6. Тілдің дамуы.

1) Белсенді артикуляциялық гимнастика өткізу:

• еріндерін күлімсіреп созу, оларды созу, ауызын кеңінен ашу және тістерін көрсету;

• ауызында тілін белгілі қалыпта қимылсыз ұстап тұру (5-ке дейін санағанша), «кесе» жасау, тілмен ерінін сағат тілі және оған қарсы жалау және т.б;

• ауа жолын дамыту: жеңіл заттарға үрлеу-мата, шариктер, көбелектер және т.с.с.

2) Айтылған сөздің мағынасын түсінуді дамыту

• Ересек адам баламен қарым-қатынас орнату кезінде оның бетіне қарап сөйлеуі қажет, бала оның еріндерін көріп тұруы қажет, сөздерді созбай, түсінікті сөйлеуі қажет.

• Әрекеттерді ым-ишара арқылы орындауды үйрету, «аға, тәте қай жерде, көрсет?».

• Балаға дыбыстарды, буындарды, дара сөздерді өзінің мүмкіндіктерінің деңгейінде қайталауды үйрету.

3) Белсенді сөздік қордың қалыптасуы

• Бетке артикуляциялық массаж жасау (саусақтармен, ысқышпен).

• Ерін қимылдарына еліктеуді үйрету «по-пу-пы», «мо-мы» және т.с.с.

• Дыбысқа еліктеуге және сөзді айтуға үйрету (балада сурет, немесе ойыншық болады).

• Айтылған бір буындарды бекіту: «Да-да-да! Ма-ма-ма! Па-па-па-па!».

• Айтылған дыбысқа еліктеулерді бекіту «гав-гав, му-му, мяу-мяу, пи-пи».

• Ерін бойынша оқып ауызша тілдесу.

• Ойын іс-әрекетінің қалыптасуы.

• Бірқатар ойын-әрекеттерін орындауды үйрету (3-4 әрекет): тамақ беру, қуыршақты ұйықтауға жатқызу, құрылыс ойындары-кубиктерді саламыз, үй салуға, дүкен салуға апарамыз.

• Сюжеттік-рөлдік ойын барысында аспазшы, дәрігер және т.б. рөлдерді орындауды үйрету.

8. Нәтижелі іс-әрекет түрлерін қалыптастыру

Сабақ барысында ең бастысы – балада нәтижелі іс-әрекет түрлеріне қызығушылық қалыптастыру.

Құрау:

• әртүрлі тәсілдерді қолдану арқылы құрастырмалар жасауды үйрету (қызанақ, қияр, банан, апельсин және т.б.);

• ермексазбен түзу және айнала қимылдармен жасауды үйрету;

• ермексазды 2-3 бөлікке бөлуді, ермексазды саусақтарымен түзеуді үйрету.

Сурет салу:

• әртүрлі бейнелеу құралдарымен сурет салуды үйрету (бояулар, фломастер, түрлі-түсті қарындаш, борлар), түзу және шеңбер сызықтар салу, мысалы: түйіншек, «Қар жауып тұр», жолдар;

• суретті аяқтап салуды үйрету: машинаға жіпті, шарға лентаны және т.с.с.;

• белгілі жағдайда таныс заттардың суретін салуды үйрету «Жаңбыр жауып тұр», «Қар жауып тұр», «Ағаштардан сары жапырақтар ұшып жатыр»;

• таныс заттарды үлгі бойынша салуды үйрету.

Құрастыру:

• көрсету және үлгі бойынша «Сатылар», «Гараждар», «Үлкен және кішкентай үй», «Биік және аласа шыршаны» және т.с.с. құрастыруды үйрету.

Аппликация:

• үлгі бойынша қарапайым заттарды жапсыруды үйрету «Жіптегі шарлар», «Бұтадағы жапырақтар»;

• баланы қағазда заттарды орналастыруды үйрету;

• желім, майлық, қылқаламды пайдалануды үйрету;

• қағазға қарапайым заттарды желімдеу: алма, алмұрт, саңырауқұлақ, доп, үй, шарлар және т.с.с.

Еңбек тәрбиесі

• Баланы ойыншықтарын және жеке заттарын жинастыруды үйрету.

• Анасына пәтердің тазалығына көмектесу (шаң сүрту, гүлдерді суғару, ыдыс-аяқты жуу және т.с.с), өз аяқ-киімін және киімдерін тазалықта ұстау.

• Қайшымен жұмыс істеуді үйрету (қағаздан әртүрлі жидектер қию).

• Барлық жасалған заттар, суреттер, құрастырулар әрекет және сөздің көмегімен ойнатылады, баланы мадақтайды.

Ата-аналар үшін нұсқаулар

Сіз баланың, оның жақын туыстарының фотосуреттерін жинайтын фотоальбом жүргізуіңізге болады (баламен апасы, анасымен серуендеуде және т.с.с.).

Баламен жүргізілетін сабақтарға арналған орын жарық болуы қажет, себебі бала сіздің қолдарыңызды, бетіңізді, ерідеріңізді көріп отыру қажет.

Баламен әңгімелесу кезінде, оған алдыңызбен қарап және сізді бақылап отырғанына көз жеткізіңіз. Бала сізді түсінбесе де, онымен көбірек сөйлесіңіз. Қолдарыңыз, бетіңіз, еріңдеріңізбен сөйлеңіз, баланың оларды бақылауына назар алыңыз. Қатты дауыспен және нақты сөйлеңіз, бірақ айқайламаңыз және ауыз, еріндердің қимылын асыра көбейтпеңіз. Бұл балаға қалыпты сөйлеуді қабылдауға көмектеседі. Шыдамды болыңыз және бір нәрсені жиі қайталаңыз. Бала не нәрсені жақсы орындаған кезде оған риза болғаныңызды көрсетуді ұмытпаңыз. Бала айта алатын кез-келген дыбыстарды айтуға мадақтаңыз, бұл дауыс байланыстарын шынықтырады, оларды мүмкін болатын сөйлеуге даярлайды. Балаңыз өтініштерін сәйкес келетін белгі немесе сөздермен жеткізуіне қол жеткізіңіз. Оқытуды қызықты етіп өткізіңіз. Көздері, құлақтары, денесі және бір-біріне еліктеуге көмектесетін ойындарға басқа балаларды қатыстырыңыз. Ойындарды ерін, тілге арналған жаттығулармен үйлестіріңіз. Бұл бұлшық еттер әлсіреп қалуы мүмкін және бұл сөйлеуді қиындатып қана қоймай, баланың бет-әлпетінің солғын және мәнерлі болмауына әкеледі. Балаңыздың құрбылары қолданатын сөздердің және оған бірінші кезекте үйреткіңіз келетін сөздердің тізімін жасаңыз. Бұл тізімге келесі сөздерді енгізіңіз: иә, жоқ, рахмет, сәлем, сау бол, не, жаса, жасама. Қолданыстағы және қызықты заттар: дене бөлшектері, жануарлар, киім, тамақ.

Әрекеттер: ішу, жеу, ұйықтау, көру, ойнау, жүру, жүгіру, сурет салу, құрау.

Адамдар: сен, мен, ол, олар, әке, ана, Саша, Маша, басқа отбасы мүшелерінің есімдері.

Сипаттамалар: кішкентай, үлкен, толық, арық, жақсы, жаман, күн, түн.

Шағын тізімнен бастап, оны біртіндеп толықтырыңыз. Отбасының басқа мүшелері осы тізімдегі сөздерді жаттап алып, оларды белгілермен бейнелеуді үйренсін. Осылайша бала тілді ойын, бақылау, тыңдау (шамасы келгенше), тіпті еліктеу барысында меңгеретін болады. Баланың жасы есейген кезде баланы әріптермен және сөздердің жазба бейнелерімен таныстырыңыз. Үйдегі әртүрлі заттардың алғашқы әріптерін немесе атауларын жазып қоюға болады, заттардың бейнелері және атаулары бар суреттер жасап, олардың атауларын ірі, түсінікті әріптермен жазу керек, бір жағында зат, ал екінші жағында бала ол суреттерді сөзбен сәйкестендіре алуы үшін оның атауы жазылған карточкалар жасауға болады. Баланың екі ойыншықтар жинағы және құралдар болуы керек: біріншісі күнделікті ойынға (кубиктер, машиналар, ыдыс-аяқ жинағы, жиһаздар жинағы және т.с.с), екіншісі - оқыту үшін: бұл жинақ балаға ересектермен сабақ үшін ғана беріледі.

Танымдық іс-әрекетті дамытатын ойындар үшін: 6-7 сақина пирамидасы, «Сеген Тақтасы», «Пошта жәшігі».

Нәтижелі іс-әрекет қалыптастыру үшін:

Құрастыру – ермексаз, қамыр, балшық, стека, жұмысқа арналған тақтайша.

Сурет салу – борлар жинағы, түрлі-түсті қарындаштар, жінішке бояулар, мольберт.

Аппликация: түрлі түсті қағаздар жинағы, қарындаш желімі, қайшылар.

Қолдың ұсақ моторикасын дамытуға арналған ойындар үшін: борпылдақ материалдары бар банкілер (асбұршақ, бұршақ, қарамық, ұсақ моншақтар).

Тіл дамыту үшін: заттық суреттер жинағы (көкеністер, жемістер, киім, жануарлар: үй және дала).

Өзіне қызмет көрсету дағдыларын дамыту үшін: орамал, бір жинақ қуыршақ үшін, екіншісі бала үшін-тарақ, щетка, айна, ас ішу заттары: қасық, тәрелке, балалар киімінің түрлері.