17Билет.

1.Термодинамика – энергияның бір түрден басқа түрлеріне ауысу заңдылықтарын зерттейді.

Термодинамикалық жүйе – бір-бірімен әрекеттесу жағдайындағы және өзін қоршаған ортадан ойша бөлінбеген бірнеше заттардың жиынтығы.

Тұйық жүйелер – қоршаған ортамен не жылу, не жұмыс арқылы алмаспайтын жүйелер.

Жабық жүйелер – қоршаған ортамен тек қана энергия арқылы алмасып отырады.

Тірі организмде энергияның қатынастарын зерттейтін ғылымның саласын биоэнергетика дейді.

Адам организмінде глюкозаның пирожүзім қышқылына дейін тотығуы гликолиз деп ат. ∆G= +13,4кДж /моль

Екі реакцияның энергиясының алгебралық қосындысы, олардың экзэргоникалық, яғни энергетикалық тиімді реакциялар қатарына

Қайтымды реакцияда, тіке реакция мен кері реакцияның жылдамдықтары теңескен күйді химиялық тепе-теңдік дейді.

Ле-Шателье принципі. Химиялық тепе-теңдік тұрақты жағдайда ғана қалыпты болады. Жағдайын – концентрацияны, температураны, қысымды өзгертсе, тепе-теңдік бұзылып , тіке немесе кері реакцияның бағытына ауысады.

Химиялық тепе-теңдік күйіне келіп тұрған жүйенің жағдайының (концентрация, температура, қысым) біреуін өзгерту, тепе-теңдікті сол өзгертуге қарсы әрекет туғызатын реакция бағытына қарай ығыстырады.

Ығысу.Температура көтерілгенде тепе-теңдік эндотермиялық реакция бағытына қарай, ал температура төмендегенде экзотермиялық реакция бағытына ығысады.

2. Карбонилді қосылыстарға альдегидтер мен кетондар жатады.

Радикалдың табиғатына байланысты альд. мен кетондар алифатты және ароматты болып б-ді. СnH2nO.

Карбонилді. Альдегидтер мен кетондар гидроксиаминмен әрекеттескенде – оксим түзіледі.

Альдегидтер мен кетондар әрекеттескен кезде гидрозан түзіледі.

Сілтілік ортада ацетальдегид немесе метилкетон галогендермен әрекеттесіп галоформдар (хлорформ, бромоформ, йодоформ) түзеді.

Биологиялық маңызы. ОРганикалық қосылыстарда альдегид тобының болуы, оларға наркотикалык ж/е дезинфекциялық касиет береді. Сондыктан альдегидтер мен кетондардын туындылары медицинада кеңінен қолданылады. М/ы: құмырска альдегидінің 40% сулы ерітіндісі формалин деп ат/ы, дезинфекциялау үшін ж/е анатомиялық препараттарды сақтау үшін қолд/ы. Гексаметилентетрамин( құмырсқа альдегидімен аммиактың әрекеттесу өнімі) уротропин деген атпен зәр жолдары ауруларына ем ретінде қолд/ы. Хлоральгидрат тыныштандырушы ж/е ұйықтататын дәрілік препарат. Ацетон адам организмінде қант диабеті кезінде патологиялық өнім ретінде түзіледі. Адам организмінде альдегидтерге тән альдольды конденсациялану реакциясы нәтижесінде лимон қышқылдары циклінің бастапқы реакциясы жүреді. Бұл реакция-ң көмегімен адам организмінің тіршілік көзі энергиямен (АТФ түрінде) қамтамасыз етіледі.

18Билет.

Реакция жылдамдығына әсер ететін 4-ші фактор – катализатордың қатысуы. Катализатор деген-з реакцияға шығынсыз қатысып, оның жылдамдығын өзгертетін зат.Катализатор қатысуымен жүретін реакцияларды каталитикалық реакциялар, ал олардың жылдамдығының өзгеруін катализ д-ді.Катализатордың әсерінен реакция жылдамдығы артса, оң катализ, кемісе – теріс катализжүреді. Реакция жылдамдығын төмендететін катализаторды ингибитор, арттыратын кат-ды – активтеуші д-ді.

Әрекеттесуші заттар мен катилизатор бірдей агрегаттық күйде алынса, гомогендік катализ, әр түрлі агрегаттық күйде алынса гетерогендік катализ.

Тірі орг-ң катализаторлары фермаенттер деп ат-ы. Олардың қатысуымен микрогетерогендік катализ жүреді. Химиялық табиғаты бойынша ферменттер жай ж/е күрделі белоктар болып таб-ы. Жай белоктарда актив орталық қызметін әр түрлі функционалдық топтар атқарады / - NH2 , - OH , - COOH , - SH ,т.б./. Күрделі белоктарда актив орталықтар – металл атомдары, витаминдер ж/е басқадай белок емес бөлшектер.

Ферменттердің ерекше қасиеттері болады:

Металл катализаторларынан 106 – 109 есе активті.

Өте талғамды, себебі ферменттің молекуласындағы белоктың пішіні тек бір заттың пішініне сәйкес келіп, соны ғана активтендіреді.

Ферменттер тек 500 дейін актив болады, температураны одан жоғарлатса белок денатурацияға ұшырайды.

Әрбір фермент сыртқы ортаның белгілі қышқылдығында ғана актив болады, қышқылдық және сілтілік ортада фермент белогының тегі өзгеріп кетеді.

Фермент реакцияға кіретін затқа бірнеше актив орталықтарымен әсер етіп, онымен аралық қосылыс түзу арқылы реакцияның активтендіру энергиясын төмендетіп, реакцияны өте тез жүргізеді.

Әр түрлі заттарды қосып ферментті актифтендіруге ж/е активтігін кемітуге болады. Ферменттердің қасиеттерін зерттеу гормондық дәрілерді ; суыққа , шөлге төзімді дақылдарын алуға , малды тез тойындыруға жол ашады.

Барлық катализаторлардың әсері – реакцияның активтендіру энергиясын төмендету , басқа сөзбен айтқанда , энергетикалық баръердің биіктігін төмендету болып табылады.

α- Галогенқышқылдарды сілтілердің судағы ерітіндісімен қыздырғанда оксиқышқыл түзіледі. Өнеркәсіпте осы тәсіл арқылы хлорсірке қышқылынан гликоль қышқылын алады.

ClCH2COOH□(→┴2NaOH ) HOCH_2 COOH

Құрамында альдегид н/се кетон тобы ж/е карбоксил тобы бар қосылыстарды – оксоқышқылдар дейді.

Оксо – тобының орналасуына бай-ты - α,β,γ – альдегидо -, н/се кето қышқылдар болып бөлінеді.

Декарбоксилдену – амин қышқылдарының организмде өзгеріске ұшырайтын биологиялық реакцияларының бірі – декарбоксилдену реакциясы.

Тірі организмде амин қышқылдарының декарбоксилдену реакцияларының 4 түрі анықталған.

Микроорганизмдерге тән ω-декарбоксилдену. Мысалы: аспарагин қышқылынан α-аланин түзіледі.

Трансаминдеу реакциясымен байланысты декарборсилдену

Екі молекуланың өзара конденсациялану реакциясымен байланысты декарбоксилдену

Негізінен декарбоксилдену реакциясы – коферменті пиридоксальфосфат болатын декарбоксилаза ферментінің қатысуымен жүріп, биогенді аминдер түзілетін реакция.