Майлы дақылдардың зиянкестері.

Майлы дақылдарды жоғары дәрежеде көпқоректі зиянкестер зақымдайды, сонымен қатар майлы дақылдардың бір қатар жан-жақты жетімен арнайы зиянкестері де болады.

Күнбағыстың қан көбелегі.

Жаппай таралған. Монофаг ,текқана күнбағысты зақымдайды.

Көбелек қанатының құлашы 20-27 мм. Алдыңғы қанаты жіңішке, сұр орта жерінде төрт қара дағы бар. Артқы қанаты ақшыл түсті және алдыңғы қанатқа қарағанда жалпақ, қара қоңыр тамшықтары және шашақтары бар жұмыртқасы сүттей ақ, сопақша,0,2-0,3 мм.

Есейген құрт сары-қоңыр түсті,арқаны бойлай үш қара жолақтар өтеді, дене тұрқы -15-16 мм.

Бес жастағы құрттар өрмекші пілләнің ішінде, топырақтың беткі қабатында немесе өсімдік қалдықтарының астында қыстайды. Мамыр айының аяғында құрттар қуыршақтанады, көбелектердің ұшуы маусым айының басында байқалады.

Аналықтары жұмыртқаларын біреуден күнбағыстың гүлтозаңдығына салады. Жаңа туылған құрттар гүлдің генеративті бөлігімен қоректенеді.Олар қоректенуін аяқтағаннан кейін жерге түсты, топырақта қуыршақтанады. Топырақтың жоғары қабатынан піллә тоқып, соның ішінде қыстайды.

Бірінші және екінші жастағы құрттар гүлдің әр түрлі бөліктерімен, ал үшінші жастан бастап құрттар тұқымның ішіне еніп қоректенеді.

Күнбағыс қан көбелегінің экономикалық зияндылық шегі анықталмаған, қосымша зерттеулерді қажет етеді.

Мақсарының кіші бізтұмсығы. Мақсарының үлкен бізтұмсығы.

Екеуінің де имаголары қыстайды. Көктемде кіші бізтұмсық егістікте мамырдың басында, дақылдың сабақтану кезеңінде шығады.Қоңыздарының ең жоғарғы сандары екінші онкүндіктің соңында сонан соң егістікте олардың сандары төмендейді.

Мақсарының шанақтану – гүлдену кезеңінде шағылысу және жұмыртқа салу басталады. Жұмыртқасын гүл шағырының ішіне салады. Туылған дернәсілдер 18 күннен 20 күнге дейін дамиды. Дернәсілдер себетгүлде қуыршақтанады. Ересек қоңыздарының шығуы шілде- қыркүйек айларында байқалады. Жылына 1 ұрпақ береді.

Үлкен мақсары қоңызы егістіккте кіші бізтұмсыққа қарағанда кеш шығады. Жұмыртқасын гүл шағырына салады.

Кіші бізтұмсықтың қоңызы жапырақтардың ұлпасымен қоректенеді. Дернәсілдер түйіінмен және сүттеніп пісу кезіндегі тұқымдармен қоректенеді. өніммен бірге астық қамбасына түскен қоңыз тұқымдарды зақымдайды. Өнімнің шығындығы 0,5-3,3 ц/га құрайды.Кейбірде өнімді толығымен жояды.

Мақсарының үлкен бізтұмсық қоңызы жапырақтың шетін және ортасын дөрекі жейді.

Қоңыздар жанағын зақымдайды, немесе ішіндегісін жеп, түбіртегін ғана қалдырады. Кіші бізтұмсық сияқты, үлкен бізтұмсықтың дернәсілдері мақсарыны зақымдайды.

Мақсары бізтұмсығының ЭЗШ -1 ш.м. 1-2 данадан келеді.

Төменде майлы дақылдардың зиянкестерінің басқада зиянкестері келтірілген (қытай бұршақ, зығыр, қыша).

Қытай бұршақтың зиянкестері – сымқұрт, жалғансымқұрт, күздік түн көбелегі, мақта көбелегі және жоңышқа көбелегі, қандалалар, бітелер және өрмекші кене.

Зығырдың зиянкестері – жоңышқа зиянкестері, сары сүтті бүрге және басқалары.

Қышаның зиянкестері – сымқұрттар, жалғансымқұрттар, кеміргіш көбелектер, айқышгүлді бүргелер, көбелектер, күйлер, ақ көбелектер, қырыққабат биті, айқышгүлді қандалалар және басқалар.

Сандарының есептірінің әдістері.

Майлы дақылдарың зиянкестерінің пайда болуы мен дамуына әр онкүндік сайын бақылау жүргіз қажет, тексеру негізі дақылдың даму фазасымен бірге жүргізіледі: жаппай өскіндерінің шығуы, сабақтану, шанақтану, гүлдеу және өнім жинау алдында (кесте №9).

Кесте №9. Майлы дақылдардың зиянкестердің мезімдеріне және сандарына есеп жүргізу әдістері.

Дақыл	Есептеу уақыты	Зиянкестер	Есептеу әдістері
күнбағыс	Өсіп-өну кезеңінде және одан әрі өсіп-өнуі	Сымқұрттар, заузаның дернәсілдері, қызылшаның сұр бізтұмсық қоңызы, күздік түн көбелегі,жалғын көбелегі , күнбағыстың қан көбелегі	Егістіктің диагоналы немесе шахмат тәртібі бойынша 5-10 жерден,50-100 өсімдік қарайды. Өсімдіктің зақымдалу пайызын және зиянкестің санын анықтайды.
	Гүлдеудің соңында	Жоңышқа көбелегінің жұлдыз құрттары, қандалалар, биттер, күнбағыстың қан көбелегі	Сол әдістеме бойынша
	Өнімді жинау уақытында	Күнбағыстың мұртты қоңызы, күнбағыстың қан көбелегі және басқалары	Егістіктің 5-10 жернен қатарынан 10 сабақты ашып қарайды
Мақсары	Өскіндер- сабақтану кезінде	Мақсарының кіші және үлкен бізтұмсық қоңыздары	Бізтұмсықтардың санын есептеу үшін өлшемі 50х50 см, егістіктің 8-12 жеріне темір торлар қояды. Қоңыздың санын 1 ш. м. анықтайды
Қытай бұршақ	Өскіндер кезінде	Күздік түн көбелегі және басқа көбелектер	Күнбағыс тоғыдай
	Одан әрі өсіп-өну	Кәдімгі өрмекші кене және басқалары	Егістіктің 10 жернен 10 өсімдік қаралады. Жапырақтың зақымдалу дәрежесі 5 балдың шкала бойынша анықтайдыөрмекші кененің жапырақтағы санын анықтау үшін 10 өсімдіктің 3 жапырағын қарайды. (әр өсімдіктен алынған төменгі, ортаңғы және жоғарғы белеуеуден) өрмекші кененің ЭЗШ 1 жапыраққа 10-20 дарақтан
Қыша	Өскіндер және одан әрі өсіп-өну кезінде	Айқышгүлді бүргелер, жапырақ жемірлері, рапс егеуінің, ақ көбелектер, күйелер және басқалары	Зиянкеске есеп тұрақты 10 сынама 10 өсімдікті қарау арқылы зақымдылығын және зиянкестің санын анықтайды жеке зиянкестерге есеп теңберлі сапты дорбамен егістіктің 4 жернен 25 рет сілтеу арқылы анықталады