КІРІСПЕ
Машина жасау өндірісінің металдар мен түрлі қорытпаларды балқытып, қажетті іші қуысты қалыпқа балқыманы құю арқылы әр түрлі бұйымдар мен дайындамаларды жасау саласын құю өндірісі деп атайды.
Қалыпқа құйғаннан кейін қорытпа қатайып, құймаға айналады (құйылған дайындама). Өндірілген дайындама кесіп өңдеуден өткеннен кейін мөлшерлері мен беттерінің кедір-бұдырлылығы қажетті түрде қамтамасыз етіліп, машинаның бөлшегіне айналады. Машиналардың және жабдықтардың 50%-ы, металл кесу станоктарының 80%-ы, тоқыма машиналарының 72%-ы, тракторлардың 55%-ы бөлшектері мен тетіктері құйылып жасалады.
Құю әдісі арқылы басқа тәсілдермен жасауға болмайтын күрделі пішінді бұйымдар мен бөлшектерді жасауға болады. Ол бұйымдар мен бөлшектердің салмақтары бірнеше грамнан жүздеген тоннаға, мөлшерлері бірнеше сантиметрден 20 метрге, қалыңдығы 0,5 миллиметрден 500 миллиметрге дейін жетеді.
Құю өндірісі адамзатқа ерте заманнан бері белгілі. Металдар б.з.д. IV ғасырда Мысырда, Азияда, Үнді елдерінде әр түрлі тұрмысқа қажетті бұйымдар мен құрал-саймандар жасау үшін қажет болды. Олар алдымен қоладан, кейін шойыннан жасала бастады.
Қазақстанның аумағын мекендеген халықтар құю кәсібін жақсы меңгерген. Мысалы, XIII ғасырда осы күнгі Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет Иассауи сәулет ғимаратындағы Тайқазанды одан 25 шақырым жердегі Қарнақ деген мекенде тебриздік шебер Әбдул Азиз ибн Шарафуддин құйып жасаған. Қазан ерекше өрнектермен безендірілген. Қазанның сыртқы беттерінде құю арқылы Құранның аяттары жазылған. Қазанның салмағы – екі тонна, ернеуінің диаметрі – 2,45 метр, көлемі 60 шелек су сыятын етіп жасалған. Қазан құрамы асыл металдары бар күрделі қорытпадан тұрады.
ТМД елдеріндегі ғалымдардың ғылыми еңбектерінің нәтижесінде құю процесінің теориялық мәселелері зерттелуімен қатар, құюдың жаңа арнайы тәсілдері – кокильге құю, үздіксіз құю, қабыршық қабыққа, ортадан тепкіш машинамен, қысымның әсерімен, балқитын үлгілер арқылы меңгеріліп, өндіріс процестерін автоматтандыру мәселелері жүзеге асырылуда.
Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығында жылына 26 млн. тоннадан артық құйма өндірілсе, Қазақстан Республикасында жылына 1,5 млн. тонна құйма өндіріледі. Құю әдісі дайындама өндіру әдістерінің көп тараған түрі болып табылады. Құю әдісінде ішкі қуысының пішіні алынатын құймаға сәйкес болатын арнаулы қалыпқа балқыған металл құю арқылы құйма дайындамасы жасалады. Осылай алынған дайындама құйма деп аталады. Құйманы әртүрлі әдіспен алады: құм-балшық қалыпта, қабыршақ қалыпта, балқитын үлгі бойынша, кокильге құйып, қысыммен құю арқылы және т.б. Осы әдістерді таңдағанда жасалатын құйманың сапасына қойылатын талаптар, экономикалық тиімділігі сарапқа салынады.
Ең көп тараған әдіс - құм-балшық қалыпқа құйып құйма жасау. Оның себебі аталмыш әдістің басқалармен салыстырғанда қарапайым, әмбебап және арзан болуында.
Бірқолданбалы деп аталатын құм-балшық қалыпта құйма жасаудың технологиялық үрдісі мынадай кезеңдерден тұрады: құйма жасау технологиясын әзірлеу, үлгі жинағын жасау, қалып және өзекше қоспаларын дайындау, құю қалыбы мен өзекшелерді жасау, металл қорытпасын балқыту, қалыпқа металл құю, құйманы қағымдау, оны тазалау және сапасын бақылау.
Құйма жасау технологиясын әзірлеу кезеңінде құйманың сызбасын әзірлейді. Құйманың сызбасын дайын бөлшек сызбасы бойынша әзірлейді. Осы сызбаны әзірлеу кезінде үлгінің ажырау бетін, қалыптау кезіндегі үлгінің орналасуын, металл құю кезіндегі құйманы жонуға арналған әдіп, металдың шөгу коэффициенті, өзекше белгісі, қалыптау көлбеулігі тағайындалып, құю жүйесі жобаланады. Құйма сызбасын әзірлеу соңында қалыпқа металл құю температурасы, қалып және өзекше қоспаларының құрамы және басқадай қажет болатын деректер беріледі.
Қалып және өзекше қоспаларын дайындау кезеңінде осы қоспалардың құрамындағы материалдар өз тәртібімен араластырылып дайындалады. Қалып қоспасының негізін құраушыларына кварц құмы, балшық, су және әртүрлі қосымша заттар жатады. Қоспа дайындау үшін араластырғыш жүгірткілер (бегун) қолданылады.
Қалып және өзекше жасау кезеңі. Құю қалыбын жасау үрдісін қалыптау деп атайды. Құю өндірісінде қолмен, машинамен және автоматпен қалыптау қолданылады. Қолмен қалыптауды жекелеген және ұсақ сериялы өндірісте – машинамен қалыптауды сериялы және ірі сериялы және жаппай өндірістерде қолданады. Қолмен қалыптауда тығыздағыштар, ал машинамен қалыптауда сілкілегіш, баспалаушы және т.б. машина түрлері пайдаланылады.
Өзекше жасау үшін өзекше жәшіктері немесе шаблондар қолданады. Дайындалған өзекшелерді арнаулы пештерде (кептіргіштерде) кептіріп, олардың беріктігін, газ өткізгіштігін жоғарылатып, газ бөлгіштігін азайтып алады. Қалып пен өзекшені жинастырмай тұрып олардың бетіне графит, тальк сияқты заттардың ұнтағын сеуіп, сол арқылы күйе жабысудың мүмкіндігін азайтады. Осыдан кейін қалыптың ішіне өзекшелерді орнатып (керек болса), жинастырған соң, қысып бекітеді. Жиналған қалып одан әрі металл құюға жіберіледі.
Металл қорытпаларын балқыту кезеңінде қажет болатын құрамдағы қорытпаларды пештерде балқытып қорыту орындалады. Балқыту пештері электр қуатымен, жалынмен қыздырылатын болып келеді.
Шойын және болат құйма жасауға арналған материалдар есебінде құйылма немесе қайта өңделетін шойындар, болат және шойын сынықтарын, ферроқорытпалар, отын және қождауыштар пайдаланылады. Түсті металдардан жасалатын құймаларға кесек түріндегі түсті металдар, лигатуралар, қождауыштарды алады. Осы материалдардың жалпылай атауы шикіқұрамдық материалдар деп аталады. Қождауыштар металл бойындағы кірінді, араласқан бөтен заттарды металл бетіне қож етіп шығаруға арналған.
Балқыған металдың құяр алдындағы температурасы қалыпты толық толтыруға мүмкіндік беретіндей жеткілікті деңгейде болуы керек. Осылай әбден қызған металды пештен шөмішке ағызып, қалыптарды құю учаскесіне жеткізеді.
Қалыптарды құю кезеңінде дайын тұрған қалыптарды сұйық металмен толтыру жұмысы атқарылады. Қалыпқа құйылған металл біртіндеп жылуын жоғалтып суынып, қатаяды.
Қалыптағы металл әбден қатайған соң қалыпты бұзып (қағымдап), ішінен құйманы шығарып алады. Қалыпты қағымдау үшін арнаулы қондырғылар – торлы дірілдеуіштер қолданылады. Қалыптан шыққан құймалардың құю жүйелерін бөліп, сыртқы беттеріп қырнап, қажап күйе жабысқан қоспа қалдықтырынан тазалайды. Құйманың сыртқы бетін тазалауға айналып тұратын барабан (даңғыра) қолданылады.
Құйма жасаудың барлық амалдары орындалып болған соң оның сапасын бақылайды. Ол үшін құйманың өлшемдері мен дене тұтастығы тексеріледі, ішкі және сыртқы ақауларды (шөгу қуыстарды, жарықшақтар және т.б.) іздестіреді, механикалық қасиеттері мен құрылымын зерттейді.
Керек болған жағдайда құймаларды термиялық өңдеуден өткізеді.
Осылардың бәрі орындалып біткенде құйманы одан әрі механикалық өңдеуге (жонуға) жөнелтеді.
1 Завод тарихы
ЖШС «Karlskrona LC AB» машинажасау зауыты (1.1 – сурет) - сумен жабдықтау, су тазарту, жылыту, санитария, сондай-ақ қазіргі заманғы жабдықтар мен Қазақстанның алдыңғы қатарлы технологиялар негізінде түрлі процестерге сұйықтық ағынының басқару саласында жұмыс істейтін инженерлік компания болып табылады. Компания 2003 жылдан бастап Қазақстан нарығында жұмыс істейді және Астана, Алматы, Қызылорда және Шымкент қалаларында кеңселері мен көршілес елдер де (Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түркменстан, Ауғанстан) бүкіл аумағында серіктестік желісі бар. Қызметкерлері 250-ге жуық адамды құрайды.
Сурет 1.1. ЖШС «KARLSKRONA LC AB» зауыты
Karlskrona ЖШС ОДДЕССЕ (Германия), Sulzer (Финляндия) сияқты сорғы жабдықтарын жетекші өндірушілердің уәкілетті дилер және қызметтік әріптесі болып табылады. Сондай-ақ отандық машинажасау саласын дамытудың маңыздылығы мен келешегін мойындай отырып, 2011 жылы Шымкентте өндірістік компания іске қосылып және релизі автоматтандыру фирмаларына ABB, Mitsubishi пайдаланып, олардың станцияларына терең сорғылар, сондай-ақ басқару шкафтары, суды айдау жабдықтары жүзеге асырылды. Karlskrona LC AB жабдықтары әлемдік брендтер Belgicast, Slovarm (клапандар); Danfoss (клапандар); Raifil (су сүзгілер); АКВАТЭК, КазПласт (су бактар); Kospel (электр қазандықтар); Buderus (қатты және сұйық отынмен үшін қазандықтар); Actaris, Minol (есептегіш құралдар); Aplisens (аппаратура) тең дәрежеде.
Компанияның барлық өнімдеріне сәйкестік сертификаттары беріледі. Терең сорғылар - Қазақстанда шығарылған тауарлар болып табылады және CT-KZ сертификаты бар. (: 2005, ISO 9001: 2008, ISO 14001: 2004 және OHSAS 18001: 2007, ISO 9001) Қоғамның өндірістік және басқарушылық процестеріне қолданылатын халықаралық стандарттарға сәйкес реттеледі.
Кәсіпорынның өмірінің негізгі процессі - уран өндіруші компаниялар үшін сумен жабдықтау жүйесінде, қалалық су коммуналдық жылытқыш жүйесіндегі жабдықтарды дайындау. Нақты әрі сапалы басқару компанияның табысты дамуына әкеледі. Осылайша біздің компания даму үшін тұрақты, негіз, экологиялық тепе-теңдікті сақтай отырып, ең төменгі энергия тұтыну және аз шығындармен, адам қызметінің түрлі салаларындағы сұйықтық ағынының тиімді басқаруды қамтамасыз ету үшін жоғары технологиялық жабдықтарды шығаруда.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты Шымкент қаласындағы 119 квартал, 105 учаскіде орналасқан. Мұнда компанияның кеңселік ғимараты, электрлік жабдықтарды механикалық құрастыру және сақтау үшін №1 және №2 цехтары, сонымен қатар пісіру және транспорттық цехтары бар.
Құрастыру цехының құрамына сорғылардың басқару шкафын, жұмыс жасау бөлшегін құрастыру учаскісі, механикалық өңдеу учаскісі кіреді.
"Karlskrona" – Швецияда, ол бүгінгі күнге дейін қала ренесансты құрылысының ең жарқын мысалдар бірі болып қалып отыр, осыған байланысты бүкіләлемдік мұралар тізіміне енген. Қала қаланды 1680 жылы Карл XI, "Karlskrona" аударғанда "Карл Тәжісі". Қамтамасыз ету мақсатында жақсы мүмкіндіктер толыққанды тіршілік қалалықтардың Карл XI-м қабылданған үздік инженерлік шешімдер үшін экономикалық, әлеуметтік және индустриялық дамыды. Бұл табандылығы жаңа мүмкіндіктер құруға болды шабыт алу үшін компанияға құрметіне инженерлік Ұлы Кемеңгері аты берілді.
2013 жылдан сорғы арналған өндірісі басталды, батырылатын өнеркәсіптік сорғылар технологиясы бойынша неміс концернінің "ODDESSE" сумен жабдықтау және агрессивті ортада қолдану саласындағы инженнерлік жүйе қолданды.
2014 жылға өндіру цехы электротехникалық жабдықтар іске қосылды.
2015 жылы цехта консольды сорғылар, штанповка және тиекті-реттеуші арматура үшін металдар механикалық өңдеу, бояу және сынақ стенд өндіру салынды.
2016 жыл. Зауыт KARLSKRONA Индустриалды аймақ аумағында "Бадам" Ордабасы ауданында құю өндірісінің жеткізу мақсатында жергілікті қамтудың үлесіннің дайын өніммін 90% -100% жүргізіп іске қосты.
Барлық өнімдер өндірілетін және жеткізілетін компания, сәйкестік сертификаты бар, батырылатын сорғылар сериясы UP/UPP және ШУН жиынтықталған автоматтармен қорғау АВВ және Schneider Electric – болып табылады тауарлармен қазақстандық шығу тегі сертификаттары бар CT-KZ. Өндірістік және басқарушылық процестеріне Компания реттеледі сәйкестігі қолданыстағы халықаралық стандарттарға (ISO 9001:2005, ISO 9001:2008, ISO 14001:2004 және OHSAS 18001:2007), Аудит Халықаралық компания Бюро Веритас расталған.
KARLSKRONA LC AB өндіру компаниясы ұсынады жедел кепілдік және постгсақтандыру сервис (профилактикалық жөндеу), 24/7 режимінде жұмыс істейтін, өз іске асырылған жобалардың, сондай-ақ жабдықтарға арналған басқа да жеткізушілер жүргізеді, гидрогеологиялық жұмыстар (мысалы, диагностика және жөндеу қалпына келтіру жұмыстарын, ұңғымаларды), қажетті паркімен, жабдықтар мен көлік жүргізу үшін сервистік жұмыстар істейді.
KARLSKRONA LC AB компанияның базасында құрылған Оқу-ғылыми-өндірістік (білім беру) кешені Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті. М. Әуезов орналасқан.
Қараша айында компания 2016 жылғы KARLSKRONA LC меншікті құю өндірісінің қуаты 3 700 тоннадан жарамды құю іске қосты. Құю өндірісі құймаларды (корпустық бөлшектерді сорғы жабдықтарына және тиекті-реттеуші арматура) Қазақстандық өндіріс және шығару өнеркәсіп бәсекеге қабілетті деңгейде, ТМД елдерінің және алыс шет аралығында жолға қоюға мүмкіндік береді.