4. Рух вады па расліне.

Увесь шлях вады дзеліцца на тры этапы:

• Першы этап – па корані ў радыяльным накірунку ад каранёвых валаскоў да сасудаў ксілемы. Вада рухаецца па сімпласту і апапласту (да і после эндадэрмы). Эндадэрма пераадольваецца па сімпласту. Працягласць шляху складае долі міліметра. Рухальная сіла – градыент воднага патэнцыялу, які ствараецца коранем.

• На другім этапе вада з каранёў падымаецца па сасудах (трахеідах) ксілемы амаль да кожнай клеткі мезафілу ліста. Гэты шлях вельмі працяглы – ад некалькі см да 100 м. Рух вады па драўніне называецца ксілемным (транспірацыйным, узыходзячым) патокам вады па расліне.

• На трэцім этапе – ў лісту ад тоненькіх жылак да кожнай клеткі; вада рухаецца па сімпласту і апапласту у выніку транспірацыі.

Рух вады на другім этапе ў лісцевых адбываецца па сасудах і ў некаторых па сасудах і трахеідах. У хваёвых толькі па трахеідах.

Сасуды і трахеіды ўтвараюць суцэльныя доўгія трубкі, запоўненыя вадой. У правядзенні вады ўдзельнічаюць толькі праводзячыя элементы забалані. Прычым больш актыўна праводзяць элементы апошняга года, працягам якіх з'яўляюцца праводзячыя элементы ліста.

Ваду застаўляе рухацца каранёвы ціск (ніжні рухавік воднага патоку), які можа падняць ваду да 10-15 м, а таксама транспірацыя (або верхні рухавік воднага патоку), якая ўсмоктвае ваду, ствараючы ў сасудах адмоўны ціск і нацяжэнне водных нітак.

Транспірацыя адыгрывае галоўную ролю ў высокіх драўняных раслін. Сіла ўсмоктвання транспірацыі дасягае 2-4 Мпа. У адрозненне ад звычайнай помпы, якая можа падняць ваду толькі на 10 метраў, транспірацыя паднімае яе і на 100 метраў (эўкаліпт). Справа ў тым, што ў раслін, у параўнанні з вадаправодам, не адбываецца кавітацыя – разрыў вадзяных нітак. Гэта абумоўлена вялікай сілай кагезіі – счаплення малекул вады, якая дасягае 20 (40) Мпа і значна перавышае сілу нацяжэння водных нітак транспірацыяй, а таксама нязначнай колькасцю паветра ў сасудах. Акрамя таго, малекулы вады счэплены з гідрафільнымі сценкамі сасудаў і трахеідаў за кошт адгезіі (прыліпання), што таксама дапамагае падтрымліваць цэльнасць водных нітак.

Хуткасць руху вады па ксілеме залежыць ад інтэнсіўнасці транспірацыі і дыяметра праводзячых элементаў. Дыяметр трахеідаў складае каля 30 мкм, а дыяметр сасудаў 30 – 700 мкм. Адсюль рух вады па сасудах сустракае меньшае супраціўленне і можа адбывацца з большай хуткасцю. Па гэтай прычыне ў лісцевых парод (у іх сасуды) хуткасць руху вады большая, чым у хваёвых. Хуткасць руху см/гдз: хваёвыя і лісцевыя рассеянапоравыя – 1-6; лісцевыя кольцапоравыя – да 40 (60); травы – 10-60; ліяны – 150.

Паколькі транспірацыя ажыццяўляецца хутчэй чым паглынанне, то на працягу сутак назіраецца хістанне колькасці вады ў расліне. Удзень і ў засушлівы перыяд часткова выкарыстоуваюцца ўнутраныя запасы. Рэзервуарам вады служаць ствол, тоўстыя галіны і карані, якія выконваюць буферную ролю. У гэтым драўняная расліна мае перавагу над травяністай, бо колькасць вады ўтрымліваецца ў ёй значна больш. Менавіта таму дрэвы больш устойлівы да засухі.

На самастойную работу:

Уплыў розных фактараў на інтэнсіўнасць транспірацыі.

Унутранныя фактары:

а) структурныя фактары, абумоўленыя відавой і сартавой прыналежнасцю расліны, напрыклад:

1. Размеры і форма лісця. Больш інтэнсіўна транспіртуе рассечанае лісце (краёвая дыфузія).

2. Характар паверхні (апушэнне, блеск).

Хваёвыя расліны 450 – 550 дм²/гдз.; лісцевыя, светалюбівыя расліны 800 – 1200 дм²/гдз., травяністыя расліны 500 – 2500 дм²/гдз

б) Узрост лісця. Маладыя лісты пакрыты тонкім слоем кутыкулы, таму транспіруюць больш інтэнсіўна.

Знешнія фактары: тэмпература; вільготнасць паветра, святло, вецер, колькасць вільгаці ў глебе.

На працягу года большая транспірацыя ідзе ў вегатацыйны перыяд, яна расце з ростам лісця, дасягае нейкага максімума. Кветкі ствараюць вялікаю выпаральную паверхню, таму што не абароненны кутыкулай. Зімой працягваецца пупышкамі, праз чачавічкі.

Сутачны ход траспірацыі.