Б. Қондырғының сипаттамасы

Дөңгелектің эвольвентті профильді тістерін орау әдісімен кесуді әсерлейтін тісті рейкалы прибор 3.4 - суретінде көрсетілген.

Ол диаметрі кесілетін дөңгелектің дайындамасы диаметріндей қосарланған табақшадан 1 және рейкадан 2 тұрады. Үстіңгі табақша «а» -да тістер профилін сызып түсіру үшін қажет қағаз дөңгелек, инелер 3-ке орнатылып винт 4 пен шайба 5 көмегімен қысып бекітіледі. Табақша «а» -нің сыртқы бетінде дөңгелектің диаметрі көрсетілген. Төмендегі табақша «б» диаметрі кесілетін дөңгелектің бөлігі шеңберіне дәл келеді. Осы табақша иілгіш звеноның (струнаның, мықты жіптің) көмегімен рейканың бөлгіш жазықтығына сай келетін түзу бойымен айналады. Тұтқаны 6 сағат тілін қарама-қарсы айналдыра отырып, жоғарыда аталған иілгіш звенодан босатамыз, сөйтіп табақша 1-дің еркін айналуына мүмкіндік береміз. Табақша еркін бұрау арқылы оның рейкаға 2 байланысты орындарын реттеуге болады. Струнаны қайта керіп қою үшін тұтқа 6 оң жаққа қарата тоқтағанша бұрайды.

Рейканы қажет болған жағдайда, шамасы ығысу коэффициенті мен модульдің көбейтіндісіне тең шамамен центрге қарата, не кері бағытта ығыстыруға болады. Бұл ығыстыру бағыттаушы бойымен бағытталып, 8 шкалаға байланысты жүргізіледі және рейкада көрсетілген белгі 9-бен бақыланады. Рейка 11-платформадағы винтпен 10 тиесілі орнына бекітіліп қояды.

12 клавишін баса отырып платформаны рейкамен қоса әлсін-әлсін ілгерілемелі қозғалысқа кеттіруге болады, ал оның оң жағындағы Г тәріздес рычаг арқылы рейканы еркін қозғалтуға болады.

Сонымен, рычаг 18 тірекке 14 тірелетін болса, онда платформа рейкамен бірге үздік-үздік бір-біріне тең қозғалыс жасайды, егер рычаг клавишке 12 тірелетін болса, онда платформа еш кедергісіз еркін қозғала алады.

Рейкада іліністің негізгі параметрлері, яғни кесілетін дөңгелектің ілініс модулі , ілініс бұрышы және бөлгіш шеңберінің диаметрі ,

ойылып көрсетіліп қойылған.

3.4 - сурет. Тістердің эвольвенттік профильдерін аспаптық рейкамен айналдыру әдісі арқылы сызуға арналған құралдың сұлбасы

В. Жұмыстың орындалу реті.

1. Жұмыс үлгісіндегі 2.1 - кестесінде көрсетілген формула бойынша кесілетін тісті дөңгелектердің негізгі өлшемдерін есептеңдер.

2. Дайындама ретінде пайдалынып отырған қағаз дөңгелектің бетіне тісті дөңгелектің бөлгіш, негізгі тіс төбесі мен тіс ойығының шеңберлері көрсетіліп, оны тең төрт бөлікке бөліп сызылып қойылады.

3. Клавиш 12-нің көмегімен рейканы оңнан солға қарай әлсін-әлсін қозғалта отырып және рейка тісінің контурын сыза отырып, қағазда кесілетін дөңгелек тісінің профилі кескінделеді.

4. Ығысу коэффициентіне сай әр бөлікте екі-үш тістің профилін салыңдар. Ал ығысу коэффициенттерінің мәндері төмендегідей болады:

; ; ; .

Соңғы екі коэффициентті пен оқытушы береді.

5. Бөлгіш шеңберге жүргізілетін хорда бойынша тіс қалыңдығын өлшеп есептегі анықталған мәнімен салыстырыңдар.

6. Төменде көрсетілген үлгі бойынша жұмыс есебін жасаңдар. Онда жұмыстың мақсаты, пайдаланылатын құрал-жабдықтар мен керек-жарақтарды толық көрсетуді және оған тіс профильдері сызылған дөңгелек қағазды қосуды ұмытпаңыздар. Ал жұмыс есебінің үлгісі мынандай:

Прибор № ……… , масштаб ……… .

Берілген мөлшерлер:

1. Ілініс модулі , мм берілген.

2. Профиль бұрышы , град ГОСТ бойынша

3. Тісті дөңгелектің бөлгіш шеңберінің диаметрі , мм.

4. Ығысу коэффициенттеріне сай ығыстыру мәні анықталады.

Дөңгелектің тістер саны анықталады: .

Тісті дөңгелектің қалған параметрлері есептеліп, 2.1 кестесіне енгізіледі.

2.1 - кесте

№	Аталуы және өлшем бірлігі	Есептеу формуласы	Ығысудың сан мәні
1.	Негізгі шеңбер диаметрі, мм.
2.	Тістер ойығының диаметрі, мм.
3.	Тістер төбесінің диаметрі, мм.
4.	Бөлгіш шеңбер бойынша қалыпты қадам, мм.
5.	Бөлгіш шеңбер бойынша тіс қалыңдығы, мм.
6.	Бөлгіш шеңберге жүргізілетін хорда бойынша тіс қалыңдығы, мм.
7.	Осы хорда бойынша өлшеп анықталған тіс қалыңдығының мәндері, мм.	Сызғышты немесе штангенциркульді пайдаланамыз.