Ishni bajarish tartibi.

1. 3-rasmdagidek elektr zanjirini yig’ing.

2. Transformator o’ramlarining aktiv qarshiligini ommetr bilan o’lchang.

3. 220 V li o’zgaruvchan tok tarmog’iga ulangan «Latr» deb ataluvchi avtotransformator yordamida siz kuchlanishni 10, 15, 20 V qiymatlari tanlab olib, bu kuchlanishlar berilganda g’altakdan o’tayotgan toklarni ampermetrdan jadvalga yozib olasiz. So’ngra g’altakning to’la qarshiligini Om qonunidan topasiz.

Bunda siz g’altakning to’la qarshiligini kuchlanishga bog’liq bo’lmagan o’zgarmas kattalik ekanligini aniqlagandan keyin induktivlikni (6) ishchi formula bilan hisoblaymiz.

4. O’lchash natijalarini yozish uchun quyidagi jadvalni chizing.

№	U	I	Z	L	L			W
1 2 3
	X	X	X			X		X

5. G’altakni temir o’zagini olib qo’yib ham yuqorida ko’rsatilgandek, (6) formula bilan induktivlikni aniqlaymiz va o’zakli va o’zaksiz g’altaklarning induktivligini solishtirib temir o’zak induktivligi  marta oshganini aniqlaymiz,  -temir o’zakning magnit singdiruvchanligi:

L₀ – o’zaksiz g’altakning induktivligi

L – o’zakli g’altakning induktivligi

6. . G’altakning induktivligi aniqlangandan keyin undan o’tayotgan tokni o’lchab, g’altak hosil qilgan magnit maydon energiyasi formula bilan hisoblanadi

10-Laboratoriya ishi

Fizik va matematik mayatnik tebranishlarini o’rganish

Ishning maqsadi: fizik mayatnik xossalari bilan tanishish va uning inertsiya momentini aniqlash.

Kerakli asbob va buyumlar: laboratoriya qurilmasi.

Nazariy qism

Fizik mayatnik deb, og’irlik markazidan o’tmaydigan gorizontal o’qqa nisbatan tebrana oladigan har qanday qattiq jismga aytiladi (7.1 – rasm).

7.2 – rasmda fizik mayatnik sxematik ko’rinishda keltirilgan. mayatnikning osilish nuqtasi, og’irlik markazi. mayatnik og’irlik markazi bilan osilish nuqtasi orasidagi masofa bo’lib, fizik mayatnik yelkasi deyiladi.

1. 7.1– rasm. Fizik mayatnikning umumiy ko’rinishi

Mayatnikni muvozanat vaziyatiga nisbatan kichik burchakka og’dirsak, mayatnikning aylantiruvchi kuch momenti quyidagiga teng bo’ladi:

, (7.1)

bu yerda kichik burchaklar uchun , nuqtadan o’tuvchi o’qqa nisbatan mayatnikning inertsiya momenti. (7.1) ifodani quyidagicha yozish mumkin:

. (7.2)

Agar belgilash kiritilsa, unda oxirgi formula quyidagi ko’rinishga keladi:

. (7.3)

Bu tenglamaning yechimi

. (7.4)

bu yerda tebranish amplitudasi, boshlang’ich faza, tebranishning xususiy chastotasi. Fizik mayatnikning tebranish davri:

, (7.5)

bu yerda fizik mayatnikning keltirilgan uzunligi deyiladi.

Fizik mayatnikning tebranish davrini bilgan holda (7.5) ifoda yordamida uning inertsiya momentini aniqlash mumkin: . (7.6)

Og’irlik markazidan o’tuvchi o’qqa nisbatan jismlarning inertsiya momentlari ma’lum bo’lsa, bu o’qqa parallel har qanday o’qqa nisbatan inertsiya momentini SHteyner teoremasi orqali aniqlash mumkin:

, (7.7)

bu yerda fizik mayatnikning og’irlik markazidan o’tuvchi o’qqa nisbatan inertsiya momenti.

2. 7.2– rasm. Fizik mayatnikning sxematik ko’rinishi