Астық сабағының бүргелері – Стеблевые хлебные блошки

Екі түрі бар: астық сабағының үлкен бүргесі – большая стеблевая хлебная блошка (Chaetocnema aridula Gyll.) және астық сабағының кіші бүргесі – малая стеблевая хлебная блошка (Ch.hortensis Geoffr.). Зиянкес жаппай таралған, республикамыздың солтүстік бөлігіндегі далалық және ормады далалық аудандарында, оңтүстік, оңтүстік шығыстың тау, тау етектерінде орналасқан аудандарда зияндылы едәуір жоғары.

Қоңызы онша үлкен болмайды, қола түстес жасыл реңді, секіргіш аяқтары бар. астық сабағының үлкен бүргесінің ұзындығы 2,5-3 мм (30 сурет), астық сабағының кіші бүргесі 1,6-2,3 мм.

Жұмыртқасы кіші бүргенің жұмыртқасы сары, ұзындығы – 0,6 мм, ал үлкенінікі ақ түсті, сәл қисайған, ұзындығы – 0,8 мм.

Балаңқұрттары онша үлкен емес, құрт тәрізді, ақшыл, үсті бурыл дақтармен жабылған, басы қара үш жұп бурыл көкірек аяғы бар. Балаңқұрттың ұзындығы – 5 мм дейін болады.

Қуыршағы шамамен 3,0 мм, бос, түсі ақ.

Қоңыздары егістіктердегі өсімдік қалдықтары, бұталардың ішінде жапырақ астында, жыраларда, тыңайған учаскелерде, егіс аралықтарында қыстайды. Көктемде қоңыздар өте ерте оянады (наурыз-сәуір) да, жабайы өсетін астық тұқымдас өсімдіктермен қоректенеді, содан соң күздік дақылдарға қоныстанады. Жаздық дақылдардың өскіндері өсіп шыққаннан кейін олар сол жаққа ұшып барып, солған жапырақтардың паренхимасын қырнап қоректенеді. Олардан келетін зияндылық шамалы. Жұмыртқаларын топырақ бетіне сабақтың түбіне қарай (кіші бүрге) немесе солып бара жатқан тамыр түбіндегі жапырақтың ұлпасына салады. Туылған балаңқұрт жанындағы сабақты кеміріп, ішіне еніп жұмсақ ұлпамен қоректенеді. Зақымдауы швед шыбыны келтірген ақымдау сияқты – ортадағы жапырақты солдырады.

Бүрге зақымдаған өсімдік сабағының түбінде кірген және шыққан тесіктер болады, ал швед шыбыны зақымдаған сабақта олар болмайды. Балаңқұрт бір сабақтан көрші сабаққа көшеді. Барлығынан бұрын бүргеден негізгі сабақ көбірек зақымдалады. Балаңқұрттың сабақ ішінде дамуы 2-3 аптаға созылады да, олар сабақтың төменгі бөлігін кеміріп тесіп шығып топыраққа түседі, осы жерде қуыршақтанады.

Шілде-тамыз айларында жаңа ұрпақ қоңыздары пайда болып, біраз уақыт жаздық егістіктерде өмір сүреді, содан кейін қыстау орнына ұшып кетеді. Барлық жерлерде сабақ бүргесі 1 ұрпақ береді.

Сабақ бүргесінің ЭЗШ 2-3 жапырақ фазасында 25-30 қоңыз қақпатордың 100 сермеуіне, 10% негізгі сабақ зақымдалғанда.

Сабақ ішінде жасырын өмір сүретін зиянкестерге болжам жасау кезінде келесі мәліметтер пайдаланылады:

1. Күздік егістіктерде өткен жылы күзде қоныстанған зиянкестердің тексерілген көлемі, қоныстанған көлемі, егістіктердегі, сүрі жерлердегі және қатар аралығы өңделетін дақылдардағы 1 м² балаңқұрттары мен пупаридің орташа және максималды саны, негізгі және жанама сабақтардың зақымдалу пайызы.

2. Жаздық дәнді дақылдар өскіндерінде шыбындардың көктемге генерациясының ұшу мерзіміндегі қоныстануы.

3. Жазғы генерациясының дамуы және швед шыбынының масаққа қоныстануы (дәнді зақымдау пайызы).

4. Дәнді дақылдардың өнімін жинау әдісі, түсіп қалған дәннің, күдіреңнің болуы және сабақ ішінде жасырын өмір сүретін зиянкестердің қоныстануы

Санын есептеу әдістемесі. Күздік дақылдарда 3 қайтара бақылау жүргізіледі. Күзгі – вегетация соңында, көктемгі – дәнді дақылдардың түтіктену мерзімінде және жазғы – сүттеніп-балауызданып пісуі кезеңінде. Жадық дақылдарда 2 бақылау жүргізіледі (көктемгі және жазғы). Күзгі және көктемгі бақылау кезінде 10-15 сынама 0,5 м (қатар бойынша). Сынама шахмат түрінде алынады. Сынамаға кіретін өсімдікті қазып алып, бау (сноп) жасайды, этикеткасын қыстырып зертханаған әкеледі. Өсімдікке сараптама жасағанда алдымен әр сабақты аударып немесе жапырақтарын төменгі жағынан бастап ашады. Содан кейін арнайы инемен ұзыннан барлық зақымдау белгілері бар негізгі және жанама сабақтарды аршиды (бөлектейді). Жапырақ қынабындағы гессен шыбынының балаңқұрттарымен пупарилерін өсімдік ішінде тіршілік жасап жатқан швед шыбынымен сабақ бүргелерін анықтап, тіркейді (33 форма).

Жазғы бақылау жұмыстарын пісу кезеңінде жүргізеді. Әрбір тексерілген егістіктен 0,25 м² (50х50 см) көлемде 8 сынама шахмат түрінде алынады (қаралады). Әр сынамадағы өсімдік масағының санын есептейді, содан кейін сабақтағы жапырақ қынабын аударыстырып қарайды, ең төменгі жапырақтан бастап қарайды (34 форма). Швед шыбыны балаңқұрттарының масақтағы дәндік және сұлы сіпсебасын зақымдауын есептеу үшін сабақтағы зиянкес санын анықтауға алынған 8 сынаманың 4 сынамасынан 25 масақ алынады. Масақты қолмен уқалап дәнді ажыратады да швед шыбыны балаңқұрттары қоныстанған дәндердің пайызын анықтайды.