Йөнтәс туплы уйный

АЛЫП БАРУЧЫ. Берзаман аю малае Йөнтәс урманда йөри икән. Йөри торгач. урман читенә чыккан, ә аннан авылга да ерак булмаган. Авыл башындагы болында малайлар туплы уйныйлар икән. Йөнтәс карап-карап торган да, уенга кушылган. Малайлар уен белән шулхәтле мавыккан булганнар, аны күрмәгәннәр дә.

МАЛАЙЛАР:

- Хәрәмләшмә, Марат!

- Минме хәрәмләшәм!

- Тукта, тукта, тупка үзең генә типмә. Бүтәннәр дә типсен.

- Бирешмә! Бирешмә!

АЛЫП БАРУЧЫ. Йөнтәс озак кайтмый торгач, аны әнисе юлларга чыккан.

АЮ. Улым1 Улым! Син кайда? Кайтырга вакыт! Кая киттең? Менә бу аның эзенә ошаган... Әйе, аныкы... Авылга таба бит бу! Алай булса, эш харап! Авыл этләре шундый усал!

АЛЫП БАРУЧЫ. Ә Йөнтәс аны ишетмәгән. Ишетергә, бердән,

әллә кайда булса, икенчедән, уен белән шул хәтле кызып киткән, үзенең аю баласы Йөнтәс булуын да оныткан. Аю эз буйлап киткән һәм авыл башындагы болында әүмәкләшә-әүмәкләшә туп уйнаучы малайларны, алар белән бергә Йөнтәсне, аларга көч биреп һау-һау килгән этләрне күргән.

ЭТЛӘР. Һау-һау-һау! Хәрәмләшмәгез! Азат, бирешмә! Салават, син дә калышма! Кунак егете! Син дә сер бирмә!

Туплы уйныйлар.

АЛЫП БАРУЧЫ. Кунак егете дигәннәре Йөнтәс булган. Аю карап-карап торган да , кызып китеп, үзе дә туплы уйнарга тотынган. Туп кулдан-кулга дөпел-дөпел-дөпел килеп, очып кына йөри икән.

Уйный торгач, Йөнтәс тупны эләктереп алган да, урманга таба йөгерә башлаган. Йөнтәс артыннан аю, аю артыннан малайлар, малайлар артыннан авыл этләре йөгерә икән.

Малайлар, этләр, Йөнтәс. аю.

МАЛАЙЛАР. Туп! Тупны бир!

ЭТЛӘР. Бигрәк әрсез булды бу кунак малае! Тупны булса да калдыр!

АЮ. Улым, бирешмә! Берүк бирешмә, тота күрмәсеннәр! Ташла шул тубыңны, ташлап калдыр, дим! Югыйсә, өзгәләп ташларлар үзеңне!

АЛЫП БАРУЧЫ. Малайлар куып җитеп, тупны алыйм гына диюләре булган, тупның берәүнеке дә буласы килмәгән, шартлап ярылган. Шартлау тавышыннан җир йөзендә тузан купкан. Тузан шундый күп булган, өч көн, өч төн бөтен дөнья кара болыт эчендә калган. Өч көн, өч төн үтеп, тузан басылгач, көн ачылгач, беренче булып этләр, алар артыннан малайлар, алар артыннан аю, алар артыннан Йөнтәс әүмәкләшкән урыннарыннан кузгалып аякка басканнар.

Йөнтәс белән әнкә аю шунда ук урманга йөгергән, этләр алар артыннан һау-һаулап калганнар. Тик этләрнең теләге һич кенә дә аларны куркыту булмаган, эт булган өчен генә һау-һаулаганнар.

Уен белән мавыкканда менә шулай да булгалый.

Куян кәбестә үстерә

АЛЫП БАРУЧЫ. Куян кәбестә утырткан. Кәбестә шундый зур булып үскән, аның шундый үсүен күргәч, куян тәпиләрен чәбәкләгән.

КУЯН. Җәй буена җитәрлек булды бу. Бер көнне бер яфракны кимерермен, бер көнне икенче яфрагын, ашармын да йоклармын, ашармын да йоклармын. (Бер яфрагын ашап, агач төбенә ята. Корсагын сыйпый.) Базарга барам, кәбестә орлыгы алам, аны бер басу итеп чәчәм, үскәч, куяннарга гына түгел, бүтән җәнлекләргә дә сату оештырам. Бүреләрне, төлкеләрне кәбестә ашарга өйрәтәм. Алай итсәк, без куяннарга берәүдән дә курыкмыйча яшәп була.

АЛЫП БАРУЧЫ. Шулай уйлап ята торгач, куян йоклап киткән. Ә шул арада агач башында сикерә-сикерә тиен баласы йөри икән. Бер сикерә дә аска карый, бер сикерә дә, аска карый, ди. Шулай сикерә торгач, куян яши торган болынга, ул яши торган агач башына килеп җиткән һәм куянның кәбестәсен күргән.

ТИЕН. Кара әле, нинди кызык түмгәк? Моңарчы минем мондый түмгәкне күргәнем юк иде. Әй! Әй, дим! Кем яши бу ояда? Берәү дә эндәшми. Алайса, бу берәүнеке дә түгел? Ишек-тәрәзәсе кая соң? Таптым! Ишеге бугай бу... (Кәбестәнең бер катын ача.) Булмады әле бу... Тагын ишек... (Кәбестә яфракларын аралап.) Ишек тә ишек, нәрсә яшерелгән монда? Мөгаен, чикләвектер!

АЛЫП БАРУЧЫ. Тиен баласы кәбестә яфракларын аралый-аралый эчкә үк кереп киткән. Анда инде, билгеле, кәбестә күчәненнән башка берни дә булмаган. Тиен әле анда, әле монда караган.

ТИЕН. Әй-әй! Кем яши монда? Бер җәнлек тә, бер чикләвек тә юк. Кая киттеләр барысы да? Беләм, кем яшәгәнен барыбер беләм!

АЛЫП БАРУЧЫ. Шулай дигән дә, тиен кәбестә күчәне артына яшеренгән һәм кем кайтканын көтә башлаган. Көтә торгач, йоклап киткән.

Ә бу вакытта әнкә тиен улының озак кайтмавына эче пошып, аны эзләргә чыккан.

ӘНКӘ ТИЕН. Улым! Кайт! Тәмле чикләвек алып кайттым, ашарга кайт! Улым! Улым, дим! Мин юкта әллә карчыга алып китте инде улымны?

Куян балалары керә.

КУЯН БАЛАЛАРЫ:

Җәен соры, кышын ак,

Безгә шулай яхшырак.

Бу нинди табышмак? Кайсыгыз әйтә?

- Җир!

- Түгел! Җир төрле төскә керә.

- Нәрсә икән?

- Берегез дә белмиме?

- Белдем! Бу куяннар табышмагы!

Куян балалары куаныша. Уйный торгач, кәбестәгә абыналар.

КУЯН БАЛАЛАРЫ:

- Нәрсә бу?

- И, шуны да белмәскә! Кәбестә бит!

- Кәбестә, кәбестә!

Кәбестә тирәли әйләнәләр, җырлыйлар.

Бер,ике. өч,

Куяннарда көч!

Дүрт-биш...

Безне җиңеп булмый һич1

Алты, җиде...

Куркаклар башын иде!

Сигез, тугыз, ун...

Алты бүре, алты тун!

Без бүген тук, бүре ач!

Әнә килә, тизрәк кач!

(Ләбиб Лерон шигыре.)

(Куяннар кәбестә тәгәрәтәләр, шул арада һәркайсы берәр яфрагын кимерә.)

- Нинди тәмле!

- Нинди баллы!

- Нинди сусыл!

- Уф, корсагым тулды. Селкенер хәл дә калмады.

- Әле калды бит, ашап бетерик инде.

- Ашап бетерим дип, шартлар хәлем юк әле. Калганын бүтән чакта ашарбыз.

- Бер, ике, өч...

Кая китте безнең көч!

Кәбестәне калдырып чыгалар. Куян уянып, кәбестә янына килә.

КУЯН. Кәбестәмә ни булган? Яньчелеп, теткәләнеп беткән, ашарлык та түгел. Әллә йоклаганда сизмичә кимереп бетергәнмен инде? Алай дисәң, корсагым да буш. Ярар, туп итеп тәгәрәтергә булса да ярар. (Тәгәрәтә.)

ТИЕН БАЛАСЫ (кәбестә эченнән). Әни! Әни! Мин моның нәрсә икәнен белдем! Бик шәп атынгыч бит бу! Әни... Тәгәрим... Тәгәри-тәгәри кая тәгәрим?

КУЯН. Кәбестәи җанланды! Җанланды! (Тагын да ныграк тәгәрәтә.)

ТИЕН. Улым! Кайдан килә синең тавышың?

АЛЫП БАРУЧЫ. Тәгәрәтә торгач, кәбестә яфраклары ачылып ук киткән һәм аннан атылып тиен баласы чыккан, атылып агач башына менгән, әнисе кочагына кереп качкан.

ТИЕН БАЛАСЫ. Әни! Таган таптым! Минем андый таган күргәнем юк иде әле!

ТИЕН. Кайда соң ул?

ТИЕН БАЛАСЫ. Катлы-катлы ишеге. Шуларны ача-ача керәсең һәм бераздан зыр-зыр әйләнә башлыйсың. Шәп атынгыч... Кая китте соң әле үзе?

ТИЕН. Мөгаен, ул тылсымлы атыныч булгандыр. Сине атындыргач, бүтән тиен балаларын атындырырга киткәндер.

АЛЫП БАРУЧЫ. Куян бүтән кәбестә утыртып тормаган. Утырткан бер басу кәбестәсе тиеннәргә әверелер дип курыккан.