4. Қылмыстық заңдытүсіндіру

Қылмыстықзаңдытүсіндіру-бұлзаңшығарушыныңеркіменбайланыстықылмыстықзаңдыдәлме-дәлқолданумақсатындазаңныңнақтымазмұнынайқындау.

Қылмыстықзаңдытүсіндіруоныңсубъектісіне,тәсілінежәнеқолданылукӛлемібойыншабірнешетүргебӛлінеді.

Заңдытүсіндіретінсубъектісінебайланыстыресми,соттық,ғылымитүсіндірудепбӛлінеді.

Ресмитүсіндіруресминормативтікактілерменӛкілеттікберілгеноргандарменжүзегеасырылады.Мысалы,парламентзаңдықабылдағануақыттабірмезгілдеонықолданудытүсіндіретінактшығараалады.Бұлаталғантүсіндірутүсінікберілетінқылмыстықзаңнормасынқолданушылардыңбарлығынаміндеттіболыптабылады.

Соттықтүсіндірусоторгандарыменберіледіжәнесоттыңқызметіндеқұқықнормаларындұрысжәнебіркелкіқолданылуынқамтамасызетеді.БіздіңелдесоттықтүсіндірунегізіненҚРЖоғарғыСотыныңбасқарушылықтүсініктеріндеұсынылған.

Ғылымитүсінікқылмыстықзаңғатүсіндірмелерге,оқуқұралдарына,ғылымижұмыстарға,дәрістерге,монографияларғағалым-заңгерлермен,тәжірибелікқызметкерлермен, сарапшыларменберіледі.

Мұндайтүсіндіруміндеттіболыптабылмайдыжәнебелгілібірдаулардышешукезіндеоныбасшылыққаалуғаболмайды,алайдаолқылмыстықзаңнаманыжетілдіруге,оныдұрысқолдануғасептігінтигізеді.

Қылмыстықзаңдытәсілібойыншатүсіндірукелесідейтүрлергебӛлінеді:грамматикалық,жүйелі,тарихитүсіндіру.

Грамматикалықтүсіндірукезіндебаптыңқұрылымдықэлементтері:гипотеза,диспозиция,санкция,сондай-аққылмыстықзаңныңжекелеген

түсініктеріментерминдерініңмәніменмазмұныайқындалады,олардыңарасындағымағыналыбайланысанықталады.

Жүйелітүсіндіру-қылмыстық-құқықтықнорманы(бапты)оныбасқазаңдарменӛзгенормативтікқұқықтықактілердіңнормаларыменсалыстыраотырыпқылмыстықзаңныңмазмұнынашу(мысалы,жолжүруережелерінбұзғандығыүшінқылмыстықжауаптылықтыбекітетіннорманыдұрыстүсіндіріпқолдануүшін,жолжүруережелерінанықтайтынарнайыактілергежүгінуқажет).

Тарихитүсіндіруқылмыстықзаңқабылдағантарихижағдайдыталдаудымақсатетіпқояды.Аталғантүсіндіружаңақылмыстықзаңдықабылдауғасебепболған,оныңәлеуметтік-саясимағынасыныңсебептеріменмән-жайларынтүсінугемүмкіндікбереді.

Қолданукӛлемібойыншақылмыстықзаңдытүсіндірудәлме-дәл,таржәнекеңкӛлемдетүсіндіруболыпбӛлінеді.

Кӛпжағдайдақылмыстық-құқықтықнорманыңмағынасыдәлме-дәл,яғнинақтызаңныңтекстіне(әрпіне)сәйкестүсіндіріледі.

Дәлме-дәлтүсіндірукезіндеқылмыстықнорманыңмазмұнытолықтайоныңтекстіккӛрінісіменсәйкескеледі.

Таркӛлемдегітүсіндіруегерқылмыстық-құқықтықнорманыңнақтымазмұныоныңзаңдағытекстіккӛрінісінеқарағандаайтарлықтайтарболғандақолданылады.

Кеңкӛлемдегітүсіндіруқылмыстықзаңғаоныңтекстіндәлме-дәлталдағаннангӛрінеғұрлымкеңмағына береді.

3Тарау.Қылмыстыңтүсінігі

1. Қылмыстың түсінігі, белгілері

2. Қылмыссанаттары

1. Қылмыстың түсінігі, белгілері

Қылмыс-бұлжазалауқатерiментыйымсалынғанайыптықоғамдыққауiптiәрекет(iс-әрекетнемесеәрекетсiздiк)(ҚРҚК-нің9-бабы).

Қылмыстыңкелесідейбелгілерібар:

1. Қылмыс-бұләрқашандаіс-әрекетпен,сондай-ақәрекетсіздікпенжасалғанәрекет.

Іс–әрекет-бұлқылмыстыжасаудыңбелсендінысаны;аләрекетсіздіккезіндекінәлітұлғаолорындауытиісжәнежасайалатынәрекеттіжасамайды.Адамныңойқызметіжазағатартылмайды,себебіолқоғамдыққауіптііс-әрекеттіжасауменілеспейді.

2. Қылмысқоғамдыққауіптііс-әрекетболыптабылады,яғниолқылмыстықзаңменқорғалатынқоғамдыққатынастарғаелеулізардапкелтіреді,неондаймүмкіндіктуғызады.Қоғамдыққауіптілікқылмыстыбасқадақұқықбұзушылықтанайыруғамүмкіндікберетінқылмыстыңсапалыжәнеобъективтібелгісіболыптабылады.

Бұлреттезаңформальдықандайдаболсақылмыстыңбелгілерібар,алайдаӛзініңмаңыздыеместігіненқоғамғақауіптіболыптабылмайтыніс-әрекет қылмысболыптабылмайтындығыннақтыайқындайды.

Қылмыстықзаңқоғамдыққауіптіліктегісапалықжәнесандықжақтардыбӛліпкӛрсетеді,себебіондажазатағайындағанкездежасалғанқылмыстыңқоғамдыққауіптілігініңсипатымендәрежесінескеруқажеттілігіайтылады.

Қоғамдыққауіптіліктіңсипаты(сапалыжағы)қылмыстыққолсұғушылықтыңобъектісіменанықталады,сондықтандабіробъектігеқолсұғатынқылмыстарқоғамдыққауіптіліктіңбіртүрінежатады(мысалы,халықтыңденсаулығынақарсықылмыстар).Егерқылмыстарәртүрліобъектілергеқарсыбағытталғанболса,ондаолардыңқоғамдыққауіптіліксипатыәртүрліболады;бұлреттеқолсұғылатынобъектнеғұрлыммаңыздыболса,қылмыстыңқоғамғақауіптілікдәрежесісоғұрлымжоғарыболады(мысалы,адамныңӛмірінеқарсықылмыстарменшіккеқарсықылмыстарғақарағандаанағұрлымқауіпті).

Қылмыстыңқоғамдыққауіптілікдәрежесі(сандықжағы)біріншіден,келтірілгензардаптыңауырлығымен,кінәніңнысаныменжәнеоныжасаутәсіліменанықталады.Қоғамдыққауіптіліктіңдәрежесіӛзініңкӛрінісінқылмыстық-құқықтықнорманыңсанкциясынантабады,сондықтандазаңшығарушыныңпікірінше,санкциянеғұрлымқатаңболса,қылмыстыңқоғамдыққауіптілікдәрежесісоғұрлымжоғарыболады(мысалы,қорлаусоққығақарағандақатаңжазаланады,себебіанағұрлымқауіптітәсілдерменжасалады).

3. Қылмыс әрқашандақұқыққақайшы.

Құқыққақайшылық-бұлқылмыстықзаңментыйымсалынғаніс-әрекет,сондықтанаталғанбелгізаңғақайшылықдептеаталады. ҚұқыққақайшылыққылмыстыжасаушытұлғаҚылмыстықкодекспенбелгіленгентыйымдыбұздыдегендібілдіреді.

Заңдыұқсастығыбойыншақолдануғажолберілмейді,солсебептіқылмыстық-құқықтықнорманыңдиспозициясынданақтықарастырылғаніс-әрекет қанақұқыққақайшыболыптабылады.

4. Қылмыстыңміндеттібелгісіболыптұлғаныңкінәлілігітанылады.

Кінә-бұлтұлғаныңоныменжасалғаніс-әрекеткедегенбелгілібірпсихикалыққатынасы.Кінәниетнысанынданемесеабайсыздықнысанындакӛріністабады.

5. Әрбірқылмысжазаланады.

Жазаланушылық-бұлқауіп-қатер,Қылмыстықкодекспентыйымсалынғаніс-әрекеттіжасағаныүшінқылмыстықжазанықолданудыңмүмкіндігі.