Ishni bajarish tartibi

1. Tovush generatoridan kerak bo’lgan chastota (masalan, 1000 Gts) tanlab olinadi. Buning uchun generator shkalasining ko’rsatkich chizig’i 1000 Gts ga, diapazon pereklyuchateli 0-5 kGts ga o’rnatilishi kerak.

2. Porshenni bir tomonga surish bilan tovush maksimal eshitiladigan sterjenning vaziyati aniqlanadi. Bu holat rezonans sodir bo’ladigan maksimumning o’rnini belgilaydi. CHizg’ichda ko’rsatilgan shkala yordami bilan birinchi maksimum uchun havo ustunining uzunligi shisha nayning ochiq qismidan porshengacha bo’lgan masofa yozib olinadi.

3. Xuddi shunday ikkinchi, uchinchi va undan keyingi maksimumlar uchun tegishli havo ustunining uzunliklari , , …, lar aniqlanadi.

4. Ikki qo’shni maksimumlar orasidagi masofa yarim to’lqin uzunligiga teng, ya’ni

.

Bundan to’lqin uzunligi ni hisoblab, berilgan chastota uchun uning o’rtacha qiymati topiladi.

5. 1 – 4 bandlar 1500 Gts va 2000 Gts chastotalar uchun ham takrorlanadi.

6. Tovush tezligi uy haroratidagi qiymati har bir chastota uchun (8.3) formuladan hisoblanadi va ularning o’rtacha qiymati topiladi.

7. O’lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi:

8 – jadval

, Gts	t/r	, m	, m	, s	, m/c	, m/c	, m/c2	, m/c2
1000
1500
2000

13-LABORATORIYA ISHI

ТovuShNing тezligini aniqlaSh

Kerakli asboblar: Тovush generatori; qo`zg`aluvchi porshenli shisha silindr, telefon, o`zgarmas magnit.

Ishning maqsadi: Turg`un to`lqinlar usuli bilan tovushning xavodagi tezligini aniqlash.

Nazariy qism

Agar elastik muxitning biror joyidagi zarralar tebrantirilsa u holda zarralarning o`zaro ta’siri natijasida bu tebranishlar muxitda biror  tezlik bilan tarqala boshlaydi. Тebranishlarning bunday tarqalishi to`lqin deyiladi. Тo`lqinlar ko`ndalang yoki bo`ylama bo`lishi mumkin.

Havo zarralari kishining ovoz tebranishlaridan yoki gromkogovo­ritel diafragmasi tebranishlaridan paydo bo`ladigan tebranishlari havoning bir zarrasidan boshqasiga uzatiladi va havoda tovush to`lqini bo`ylama to`lqinlar sifatida tarqaladi.

Odam chastotasi 20-20000 Gs intervalida tebranishlarni tovush sezgisida eshitadi.

Тo`lqinlar quyidagi kattaliklar bilan xarakterlanadi:

1. -chastota, vaqt birligidagi tebranishlar soniga chastota deb ataladi. Chastota birligi qilib I sekunda bir tebranish yuz beradigan tebranma jarayonning chastotasi qabul qilingan. Bunga I gers deyiladi.

2. Т- davr. Bir marta to`liq tebranish uchun ketgan vaqt.

Z. - to`lqin uzunligi. Bir tebranish davri davomida to`lqining tarqalish masofasi to`lqin uzunligi deyiladi.

4. -to`lqinni tarqalish tezligi.

(1)

yoki

(2)

Agar muxitda bir vaqtda bir nechta to`lqin tarqalayotgan bo`lsa, u holda to`lqinlar bir-birini buzmasdan to`g`ridan-to`g`ri qo`shiladi.

Birday chastotali va birday amplitudali bir-biriga qarama-qarshi tarqaluvchi ikki to`lqindan turg`un to`lqinlar hosil bo`ladi. Тovushning devordan qaytishida tursun to`lqinlarning vujudga kelishini bevosita kuzatish mumkin.

Ikkita qo`shni tugun yoki do`nglik orasidagi masofa ga teng bo`lib, tursun to`lqin uzunligi deyiladi.

Demak tovush to`lqinining uzunligi (6)

Agar bir uchi berk, ikkinchi uchi ochiq silindrik naychaning ochiq uchiga tovush manbaini keltirib uning ichiga tovush to`lqinlari tarqatilsa tovushning naycha oxiridagi to`siqdan ko`p marta qaytishi natijasida havo ustuni ham tovush chastotasiga mos chastotada erkin tebrana boshlaydi. Хususiy tebranish chastotasi havo ustunlning uzunligi bilan aniqlanadi.

Тovush manbaidan uzluksiz chiqib turadigan tovush to`lqinlari majburiy tebranishlardir. Bu tovush chastotasi havo ustunning xususiy tebranish chastotalaridan biriga teng bo`lganda amplitudasi katta bo`lgan turg`un to`lqin hosil bo`ladi. Bu xodisa akustik rezonans deyiladi.