5. Арганізацыя кіравання і суда. Кадравая палітыка царскага ўрада ў апошняй трэці XVIII – пачатку XIX стст.

У выніку падзелаў Рэчы Паспалітай, насельніцтва Беларусі і Літвы сутыкнулася з дзяржаўным аппаратам адметным ад таго, што быў у ВКЛ. Навязваліся прынцыпы і пераходы прынятыя ў бюракратычных манархіях. Цэнтральныя органы кіравання Расіі мелі на месцы свае установы. 1802-1803гг. міністэрству унутранных спраў у губерніях падпарадкавалісь: 1 - губернатары і яго канцэлярыя; 2 – губернскае праўленне; 3 – камітэты і камісіі губернскага праўлення; 4 – паліцэйскія ўстановы, 5 – жандармы; 6 – органы дваранскай карпарацыі. Міністэрства юстыцыі: 1 палата - крымінальнага і грамадзянскага суда; 2 палата - пракуратура; 3 палата – павятовы суд. Міністэрства фінансаў: 1 – павятовыя казначэйства; 2 – мытныя ўстановы; 3 – казённая палата. Міністэрства адукацыі: 1 – панячыцель Віленскай навучальнай акругі; 2 – Віленскі універсітэт сіноду. Епархіі, благачэння, царкоўны прыход. Ваеннае ведамства: 1 – органы артылерыйскіх, інжанерных, правіянскіх і камісарыятскіх акруг; 2 – корпус унутранай варты. Спецыфічным органам кіравання быў інстытут генерал-губернатара, ён з’яўляўся прадстаўніком і даверанай асобай імператара ў крае. Вышэйшай службовай асобай надзеленай адміністрацыйнай, судовай і т.д. быў генерал-губернатар. Ён назначаўся царом пад прадстаўленнем міністра унутранных спраў. Абавязкі губернатара вызначаліся настаўленнямі 1728 і 1764гг. Губернатар павінен быў: 1. сачыць “за непарушнасцю вярхоўных праў самадзяржаў’я, карысці і дакладным выкананнем законаў”; 2. з’яўляўся старшынёй губернатарскага праўлення, статыстычнага камітэта, губернскіх прысутнасцяў і яшчэ 20 камітэтаў. 3. ажыцяўляць нагляд за дзейнасцю ўстаноў і асоб; 4. збіраць подаці, нядоімкі, састаўляць каштарысы, земскія зборы; 5. праводзіць рэкрутскія наборы, харчовае забеспячэнне войска; 6. займацца справамі грамадзянскага і крымінальнага судаводства. Нагляд за ім ажыццяўляў імператар, сенат, МВД і міністр фінансаў. Пэўную ролю ў кіраванні выконвалі губернскія і павятовыя дваранскія сходы. У павятовым сходзе ўдзейнічалі ўсе паўналетнія дваране. Пасяджэнніе за 3 месяца да губернскага дваранскага схода. Саслоўныя справы ўезнага маштаба. На губернскім сходзе маглі прысутнічаць усе паўналетнія дваране запісаныя ў радавую кнігу. Права голаса мелі дваране, што ведалі ў губерніі нерухомай маёмасцю, мелі чын або ордэн, або атэстат аб вышэйшай або сярэдняй адукацыі. Сходы былі звычайныя і надзвычайныя. Звычайныя 1 раз у 3 гады, 15 дней у снежані або студзені. Надзвычайныя – загад або дазвол губернатара (ён адчыняў сход, прысутныя прыводзілісь да прысягі, вёў сход далей губернатар маршалак).

Кампетэнцыя губернскага сходу: 1. выбар на пасаду; 2. рашэнне пытанняў прапанаваных урадам; 3. хадайнічанне перад генерал-губернатарам, сенатам і царом па пытаннях ліквідацыі мясцовых злоўжыванняў; 4. вядзенне дваранскіх кніг і выключэнне з дваранства; 5. складанне капітала для мясцовых патрэб; 6. распараджэнне маёмасцю.

У Беларусі ўводзілася і ўезднае кіраўніцтва. Яго штаты вызначаліся пастановамі сената ад 1873г., згодна якой выканаўчая ўлада належыла ўезднаму камісару. Асоба ўезднай камісіі прызначалася з рускіх афіцераў і зацвярджалася сенатам.

Камісар адказваў за: 1. функціаніраванне пашпартнай сістэмы; 2. міграцыю насельніцтва; 3. нагляд за жабракамі, калекамі, старыкамі; 4. рамонтныя работы. Яму падпарадкоўваліся войны, якія ўзначальвалі ўезныя ключы. Уезд дзяліўся на 6 ключоў. У падначаленні войта былі выбраныя ад сялян соцкія і дзесятнікі.

Кадравая палітыка расійскіх улад не была арыгінальна. Пасля першага падзела Рэчы Паспалітай у наказе пскоўскаму і магілёўскаму губернатару: “определить порядочное управление от населения предписываемое не исключая из числа сих тех природных тамошних уроженцев в коих более привязанности к империи нашей вами усмотрена будет”. Найперш канцэлярскіх служачых трэба было браць з Малорасійскай, Тульскай і Калужскай губерній. Павел I прадоўжыў гэту традыцыю і падтрымаў праект Мінскай шляхецкай дэлігацыі, якая прыехала на каранацыю “каб у кіраванні частка кіраўнікоў складалася з прадстаўнікоў польскай нацыі, каб судовыя ўстановы ў краі заставаліся як і раней на правах нашых польскіх, уласнай мове і старых парадках, каб памешчыкі, што добра ведаюць законы ў судовыя пастановы пасаджаны былі”. Пры Аляксандры I адміністрацыя складалася выключна з асоб, якія складалі адну шчыльную ложу з астатнім польскім грамадствам. Расійскі ўрад не аднолькава ставіўся да беларускіх зямель. У Віленскай. Гродзенскай і Мінскай губеніях урад абапіраўся на палякаў, а ў Віцебскай і Магілёўскай губерніях апорай ўрада былі праваслаўныя і прыезжыя з Расіі. Аднак русіфікацыя чыноўнікаў ішла не так хутка. Увогуле ўсіх расійскіх чыноўнікаў даследчык Лансан умоўна надзяляў на прыехаўшыя з Вялікарасіі і мясцовыя ураджэнцы – праваслаўныя. Прыехаўшыя чыноўнікі пакідалі сваіх родных у Расіі. На новым месцы склалі нешта падобнае казачыны. Маюць цалкам такі ўплыў на больш развітых людзей края як руская армія заняўшая Парыж. Мясцовыя чыноўнікі душэўна аддадзеныя польскай справе і даражаць наглядам мясцовых незалежных жыхароў, чым наглядам змяняючыхся ўрад. Пасля інкарпарацыі беларускіх зямель расійскі ўрад займаўся ўладкаваннем тут агульнаімперскай сістэмы заснаванай на расійскім заканадаўстве, але захоўваў мясцовыя абычаі, органы кіравання і суда.