Жазықсыз зиянкелтіру

Қылмыстықұқыпсыздықтанжағдайдыажыратабідукерек("казус").

Жағдайдатұлғаістіңжағдайыбойыншақоғамғақауіптізардаптардыңболуынболжапбілмегенжәнеболжапбілуімүмкінболмайды.Соныменұқыпсыздыққақарағандажағдайұқыпсыздықтыңобъективтікжінесубъективтіккритерийлерініңболмауыменсипатталады.Сәйкесіншеқылмыстықжауаптылықтажаққашығарылады.

ҚРҚылмыстықкодексіжазықсыззиянкелтірудіңерекшебіртүрін:тұлғақоғамғақауіптізардаптыңорыналумүмкіндігінбіліп,алайдаэкстремалдыжағдайларталаптарынаӛзініңпсихофизиологиялықжағдайынемесежүйке-психикалықжағдайыныңсайкелмеуінебайланыстызардаптардыңалдыналалмағанжағдайдағыәрекеттідекінәсіздептанудықарастырған.

1. Қылмыстық құқықтағықатежәнеоның маңызы

Қате–бұлтұлғаныңӛзініңжасағанқылмыстықәрекетініңісжүзіндегізаңдықжәнефактіліксипатытуралықатетүсінігі.

Тұлғаныңқатетүсінігініңсипатынабайланыстызаңдықжәнефактілікқатеніңтүрлерінажыратады.

Заңдыққате-ӛзініңжасағанәрекетініңзаңдықмағынасынабайланыстытұлғаныңқатетүсінуі,бағалауы.Бұғанбайланыстызаңдыққатеніңүштүрінажыратады:

• Ісжүзіндеқылмыстықзаңоләрекеттіқылмысқатарынажатқызбағанымен,тұлғаныңӛзініңәрекетінқылмысретіндеқатебағалауы.(«жалғанқылмыс»).Аталғанжағдайдақылмысқұрамыныңболмауынабайланыстықылмыстықжауаптылықорыналмайды;

• Ісжүзіндеқылмысболыптабылатынәрекетті,тұлғақылмысемесдепқатебағалауы.Аталғанжағдайдакінәліқылмыстықжауаптылыққатартылады, себебізаңдыбілмеужауаптылықтанбосатпайды;

• Ӛзініңжасағанәрекетініңзаңдықсаралануытуралытұлғаныңдұрысеместүсінігі.Мысалы,тұлғабірқылмыстықәрекеттіжасадымдепойлайды,алісжүзіндеолмүлдембасқақұрамдықұрайды.Қатеніңбұлтүріндекінәліісжүзінденақтыжасағанқылмыстықәрекетіүшінжауаптылыққатартылады.Фактілікқате-адамныңӛзiжасағанқылмыстыңобъектiсiнежәнеобъективтiкжағынажататынмәнжайлардықатетүсiнуi.Мұндайқателерге

мыналаржатады:

• Қылмыстыңобъектiсiнеқатыстықате,яғникінәлініңқылмысобъектісініңәлеуметтікжәнезаңдықмазмұныбойыншақателесуі.Субъектнақтыбіробъектігеқолсұғамындепойлап,ісжүзіндебасқабіробъектігеқолсұғады.Мұндайқатеорыналғанкездеқылмысниеттіңбағытталуынабайланысты сараланады.Объектігебайланыстықатеденқылмыстыңзатыменжәбірленушітұлғасынажыратабілукерек.

Жалпыережебойыншақылмысзатыбойыншақате(жарамсызобъект)қылмыстысаралауғаәсеретпейді.Себебіолқылмысқұрамыныңбелгісіүшінмаңызыбаржағдайларғаешқатысыжоқ.

Бұлреттеқылмысзатытуралықатепікір,қылмысобъектісібойыншадақатепікірқалыптастырады,ондаәрекеттіниеттіңбағытталуыбойыншасаралауқажет.Тұлғатуралықатенақтыбірадамныңӛміріненемеседенсаулығынақолсұғамындеп,басқаадамғазиянкелтіруденкӛріністабады.Мұндайқатеніңсалдарынанболжалғанобъектзардапшеккенболса,егербұлреттеқылмысобъектісіӛзгеріпкетпесеондамұндайқатеніңқылмыстық-құқықтықмағынасыболмайды;

• Жасалғанәрекеттіңсипатыбойыншақате.

Бұлкінәлініңӛзініңәрекетінқылмысретіндебағалауынантұрады,алісжүзіндекерісіншеоләрекетқылмысболыптабылмайды.Біріншіжағдайдақылмыстықжауаптылыққылмысқаоқталғандықүшінболады,алекіншісінде

• кінәлінің немқұрайлығы анықталған жағдайында ғана қылмыстықжауаптылықтуындайды;

  • Ӛзініңкелтіргензардабыныңмӛлшерітуралыкінәлініңқатебағалауынанкӛріністабатынқоғамғақауіптізардапқақатыстықате.

Егеркелтірілгензардапкінәлікүткензардаптаназболатынболса,ондаолауырлататынжағдайбойыншақылмысқаоқталуүшінжауаптылыққатартылады.Алегеркелтірілгензардапкінәлікүткензардаптанауырболса,ондақылмыстықжауаптылықегержасалғанқылмыскінәніңабайсыздықнысанынқарастырғанболсағанатуындайды;

• Себептібайланысқақатыстықате.

Мұндайқатетекқылмыскеркүткензардаптанбӛлекбасқазардапорыналғанжағдайдағанақылмыстық-құқықтықмағынағаиеболады.

1-тапсырма

ТанашевӛзініңкӛңілдесіНұрпеисованыңжүктіекендігінбіліп,оданқұтылуғабелбуды.ОлӛзініңойынжүзегеасыруүшінНұрпеисованыӛзенжағасынасеруендеугешақырып,суғаӛзенгешомылудыұсынады.Танашевқажетболғанжағдайдаоғанкӛмектесугеуәдебереді.ОсындайшартпенНұрпеисоваӛзенгешомылуғакеліседі.ТанашевпенНұрпеисоваӛзенжағасынанбіразалыстағаннанкейінНұрпеисоваӛзініңоданәріжүзеалмайтындығынайтып,Танашевтанкӛмексұрайды.Танашевболсаоныңсӛзінеқұлақсалмай,Нұрпеисованыдәрменсізжағдайдақалдырыпӛзенжағасынаоралады.Нұрпеисованыңсуғабатыпкеткендігінекӛзжеткізгенсоңолүйінеоралады.

1. Танашевжасағанқылмыстықәрекетбойыншакінәніңнысанын,қылмысжасаусебебінжәнемақсатынанықтаңыз.

2. ТанашевтіңәрекетіҚРҚК-ніңқайбабыбойыншасаралауғажатады?

2-тапсырма

Жангужинқылмысжасағаныүшінполицияқызметкерлеріменұсталғанболатын.Полицияқызметкерлерінеқарсылықкӛрсетубарысындаолбіреуініңпистолетінсуырыпалыпоқжаудырды.Оныңнәтижесіндеполицияқызметкерлерініңбіреуіауырденежарақатыналып,ӛтіпбаражатқанбірадамқайтысболады.

1. Жангужинніңкінәсініңнысанынанықтаныз.

3-тапсырма

Сагынбековспиртішімдіктерінішіпалып«АдмиралНельсон»түнгіклубындаМусаевпентӛбелеседі.ТӛбелесбарысындаолүстелдетұрғанстейкүшінарналғанпышақпенМусаевтыңсанынанұрып,іріқантамырғазақымкелтіреді.Мусаевқаттықанжоғалтунәтижесіндеауруханағабараржолдакӛзжұмады.

СағынбековалдыналатергеубарысындаМусаевтыӛлтіругениетініңболмағандығынтүсіндіріпбереді.

1.Кінәлініңәрекетпеноданпайдаболғанзардапқадегенпсихикалыққатынасынсипаттапберіңіз.

4-тапсырма

Нуртаевсатымен(баспалдақ)тӛментүсубарысындаӛзініңкӛршісімаскүйіндекележатқанЖарболовпенкездесіпқалады.Жарболовжолдыбӛгеп,Нұртаевқабалағатсӛздерайтып,тілтигізебастайды.МасЖарболовтанӛтіпкетуүшінНұртаевоныитеріпжібереді.Жарболовболсатепе-теңдігінжоғалтып,сатығажелкесіменқұлап,нәтижесіндеқайтысболады.НұртаевтергеукезіндеӛзініңЖарболовтыӛлтіругеешқандайниетініңболмағандығынайтыпберді.

1.Нұртаевтыңкінәсініңнысанынанықтап,жауаптылықмәселесіншешеңіз.

5-тапсырма

Жупаровәдемішетелкӛлігінсатыпалады.Ӛзініңтанысыныңӛтінішіменаэропортқабарады.Жолдаавтомобилініңтехникалықжағынанжақсыекендігінкӛрсетубарысындажолжүружылдамдығынасырыпжібереді.Танысыныңспидометргеқарапайтқанқорқынышынаолмашинаныңжаңаекендігінжәнеоныңреакциясыныңжақсыекендігінайтады.

Бұрылыстардыңбіріндемашинаныңалдынанжолдыжүгіріпӛтіпбаражатырғанқызшығакеледі.Жупаровмашинанытоқтатыпүлгереалмайқыздытүйіп,нәтижесіндеқызкӛзжұмады.

1. Жұпаровтыңкінәсініңнысанынанықтаңыз.

9-бӛлім.Қылмысжасаусатылары

1. Қылмысжасаусатыларыныңтүсінігіменмәні

2. Қылмысқадайындалутүсінігіменнысандары

3. Қылмысжасауғаоқталутүсінігіментүрлері

4. Қылмысжасауданӛзеркіменбастартутүсінігіменбелгілері

5. Қылмысжасаусатыларыныңтүсінігіменмәні

Қылмысжасаусатылары-қылмыскердiңқылмыстыңобьективтiкжағынжүзегеасырудыңбелгілібіркезеңдері.Қылмыстықкодексқылмысжасаудыңүшсатысынажыратады:қылмысқадайындалу;қылмысқаоқталу;аяқталғанқылмыс.

Барлыққылмыстарбірдейӛзініңдамуындааталғанүшсатыданӛтуіміндеттіемес.

Қылмыстықкодекскесәйкесадамныңжасағанәрекетiндеқылмыстықзаңдакӛзделгенқылмысқұрамыныңбарлықбелгiлерiболғанжағдайдағанақылмысаяқталғанболыпсаналады.Басқасатыларғақарағандааяқталғанқылмысзаңдакӛзделгенқылмысқұрамыныңобъективтікжәнесубъективтікбелгілерінежасалғанәрекеттіңтолықсәйкескелуіменсипатталады.

Қылмыстыңаяқталукезеңіқылмысқұрамыныңтүрінебайланыстыболады.Материалдыққұрамдағықылмыстарбойынша қоғамғақауіптіәрекетзардаптуындағанкезденбастап,алформальдықұрамдағықылмыстар

бойыншақоғамғақауіптіәрекеттіжасағанкезденбастапқылмысаяқталғанболыпсаналады.

Қауіптілікқұрамындағықылмыстарбойыншақылмыснақтызиянкелтіруқауіпінтудырғанкезденбастапаяқталғанболыпсаналады.Қылмыссатыларынанниеттіанықтаудыажыратабілукерек.Соңғысыәрекетболыптабылмайды,олтеккінәлініңқылмыстықіс-әрекеттіжасауойы.

Қылмыстықзаңнамақылмысретіндетекәрекеттіғанатаниды,себебітекәрекетқанақылмыстықзаңменқорғалатынқатынастарғазиянкелтіругеқабілетті.Сондықтанқылмыстықниеттіанықтағынаүшінқылмыстықжауаптылықжоққашығарылады.

Қылмысжасаусатыларыныңмәнімыналардантұрады:

• Қылмысжасаусатыларынанықтауқылмыстықжауаптылықтыңнегізіболыпқылмысқұрамытанылатындықтанқылмыстықәрекеттіқылмыстықемесәрекеттенажыратабілугемүмкіндікбереді;

• Әрбірсатыәртүрліқоғамғақауіптілікдеңгейіменсипатталады.Қылмысқаоқталуқылмысқадайындалуғақарағандақоғамғақауіптілігіжағынанқауіптісаты,алаяқталғанқылмысқақарағандақауіптілігітӛменболыптабылады.Тәжірибедеоләрбіркейінгісатыжазаныңауырлауынкӛздейтіндігінбілдіреді;

• Қылмыссатыларықылмысқұрамыныңбасқадаэлементтерінанықтауғамүмкіндікбереді.Мысалы,қылмысқадайындалутекқасақананиетпенжасалады.

• ҚРҚылмыстықкодексіқылмысжасауғадайындалудытұлғаныңқылмысқұралдарыннемесеқаруларыніздестіру,әзірлеунемесебейімдепжасау,қылмысқақатысушылардыіздестіру,қылмысжасауғасӛзбайласунемесеқылмысжасауүшінӛзгедежағдайлардыжасау,егербұлреттеқылмысадамныңеркінебайланыстыемесмән-жайларбойыншаақырынадейінжеткізілмейтінқасақанаәрекетретіндеанықтайды.

ҚылмысжасауғадайындалуҚылмыстықкодекстіңЕрекшебӛлімініңтиістібабыбойыншажәнеҚРҚК24-бабынасәйкессараланады.("Қылмысжасауғадайындалужәнеқылмысқаоқталу").Бұлкінәліәрекетініңқауіптілігініңмазмұнымендеңгейіннақтыанықтауғамүмкіндікбереді.

Қылмысқадайындалуобъективтікжағынантӛмендегідейәрекеттерменжасалады:

• қылмысқұралдарыннемесеқаруларынiздестiру-кезкелгентәсiлменқылмысқұралдарыниемденуәрекеттерi.Иемденуәрекеттерізаңдынемесезаңсызболуымүмкін;

• қылмысқұралдарыннемесеқаруларынәзiрлеунемесебейiмдепжасау -олардыойлағанқылмыстытабыстыжүзегеасыруүшiнжарамдықалыпқакелтiруәрекеттерi.Қылмыс жасауға жағдай жасауға қарағанда аталғанжағдайдақылмысқаруларыжаңаданжасалады;

• қылмысжасауғажағдайжасау–қылмысқұралдарыменқаруларынқоғамғақауіптіәрекеттіжасаудақолдануғажарамдыету;

• қылмысқақатысушылардыiздестiру-басқабiрнемесебiрнешеадамды,орындаушы,айдапсалушынекӛмектесушiретiндеқылмысжасауғатарту әрекеттерi.Іздестірудіңтәсiліболыпсатыпалу,қорқыту,бопсалау,алдаужәнетағыбасқаларыболуымүмкін.;

• қылмысжасауғасӛзбайласу-нақтықылмыстыбiрiгiпжасауғаалдын-алауәделескенкемiндеекiадамнантұратынтоптыұйымдастыру.

Қылмысқадайындалудыңобъективтікжағыныңтұлғаныңеркінебайланыстыемесобъективтіжағдайғабайланыстыүздіктілігіменсипатталады.

Жоғарыдакӛрсетілгенәрекеттердіңсипаттамасықылмысқадауындалудаойластырылғанобъектігетікелейәсеретуболмайды.Бұлаталғансатыныбасқасатыларменсалыстырғандақоғамғақауіптілігіжағынантӛменекендігінкӛрсетеді.

Бұғанбайланыстықылмыстықзаңтекауыржәнеасаауырқылмыстарғадайындалуүшінғанақылмыстықжауаптылықтыбекітеді.

Субъективтік жағынанқылмысқадайындалутектікелейқасақаналықпенсипатталады.