барлық жылу қозғалтқыштарының жұмыс істеу принципі қандай?

Оқушылар тақтада немесе ауызша орындайды

Жаңа сабақ

Қолдану сатысында «Крестиктер-нөлдіктер» әдісін пайдаландым.

Топ мүшелері кестеден бір бөлігін таңдайды және сол бөліктегі есепті және реакцияларды бірлесе шығарды, жауап дұрыс болмаса басқа топ жауап беріп отырды. Бұл әдісте сұрақ қоюдың техникалары пайдаланылды

Двигатель деп энергияның кез – келген бір түрін тек механикалық энергияға айналдырып беретін қондырғыны айтады.Олай болса двигательдер қолданылатын энергия түріне қарай бірнеше түрге бөлінеді.Олардың негізгілері жылу, электр, жел, су және т.с. түрлері.

Автомобильдерде пайдаланылатын двигательдердіңғ негізгісі – ол жылу двигательдері. Олар да өздерінің жұмыс істеу принциптеріне қарай бірнеше түрге бөлінеді.Мұндай жылу двигательдері көбінесе от жағатын бөлігінің орналасуына байланысты екі түрге, яғни сырттан немесе іштен жанатын двигательдер болып бөлінеді.

Автомобильдерде іштен жанатын двигательдер қолданылады.Мұндай двигательдерде отын двигатель ішінде жанып, жанған газдың температура есебінен қысымы көбейеді де двигательдің қозғалатын бөлшегін итеріп жұмыс атқарады.Осындай двигательдер көбінесе поршеньді етіп жасалады.Газ қысымы арқылы қозғалатын поршеньді итеріп, оның қозғалысы басқа механизмдер арқылы сырттағы қажетті жеріне механикалық эергия түрінде беріледі.Осыдан басқа іштей жанатын двигательдердің роторлы түрі де болады. Яғни мұнда газ қысымы арнаулы роторға орналасқан қалақшаға беріледі де, оны айналмалы қозғалысқа келтіреді.Бірақ роторлы дигательдер әлі де жетілдіруді қажет ететіндіктен, қазіргі таңдағы автоморбильдерде онша қолдау таба алған жоқ.

Сонымен, көптеген түрлі двигательдер ішіндегі, автомобильдерде көп қолдау тапқан іштен жанатын поршеньді двигательдер болып табылады.Олай болса осы оқулықта сондай двигательдердің құрылыстарыьмен ждұмыс принциптері келтіріледі.

2.1 Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұыс принциптері

Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұмыс принциптері мына төмендегідей ретпен жүретін процестерге негізделген (2.1 – сурет).Цилиндр ішінде поршень ілгері – кейінді қозғалып тұрады.Соның қозғалысының салдарынан цилиндр ішінде неше түрлі құбылыс пайда болады.Ал цилиндр үсті цилиндр баласымен бекітілген, ал оның сыртпен қатысуы соратын, шығаратын клапандар арқылы жүргізіледі.Енді осы поршеньнің жүрісін рет – ретімен қарастырылады.

Поршень жоғарыдан төмен қарай жылжиды, яғни поршеньнің үстіндегі кеңістік көбейеді.Олай болса оның ішіндегі газ қысымы азайып, вакуум пайда болады.Сол кезде соратын клапан ашылады да сырттан ауа немесе арнаулы дайындалғанг жану қоспасы кіреді.Бұл процесті сору процесі деп атаймыз

(2.1 а – сурет).Оның ұзақтығы поршень төмен түскенге дейін созылады.

Поршеньнің ендігі жүрісі төменнен жоғары қарай бағытталады (2.1.б – сурет).Сол кезде екі бірдей клапандар жабық болғандықтан, цилиндр ішіндегі газ қысылады, яғни көлемі азаяды. Мұны қысу процесі деп атаймыз.Қысылғанг газдың қасиеті бойынша оның көлемі азайып, температурасы көтеріледі.

2.1.-сурет. Іштен жанатын төрт тактылы двигательдің жұмыс схемасы:

а-сору; б-қысу; в-ұлғаю: г-шығару.

Поршень жоғары жеткен кезде (2.1.в – сурет) қысылыптұрған, қызып тұрған жану қоспасына электр ұшқынын беріп тұтандырады немесе қызып тұрған ауаға жанар май шашылады да ол тұтанып жанады.Сонымен қысу процесінің соңында жану процесі іске асады.

Жанған газ өте үлкен жылу бөліп шығарады да ол газдың температурасы көтеріледі, ал температура көтерілсе, оның қысымы да артады.Енді осы қысым поршеньді төмен қарай итереді.Мұны ұлғаю процесі деп атаймыз. Бұл ұлғаю процесі де поршень төмен келгенше созылады (2.1.г – сурет).

Жанған газ ұлғайып біткеннен кейін поршень төменнен жоғары қарай қозғалады.Осы кезде шығаратын клапан ашылады да жанған газ сыртқа қарай поршеньмен итеріліп шығарылады.Бұл процесті – шығару процесі деп атаймыз.Енді әрі қарай осы процестер қайталана береді.

Сонымен, іштен жанатын поршеньді двигательдердіңғ жұмысы поршеньнің жүрісіне байланысты атқарылатын сору, қысу, ұлғаю және шығару процестеріне байланысты екен.Олай болса поршеньнің бір жүрісін бір такт деп атасақ, мұндай двигательдерді төрт тактылы двигатель деп атауға болады.Себебі барлық жұмыс төрт тактыда атқарылып бітеді.Ал осы жұмыстар поршеньнің екі жүрісіне атқарылатын болса, онда ондай двигательдерді екі тактылы іштей жанатын двигатель деп атайды.

Екі тактылы двигатель іштей жанатын двигателдерде клапандар болмайды

(2.2 – сурет).Олардың орнына цилиндрдің орта шенінен шығаратын және соратын тесіктер жасайды. Сол тесіктерді поршень өзі жауып, ашып тұрады.Сонда поршеньнің жарты жүрісінде бір процесс орындалады.

Екі тактылы двигательдердің жұмысы мына ретпен атқарылады.Поршень төменнен жоғары қарай қозғалғанда соратын тесіктер арқылы ауа немесе жану қоспасы айдап кіргізіледі, яғни сору процесі поршень тесікті жапқанша жүреді.Поршень соратын және шығаратын тесіктерді жапқаннан кейін, қысу процесі басталады.Ал сол процестің соңында, жоғарыда айтылған төрт тактылы двигательдегі сияқты жану мен ұлғаю процесі іске асады.Ал ұлғаю поршеньнің жарты жүрісіне дейін, яғни шығару тесігін поршень ашқанша ғана жүреді. Әрі қарай ашылған тесіктен жанған газ өз қалдық қысымы арқылы сыртқа шығады.Одан әрі жоғарыдағы қимылдар қайталана береді.Яғни, екі тактылы двигательдің төрт тактылы двигательден айырмашылығы, барлық процесс поршеньнің екі жүрісіне аяқталады.

2.2.-сурет. Екі тактылы іштен жанатын дигательдің жұмыс схемасы:

1-блок картері; 3-желдеткіш; 4-кіретін терезе; 5-цилиндр басы; 6-оттық; 7-шығатын терезе; 8-поршень.

Жоғарыда айтылған жұмыс процесінде, цилиндр ішіне сору кезінде ауа немесе жану қоспасы сорылады делінген.Осыған байланысты двигательдер тағы да екі түрге бөлінеді.Егер сору процесі кезінде сырттан тек ауа ғана сорылып кіріп, қысу процесінің соңында оған жанар май шашып араластырып, қызған газдың температурасы арқылы тұтандыратын болсақ, онда ондай двигательдерді дизельді двигательдер деп атайды.Ал егер жану қоспасын цилиндр сыртында орналасқан, арнаулы аспапта дайындап, сору кезінде цилиндр сыртында орналасқан, арнаулы аспапта дайындап, сору кезінде цилиндр ішіне сол дайындалған жану қоспасы толтырылып, оны арнаулы электр ұшқынымен тұтандыратын болсақ, онда оондай двигательдерді карбюраторлы двигательдер деп атайды.Өйткені ауа мен жанар майды осы карбюратордаараластырып, жану қоспасын жасайды.

Автомобильдерде осы дизельді және карбюраторлы двигательдердің екі түрі қолданылады.

Сергіту сәті

Ой толғаныс

Топтастыру» арқылы жалыпы бүгінгі сабақты меңгерту іс-әрекетіне балайнысты сабақты талдау

Әр топқа жаңа тақырып төңірегінде тапсырмалар татату, Әр топ өз беттеріншге ақылдасып, нәтижесінде топтаса отырып ортақ жауап табады, сол арқылы тақырыптың мағанасын ашады

1 Сұрақтарға жауап беру 1. Ж. Д. дегеніміз не? 2. Ж. Д - нің жұмыс істеу принципі. 3. Ж. Д - нің қандай түрлері бар? 4. Ж. Д.- нің шығутарихы. 5. Ж. Д - нің жұмыс істеушарты 6. Ж. Д - нің п. ә. к. дегеніміз не? 7. Оны арттыру жолдары. 8. Ж. Д - нің қолданылуы. 9. Ж. Д - нің қоршаған ортаға әсері (10 - 12 минут) в) Есеп шығару және құрастыру Бер: Т - 8000 К шешуі: Т1 - Т2/ Т Т - 3000 К Жауабы η= 62 % т. к η

Сабақты бекіту

Тест тапсырмалары

Үй тапсырмасы

Есеп шығару

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Физика

8-сынып №22-

Сабақтың аты

§24 Бу және газ турбиналары

Жалпы мақсаты

Бу және газ турбиналары жайлы мағлұмат беру

Бу және газ турбиналарын күнделікті өмірде және өндірістерде қолдана білуге үйрету

Топта бағалай білуге баулу

Оқушылар үшін оқу нәтижелері

1.      Өз ойын, білгенің жеткізуге үйренеді.

2.      Өткен материалдарды есіне түсіреді.

3.      Сын тұрғыдан ойлауға жетелейді.

4.      Теориялық материалды өз- бетімен оқып, түсінуге тырысады.

5.      Өзіне деген сенімділігі артады

Бу және газ турбиналары жайлы мағлұмат алады

Бу және газ турбиналарын күнделікті өмірде және өндірістерде қолдана

Сабақта қолданылатын материалдар

1.      Электронды кітапхана

2.      Оқулық, дәптер, сызғыш карандаш

3.      Постер

Жоспарланған уақыт

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушылардың іс-әрекеті

Басталуы

7 минут

Ұйымдастыру

Психологиялық ахуал орнату

Оқушылардың назарын сабаққа аударамын. Керекті құрал жабдықтарын әзірлетемін.Оқушыларды «Атом.Молекула» тренингі арқылы топқа бөлемін.Топ ережесін еске түсіремін Сабақтың мақсатын қою, оқушылармен бірге

Миға шабуыл әдісі бойынша сұрақ-жауап

Үйге берілген тапсырманы сұрақ-жауап арқылы диалогқа түсіру

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

1. Жылу қозғалтқыштары деген не?

2. Кез келген жылу қозғалтқышының негізгі бөліктерін ата?

3. Барлық жылу қозғалтқыштарының жұмыс істеу принципі қандай?

1. Жүйеге берілген....... оның ішкі энергиясының өзгерісіне және жүйенің сыртқы денелерге қарсы істейтін............ жұмсалады. 2. Бір дененің................ есебінен ғана жұмыс істейтін мәшинені жасау мүмкіндігіне тыйым салады. Ол процестің бағытын білдіреді............. ретті мәңгі қозғалтқыш жасау мүмкін емес. 3. Термодинамикада сырттан жылу алмай және машинаның ішінде қандай да бір өзгеріссіз, шексіз ұзақ уақыт жұмыс істейтін мәшинелерді............ мәңгі жылу қозғалтқыштары деп атайды. 4. Газдың сыртқы күштерге қарсы атқарған жұмысы газ............ Оның соңғы және бастапқы......... айырымына көбейткенге тең III. Жан - жақты білімдерін тексеру: Сәйкесін тап Изобаралык процесс ---------------------------- T=const Изотермалық процес ---------------------------- p=const Термодинамиканың бірінші заңы ---------- изохоралық Жылу алмасуынсыз жүретін процесс ------ Q=DU+A Көлемі тұрақты процес ------------------------- адиабаталық

Сабаққа керекті құралдарын әзірлеп, дайындайды.4 оқушыдан 3 топқа бөлінеді. Бір – бірлеріне жақсы тілектерін айтады

Ортасы

33 минут

Техниканың дамып жетілуі отындағы ішкі энергияның орасан мол қорын барынша толық пайдалана білу. Ішкі энергияны пайдалану дегеніміз – осы энергияның есебінен пайдалы жұмыс істеу, мысалы, жүк көтеру, вагондарды жүргізу, т.б. Бұл ішкі энергияны механикалық энергияға айналдыру қажет дегенді білдіреді.Бұл түрленулер жылу қозғалтқыштары деп аталатын жылу машиналарының көмегімен жүзеге асырылады. Мұндай қозғалтқыштар 18 ғасырдың аяқ кезінде ойлап табылған болатын. Жылу машиналарының теориясында ТД-ның екінші бастамасы негізгі рөл атқарады.  Жылу машиналары деп жүйенің ішкі энергиясының бір бөлігін механикалық энергияға айналдыратын және соның есебінен жұмыс істейтін құрылғыларды айтады.  Жылу машиналарының басқа түрі – тоңазытқыш қондырғылар да бар. Олар мұздатқыш камерасы сияқты салқын денелен жылудың біраз бөлігін ала отырып, онда төменгі температураны ұстап тұру қызметін атқарады.  Қарапайым жылу қозғалтқышы дегеніміз қабырғасы нығыз кептелген, жоғары төмен қозғала алатын, поршені бар металл цилиндр ондағы отынның ішкі энергиясы поршеньнің механикалық энергиясына айналады.  Барлық қозғалтқыштарда отынның энергиясы, алдымен жоғары темп-ға дейін қыздырылған газдың немесе будың ішкі энергиясына өтеді. Ұлғайғанда газ сыртқы күштерге қарсы жұмыс атқарып, салқындайды, яғни оның ішкі эн/сы азайып, бір бөлігі мех/қ жұмысқа айналады.  Газдың ішкі энергиясының мех/қ эн/ға айналмай қалған бөлігі, салқындатқыш рөлін атқаратын тоңазытқыш деп аталатын сыртқы ортаға беріледі. Сонымен, барлық  жылу қозғалтқыштарының құрылымы үш негізгі бөліктен тұрады: отынның энергиясы бөлініп шығатын қыздырғыш; бу немесе газ болып болып табылатын жұмыс денесі; пайдаланылмай қалған жылу мөлшерін алатын суытқыш.  Ж.қ/ның жұмыс істеу процесінде жұмыстық дене қыздырғыштан Q1 жылудың біраз мөлшерін алады және  A= Q1- Q2  жұмыс жасай отырып, оның бір бөлігін механикалық энергияға айналдырады. Механикалық энергияға айналмай қалған Q2 жылу мөлшерін жұмыстық дене тоңазытқышқа береді.  Энергияның сақталу және айналу заңы бойынша:  Q1= А+Q2

Ұшақтар жөнінде не білеміз? Сұрақ қою арқылы бүгінгі сабақтың тақырыбын ашып аламыз. Топқа бөлу.

1,2-топқа:Алдарына реактивті қозғалтқыштар, зымырандар суреті ұсынылады. Алдымен 57 суретті қарап ойларын ортаға саламыз. Реактивті қозғалтқыштың ІЖҚ-тан айрмашылығын, жұмыс істеу принципі, қосымша мәліметтер жинақтайды.

3,4-топқа: Тоңазытқыш жөнінде не білеміз? Алдына 59 суретті талдау беріледі. Тоңазытқыштың жұмыс істеу принципін талдау

1-топ. Жылу қозғалтқышы

2-топ. ІЖҚ

3-топ. Реактивті қозғалтқыш

4-топ. Тоңазытқыш машиналар

Әр топ 3 топқатақыыратрав бойына сұрақтар береді. Жауптарна қарай бағалау

Есептер шығару  1.Іштен жану двигателі –ге тең пайдалы жұмыс істеп, оған 4кг бензин жұмсады. Осы двигательдің ПӘК-ін есептеңдер.  Графикалық диктант: «Ия» не «жоқ»  1. Алғашқы бу мәшинесін Папен ойлап тапты.  2. Тоңазытқыш тамақты қыздырады.  3. Жылу қозғалтқышының кеңінен тараған түрі-іштен жану қозғалтқышы.  4. ПӘК-ң өлшем бірлігі-Джоуль  5. Іштен жану қозғалтқышының 4 тактісі бар.  Пайда болған графикті оқушылар сызады.  

Білімді жан-жақты тексеру.  

1)   Жылу машиналары дегеніміз не?

2) Жылу машиналарының түрлері.

3) Іштен жанатын қозғалтқыштың кұрылысы.

4) Іштен жанатын қозғалткыштың жұмыс істеу принципі.

Электронды оқулық

Постерлер

Аяқталуы

5 минут

Табыс критерийлері бойынша бағаланады

Үйге тапсырма №Рефлексия

Қосымша ақпарат

Саралау – Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жопарлайсыз?

Бағалау – Оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

Пәнаралық байланыстар, қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері, АКТ-мен байланыс. Құндылықтардағыбайланыс

Оқушылардың өзара көмегі.

Қажет болған жағдайда мұғалімнің қолдауы.

Қабілетті оқушыға жобалық тапсырма беремін

Жетістік критерийге мән беру.

Тақырыпты баяндауы.Жұптық жұмыста қасындағы оқушыға түсіндіре алуы

Пәнаралық байланыс. Қауіпсіздік және еңбекті қорғау

Рефлексия

Төмендегі бос ұяшыққасабақтуралыөзпікіріңіздіжазыңыз. СолұяшықтағыСіздіңсабағыңыздыңтақырыбынасәйкескелетінсұрақтарғажауапберіңіз.

- Сабақ/оқумақсаттарышынайыма?

- Бүгіноқушылар не білді?

- Сыныптағыахуалқандайболды?

- Мен жоспарлағансаралаушараларытиімдіболдыма?

- Мен берілгенуақытішіндеүлгердімбе?

- Мен өзжоспарымақандайтүзетулеренгіздімжәненеліктен?

Қорытындыбағамдау

Қандайекінәрсетабыстыболды (оқытуды да оқуды да ескеріңіз)?

1.

2.

Қандайекінәрсесабақтыжақсартаалды (оқытуды да оқуды да ескеріңіз)?

1.

2.

Сабақбарысында мен сыныпнемесежекелегеноқушылартуралыменіңкелесісабағымдыжетілдіругекөмектесетінне білдім?

Сабақ 24

Сабақтың аты

§27. Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар

Жалпы мақсаты

Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар жайлы мағлұмат беру

Айдағы, Марстағы, Шолпандағы термодинамикалық жағдайлар туралы түсіндіру

Бірін-бірі бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайлар жайлы мағлұмат алады

Айдағы, Шолпандағы және Марстағы термодинамикалық жағдайларды күнделікті өмірде және өндірістерде қолдана білуге үйренеді

Бірін-бірі бағалай алатын болады

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Топқа бөлу

Парталарда суреттер тұрады, оқушылар мұғалімнің үстелінде жатқан суреттерді таңдап, сол сурет орналасқан партаға отырады. Сөйтіп 4 топ құрамыз.

Сол суреттерге байланысты төрт топқа бөлініп отырады

Ынтымақтастық атмосферасы

Күн жарығын алақанға саламын.

Жүрегіме басып ұстай қаламын.

Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,

Болып кетер сонда дереу жан-жағым.

Оқушылар бір-біріне жақсы тілек тілеп, сыныпта жақсы ахуал қалыптастырады.

Бағалау парақшасымен таныстыру

Әр топқа бағалау парағын таратамыз. Онда жалпы бағалау жүйесі мен ұпай көрсеткіштері көрсетілген.

Оқушылар бағалау нұсқаларымен танысады

Үй тапсырмасын пысықтау

Кім жылдам» әдісі

арқылы топпен жұмыс жасау

Жаңа сабақты бастамас бұрын ой қозғау мақсатында оқушыларға сұрақ арқылы диалогқа түсіру, соларқылы топен жарыс ұйымдастыру

Үй тапсырмасын сұрау (5 минут)

4. Бу турбинасының құрылысы мен жұмыс істеу принципі туралы айтып бер.

5. Бу турбинасының артықшылығы неде?

6. Реактивті двигательдер дегеніміз не?

7. Оның қандай түрлері бар?

1. Физикалық диктант

1.Жүйеге берілген ……. оның ішкі энергиясының өзгерісіне және жүйенің сыртқы денелерге қарсы істейтін ………… жұмсалады.

2.Бір дененің …………….есебінен ғана жұмыс істейтін мәшинені жасау мүмкіндігіне тыйым салады. Ол процестің бағытын білдіреді. ………… ретті мәңгі қозғалтқыш жасау мүмкін емес.

3.Термодинамикада сырттан жылу алмай және машинаның ішінде қандай да бір өзгеріссіз, шексіз ұзақ уақытжұмыс істейтін мәшинелерді …………мәңгі жылу қозғалтқыштары деп атайды.

4.Газдың сырқы күштерге қарсы атқарған жұмысы газ………… Оның соңғы және бастапқы……… айырымына көбейткенге тең

 Қайталау сұрақтарына жауап беру, есеп шығару.  1. Жылу қозғалтқыштары деген не?  2. Жылу қозғалтқыштарының түрлерін атаңдар. ПӘК қандай шама?  3. Карно циклын сипаттап беріңдер.  4. Есеп шығару:  1-есеп. Жылу машинасы бір циклде 1кДж жылу мөлшерін жұтып 400 Дж жұмыс істеді. Машина қанша жылу мөлшерін бөліп шығарады?  Ш е ш і м і: Термодинам-ң бір заңы: Q=ΔU+A=>ΔU=Q-A=1000-400=600 Дж  2-есеп. Жылу машинасы бір циклде 400 Дж жылу шығарып 600 Дж жұмыс істейді. Жылу машинасының ПӘК-і неге тең?  Ш е ш і м і:  3-есеп. Автокөліктің ПӘК-і 20%, және 30 минутта 1,5 кг жанармай жағады. Автокөлік моторын қуатын анықтаңыз. q=4,6*107 Дж/кг – жанармайдың меншікті жану жылуы.  Ш е ш і м і: A = ηQ = ηqm. Қуат болса:  VI. Үй тапсырмасын беру. §5,9-5,10 оқу-мазмұндау.  №1. Қыздырғышы 2270С, салқындатқышы 270С жылу машинасының макс ПӘК-і неге тең? (40 %).  №2. Идеал жылу машинасы қыздырғыштан алған әрбір 1000 Дж энергия есебінен 250 Дж пайдалы жұмыс жасайтын болса, бұл жылу машинасының ПӘК-і неге тең? (25 %).

Жаңа сабақ

Өткен тақырыптарға байланысты байланысты «Аквариум» әдісі

Өткен тақырыпты оқушыларға қысқаша қайталау мақсатында осы көрсетілген әдіс бойынша жаңа материалдарға байланысты ресурстар беру, өз бетерінше дайындық жасату

1 .Айдың табиғаты.

2.Шолпан бетіндегі термодинамикалык жағдайлар.

 З.Марст атіршілік мүмкін бе?

Жердің параметрлерін сұрау. m_ж = 6*10²⁴кг; R= 6378 км; g= 9, 8 Н/кг; υ₂ = 11, 2 км/с; ρ = 5, 5 г/см³ υ = 7, 9 км/с; 1 тәулікте = 24 сағ; S = 5, 1 * 108 км 1. Айға жалпы сипаттама беру.(слайдтар арқылы түсіндіру) Айдың үстіңгі беті қатты шар тәрізді суық дене болып табылады. 1. Ай - Жердің табиғи серігі. m_А = 1/81 * m_ж =0, 0123m_ж; R = 1738 км; g= 1, 63 Н/ кг; ρ= 3, 35 г/см3 (Жердің 0, 6 тығ/ы) Fаа < Fаж Соның нәтижесінде газ молекулаларына Fа - ін жеңіп, ғарыш кеңістігіне ұшып кету жердегіге қарағанда әлдеқайда жеңіл. Сондықтан Айда атмосфера да тығыз атмосферасыз сұйық күйде бола алмайтын суда жоқ. 2. Ай бетіндегі физикалық жағдай. Ай жерге әрқашан бір жарты шарымен қарайды. А) Айдың күн тәуліктері 29, 53 жерлік тәулікке созылады. (Күн мен түн Жердегі екі аптаға (14, 8 жерлік тәулікке) тең. Айдағы бір тәулік бір айға жуық. Б) Ұзақ ай күнінде t= 13°С дейін қызады. Мұндай температурада жеңіл газ молекулаларының жылдамдығы 2, 4 км/с артады және олар Айды тастап ұшып кетеді. Түнде ай бетінің t = - 160°С немесе t= - 170°С дейін төмендейді Ай әзірге адам аяғы басқан жалғыз ғарыштық дене. Ең бірінші айға барғанндар кімдер? (1969ж Н. Армстронг, Э. Олдрии) Жерден өзіміз білетіндей Айдың бір ғана жарты шары көрінеді. (1 - сурет) 3. Ай рельефі. А) Ай топырағының химиялық құрамы жер жыныстарына ұқсас екені дәлелденді. Б) Ай жыныстарының жасы 3, 1 - 4 млрд жылға дейін. Айдың жасы = Жердің жасына= 4, 6 млрд жыл. В) Ай бетінің картасы 60 - сурет бойынша - Күн жүйесін не құрайды? (Күн, планеталар және олардың серіктері) - Күн жүйесінде неше планета бар және оларды ретімен ата? ( Меркурий, Шолпан, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон). - Күн жүйесінде қандай планеталар қозғалады? (астероидтар, кометалар, метеорлық денелер). 2. Шолпан планетасы туралы. (слайдтар арқылы түсіндіру) - М. В. Ломоносов ХҮІІІ ғасырдың екінші жартысының барысында (1761ж) Жер мен күн арасында Шолпан планетасы бар екенін анықтап, жаңалық ашты. - М. В. Ломоносов – Шолпан планетасында атмосфераның бар екендігін және Жер планетасымен салыстырғанда тығыз болатындығын байқады. - 1967 мен 1983 жылдар аралығында автоматты «Шолпан - 4», «Шолпан - 16» станциялары мен ғаламшарларды зерттеудің негізгі программалары орындалды. - 1985 жылғы маусымның ортасында Шолпанның жанынан ұшып өткен «Вега - 1» және «Вега - 2» ғарыш станциялары оның атмосферасына аэростаттық шарлар мен ғаламшарларын бетіне қонатын қону блоктарын тастады. Зерттеу нәтижесінде Шолпан атмосферасының 96%- не жуығы – СО₂, 4%- азот, 0, 002%- і - О2, 0, 2%- Н₂О буынан тұратыны анықталды. - 1887 жылы Фобос, Деймос атты екі табиғи серігі ашылды. - Ғаламшарға сипаттама: А) m_ш = Жердің 0, 815 массасына тең. R=6050 км (Жердің 0, 950 радиусында) ρ= 5, 24 г/см³ ә) Шолпан ақшыл бұлттар қабатымен топтаса жабылған, олар тек радиотолқындар үшін ғана мөлдір. Радиолокациялық зерттеулер Шолпанның басқа барлық (Ураннан басқа) планеталарға қарама - қарсы және өзі де күнді айнала қозғалатын жаққа қарама - қарсы бағытта өзі осі боймен айналатынын ашты. Шолпанда күн тәулігі 117 Жер тәулігіне тең. Б) Шолпан бетінің картасы. Ғаламшар бетінің тегістігі айтарлықтай екендігі анықталды, бірақ ондада ойпаттар, жазықтар мен бірге тау шоқылары мен қыраттар, сақина таулар мен қазан - шұңқырлар, тік жарлар мен жарықтар бар. В) Жылыжай эффектісінің мәні. 4. Марс ( Қызыл ғаламшар). (слайдтар арқылы түсіндіру) - Халқымыз қызыл жұлдыз деп те атаған, себебі Марс топырағының түсі қызыл күрең болғандықтан оның бетінен көтерілген шаң тозаң қызыл түсті. - Сипаттама: ғаламшар массасы - 0, 107 Жер массасына тең, ρ= 3, 95 г/см³ (Жердің 0, 72 тығыздығына тең) бетіндегі υ₂ = 5 км/с. Марс Жерден диаметрі бойынша 2 есе кіші. - Марста күн тәуліктері Жердегіден 39, 5 мин - қа ұзақ. Марс жылы Жердің 687 тәулігіне тең, яғни Жердікінен екі есе ұзақ. Онда жыл мезгілдерінің алмасуы болып тұрады. Себебі тәуліктік айналу осінің көлбеулігі дәл жердікіндей. - Марстағы температура: Жаздыгүннің өзінде температура 0°С - ға дейін сирек көтеріледі, ал түнге қарай аязға (- 70- 100°С шейін төмендейді). Температураның тәуліктік өзгерісі 80 - 100°С дейін жетеді. Полюстерінде (- 130°С) суық болады, бұл кезде СО₂ – да қатады.

Жаңа тақырыпты өз бетіңмен меңгер (төмендегі жетелеуші тапсырмалар арқылы) Бос орынға қажетті сөздерді жазып, сөйлемді толықтыр. 1.Механикалық қозғалыс туралы сөз болғанда , кей жағдайда қозғалыстағы денені ..................... ретінде қарастырады. 2. Қозғалыстың қарастырылып отырған жағдайында өлшемдерін елемеуге болатын денені материалық нүкте деп атайды. 3. Дененің немесе материалдық нүктенің санақ денесімен салыстырғандағы қозғалысы кезінде сызық түрінде қалдырған ізі қозғалыс траекториясы деп аталады. 4.Траекторияны түріне қарап қозғалысты түзусызықты немесе қисықсызықты деп бөледі. 5.Қандай да бір уақыт аралығында дене жүріп өткен траекторияның ұзындығы осы уақыт ішінде жүрілген жол деп аталады. 6.Дененің орын ауыстыруы деп дененің бастапқы орнын оның келесі орнымен қосатын бағытталған кесінді , яғни векторды айтады.

Сергіту сәті

«Қаражорға» биі

Оқушылар әуенге билеп,сергиді

Ой толғаныс

Сабақты бекіту

Тест тапсырмалары

Үй тапсырмасы

Есеп шығару №3, №6. Бағалау

Оқушылар күнделіктеріне жазады

 Бағалау

Бүгінгі сабақ ұнады ма? Өз көңіл күйлерін стикерге жазу.

Бағалау парақшасын толтырады

Сабақ

25

Физика

8 сынып

Сабақтың аты

§28. 29. Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіш және өткізбейтіндер

Жалпы мақсаты

Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіш және өткізбейтіндер жайлы мағлұмат беру

Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіш және өткізбейтіндерді күнделікті өмірде және өндірістерде қолдана білуге үйрету

Топта бағалай білуге баулу

Күтілетін нәтиже

Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіш және өткізбейтіндер жайлы мағлұмат алады

Денелердің электрленуі. Электр заряды. Электр зарядының сақталу заңы. Электроскоп. Өткізгіш және өткізбейтіндерді күнделікті өмірде және өндірістерде қолдана білуге үйренеді

Топта бағалай алатын болады

Сілтеме

8 сынып «Физика» оқулығы

Сабақта қолданылатын материалдар:

Слайд

Оқулық

Тақырыпқа байланысты көрнекіліктер

Оқыту әдістері:

1. Жеке жұмыс

2. Жұптық жұмыс

Сабақтың барысы.

І. Ұйымдастыру кезеңі

1. Сәлемдесу, түгендеу

2. Оқушылардың зейінін сабаққа аудару

3. Сабақ барысымен таныстыру, жұпқа бөлу

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру

Миға шабуыл сұрақтары

ІІІ. Жаңа сабақ

Жаңа тақырыпты түсіндіру

ІҮ. Тапсырма

Тест жұмысы

Ү. Сергіту сәті

Тренинг ұйымдастыру

Ү. Қорытынды

Жаңа тақырып бойынша сұрақтар қойылады.

ҮІ. Үй тапсырмасы

Оқулық