2 Тараз қаласына экономикалық жайғдайына баға беру

Бюджет кірістері — ол мемлекеттік функцияларды орындауға қажетті елдің бір ортаға топталған қаржы ресурстарының бөлігін және заңнамаларға сәйкес билік органдарының әр деңгейлеріне иелік істеуге ақысыз және қайырылмайтын тәртіппен түсетін ақша құралдарын көрсетеді. Олар ақша құралдар қоры қалыптастыру процесінде пайда болатын экономикалық қатынастарды әлпеттейді. Бюджет кірістері түсінігі мемлекет кірістері түсінігінен біршама қысаң, бірақ олардың республиканың мемлекеттік кірістер құрылымында шешімді мәні бар.

Бюджет кірістерінің басты материалды көзі — ол Ұлттық табыс. Ұлттық табыстың өсуі мемлекет кірістері мен мемлекеттік бюджет кірістері көлемінің тұрақты ұлғайюын қамтамасыз етеді. Мемлекеттік кірістердің айтарлықтай бөлігі — өндіріс пен айналым салалары мен әр түрлі меншік формаларының кәсіпорындарында жасалынған қоғамның таза табысы. Сонымен бірге, мемлекет жалпы мемлекеттік мұқтаждықтарды қанағаттандыру үшін әр түрлі кәсіптік іс-әрекетпен азаматтардың табысының бөлігін өз кірістеріне алады.

Салықтық түсімдер деп — «ҚР бюджетке салықтар және басқа да міндетті төлемдер жөніндегі» ҚР Заңымен (Салық кодексімен) тағайындалған бюджетке төлемейтін салықтар мен басқа да төлемдер айтылады. Сондықтан, салықтық түсімдердің экономикалық мазмұнын солардың негізіндегі салықтар құрайды. Олар кірістердің материалдық көзі – ұлттық табысты қайта бөлісуге қатынасатын болғандықтан өндірістік қатынастардың арнайы формасын құрайды. Осыған байланысты салықтық түсімдер тұрақты ішкі белгілермен, заңнамалықты дамумен ерекше формаларымен сипатталады. Олардың нақты әрекеттегі ақшалай қатынастармен дәлелденеді және қаржы қатынастарының бөлігі ретінде үнемі қозғалыста болады.Салықтық түсімдерге бюджеттердің түрлері мен деңгейлері бойынша тағайындалған басқа әр түрлі алымдар, ақылар мен баждар жатады. Салықтық түсімдердің нақты түрлері бюджет жүйесінің тиісті деңгейлері бойынша бекітілген. Республикалық бюджет бойынша өте маңызды фискалды және экономикалық мәні бар салықтық түсімдер бекітіледі. Бұл мемлекеттік мүддеде салықтардың қаржылық категория ретіндегі функцияларын пайдалану қажеттілікпен дәлелденеді, себебі салықтардың фискалдық функциясы мемлекетке экономикалық қатынастарды реттеуге объективтік шарттар туғызады. Мысалы, мемлекет салықтардың экономикалық (реттеуші) функциясы арқылы ел экономикасында болып жатқан процестерге, қайта өндіріске, капитал қорландыру, тұрғындардың төлем қабілеттілік сұранысына маңызды әсер етеді.

3-кесте Тараз қаласы бойынша кірістер құрлымына талдау

Көрсеткіш	2015	2016	өсу қарқыны	ауытқу
Кірістер	26798459,5	29526153,9	110,1	2727694,4
Салық төлемдер	6113539,6	6667743,0	109,06	554203,4
Салық емес төлемдер	21288,4	135193,9	635,0	113905,5
Капиталмен жасалынатын опер. кіріс	738854,5	585200,0	79,203	-153654
ресми трансферттер	19733180,0	22138017,0	112,1	2404837

млн тг

3-кестеде мәліметіне қарай отырып ,Тараз қаласының бюджетінің кіріс бөлігінің барлығы 2015 жылы 26798459,5 млн. тг. болса , 2016 жылы 29523153,9 млн құрап 2727694 млн тг-ге көбейіп отыр, ал өсу қарқыны 110,1% пайыз.

Салықтық төлемдерді 2015 және 2016 жылды салыстыра отырып 554203,4 млн. тг. болды.

Салықтық емес төлемдер 2015 жылы 21288,4 млн тг болды,ал 2016жылы 135193,9 млн тг. болды, 113905,5 өсіп , өсу қарқыны

635,0 % болды.

Капиталмен жасалынатын опер. кіріс салығы 2015 жылы 738854,5 млн тг. ал 2016жылы 585200,0 млн. тг болды , өсу қарқыны -153654 млн. тг. азайып, 79,203% болды.

Ресми трансферттердің екі жылдын көрсеткішін салыстырғанда

2404837 млн тг-ге өсіп , 112,1%пайызға өкенін байқаймыз.

4-кесте Тараз қаласы бойынша шығыстар құрлымына талдау

Шығыстар дегеніміз – акционерлік капиталдың қатысушылары арасында бөліп таратумен байланысты емес меншікті капиталдың азаюына апарушы активтердің шығып кетуі не болмаса таусылуы немесе міндеттемелердің көбеюі нысанында пайда болатын экономикалық пайданың есепті кезең ішіндегі азаюы. Егер сенімді түрде өлшенуі мүмкін активтердің азаюымен немесе міндеттемелердің көбеюімен байланысты болашақ экономикалық пайдада азаю пайда болса, онда қаржы- шаруашылық қызметінің нәтижесі жөніндегі қорытынды есепте шығыстар ретінде есепке алынады.

млн.тг

Көрсеткіш	2015	2016	өсу қарқыны	ауытқу
Шығыстар барлығы	26275241,0	29341823,0	111,67	3066582
жалпы мем-к қызмет көрсету үшін	336223,0	378472,8	112,56	42249,8
қорғаныс	2612,1	1336,7	51,17	-1275,4
қоғамдық ж/е тәртіп пен қауіпсіздік	196903,6	223600,0	113,5	26696,4
білімге	13945769,6	15655794,6	112,2	1710025
әлеу-к қамтама-сыздыру мен оны қамт.ету	1274311,1	1544436,6	121,19	270152,5
тұрғын үй комуналдық шаруашылық	7420323,4	7264866,8	102,13	-155456,6
мәдениет шаруа-ғы	487978,5	483459,6	99,07	-4518,9
ауыл шаруашы-ғы	162340,2	214722,2	132,27	52382
басқа да қызмет	467626,1	832383,0	178,0	364756,9

4-кестенің мәліметіне қарай отырып ,Тараз қаласының бюджетінің шығыс бөлігінің барлығы 2015 жылы 26275241,0 млн. тг. болса , 2016 жылы 29341823,0 млн құрап 3066582 млн тг-ге көбейіп отыр, ал өсу қарқыны

111,67% пайызға өсті.

Қорғаныс 2015 жылы және 2016 жылының шығыстарын салыстырғанда -1275,4 мың. тг азайды.

Тұрғын үй коммуналдық шаруашылықтың шығысы. -155456,6млн. тг-ге азайды да, 102,13% пайызға өсті. Мәдениет шаруашылығының шығысы -4518,9млн тг-ге азайып, 99,07% пайызға өсті.

Жалпы мем-к қызмет көрсету үшін 2015 жылыдың 336223,0 млн. тг. шығысы бөлінді, 2016 жылы 378472,8 млн құрап 42249,8 млн тг-ге көбейіп, ал өсу қарқыны 112,56 % пайызға өсті.

5-кесте Тараз қаласы бойынша кірістер құрлымының үлесі

Көрсеткіш	2015	Үлес салмағы	2016	Үлес салмағы
Салық төлемдер	6113539,6	22,8	6667743,0	22,58
Салық емес төлемдер	21288,4	0,07	135193,9	0,45
Капиталмен жасалынатын опер. кіріс	738854,5	2,75	585200,0	1,98
ресми трансферттер	19733180,0	73,63	22138017,0	74,97
Барлығы	26798459,5	100%	29526153,9	100%

млн.тг

Тараз қаласы бойынша 2015 жылдың, салықтық төлемдер кірістердің құрлымының үлесі 100% ішінде 22,8% үлесін құрап отыр, ал 2016 жылы үлес салмағы 22,58 % болды.

2015 жылдың Салық емес төлемдері 0,007% -ды құрайды ,ал 2016 жылы 0,45 % өсті.Капиталмен жасалынатын операциялық кірістердің үлесі 2,75%, 2016 жылы 1,98% болады.

6-кесте Тараз қаласы бойынша шығыстар құрлымының үлесі

Көрсеткіш	2015	Үлес салмағы	2016	Үлес салмағы
жалпы мем-к қызмет көрсету үшін	336223,0	1,27	378472,8	1,28
қорғаныс	2612,1	0,009	1336,7	0,004
қоғамдық ж/е тәртіп пен қауіпсіздік	196903,6	0,74	223600,0	0,76
білімге	13945769,6	53,07	15655794,6	53,35
әлеу-к қамтама-сыздыру мен оны қамт.ету	1274311,1	4,84	1544436,6	5,26
тұрғын үй комуналдық шаруашылық	7420323,4	28,24	7264866,8	24,75
мәдениет шаруа-ғы	487978,5	1,85	483459,6	1,64
ауыл шаруашы-ғы	162340,2	0,61	214722,2	0,73
басқа да қызмет	467626,1	1,77	832383,0	2,83
Шығыстар барлығы	26275241,0	100%	29341823,0	100%

6-кестедегі мәліметтеріне қарай отырып шығысының 2015 жылдың, салықтық төлемдер шығысының құрлымының үлесі 100% ішінде 1,27үлесін жалпы мем-к қызмет көрсету құрап отыр, ал 2016 жылы үлес салмағы 1,28% болды.

2015 жылдың қорғаныс төлемдері 0,009% -ды құрайды ,ал 2016 жылы 0,004% өсті. Қоғамдық және тәртіп пен қауіпсіздік үлесі 0,74%, 2016 жылы 0,76% болады.

Білімге 2015 жылдың шығысы 53,07% -ды құрайды, 2016 жылы 53,35%.

Әлеуметтік қамтама-сыздыру мен оны қамт.ету шығыстары 2015 жылы 4,84%, құрайды ал, 2016 жылы 5,26 % болды. Тұрғын үй комуналдық шаруашылықтың шығысы 2015 жыл мен 2016 жылды салыстырғында 28,24% өсті.