1767 Tytuły

Terminologia komputerowa powinna służyć sprawnemu posługiwaniu się jej użytkowni-

ków, nie zaœ — snobistycznym ambicjom czy swoiœcie rozumianej nobilitacji wtajemni-

czonych.

SŁOWNICTWO DOTYCZĽCE BADAŃ RYNKU (MARKETINGU) pozostaje pod wpływem ję-

zyka angielskiego w jeszcze większym stopniu niż terminologia komputerowa. W tekstach

zwišzanych z tš dziedzinš sš używane angielskie okreœlenia działań rynkowych, nie majšce

nazw polskich, jak choćby sam marketing czy telemarketing. Nb. sufiks -ing do niedawna był

polonizowany (por. monitoring -r monitorowanie); dziœ pozostaje „normalnym" składnikiem

zapożyczeń. Oprócz terminów wprowadza się jednak do tekstów wiele zwykłych angielskich

wyrazów samodzielnych znaczeniowo lub pełnišcych funkcję pomocniczš, jak np. element

mix (pisany raz oddzielnie, raz z łšcznikiem), zastępujšcy przymiotniki różny, mieszany, róż-

norodny, nawet przy leksemach zapożyczonych z łaciny; oprócz marketingu mix mamy pro-

mocję mix i strategię mix. Liczne zapożyczenia sš okreœleniami zjawisk i procesów majšcych

swoje polskie nazwy, np. factoring 'poœrednictwo' czy merchandising 'sprzedaż'. Teksty na

temat badań rynku stajš się niepostrzeżenie wypowiedziami w języku angielskim, skoro ich

autorzy nie tłumaczš wyrażeń typu public relations 'stosunki między firmš a grupš ludnoœ-

ci, do której odnosi się działalnoœć tej firmy; reprezentowanie firmy na zewnštrz', (organiza-

cje) Tio/i profit 'niedochodowe', (transakcja) financial futures 'finansowa, zwišzana z przy-

szłymi dostawami', (kontrakty) forward 'wstępne', swap 'wymiana'. Wrażenie angielskoœci

potęgujš jeszcze dziwaczne kalki w rodzaju cykl życia (reklamy, ang. cyc/e of Ufe), zamiast:

'trwanie, trwałoœć, czas oddziaływania'.

Tak bezceremonialne wprowadzanie zapożyczeń nie przynosi pożytku ani terminologii,

ani językowi, ani jego użytkownikom. Por. ANGLICYZMY, NEOLOGIZMY, NOWE ZNA-

CZENIA WYRAZÓW. (H.J.)

TRYB CZASOWNIKA zob. CZASOWNIK.

TURCYZMY zob. ZAPOŻYCZENIA.

TYTUŁY (NAUKOWE, SŁUŻBOWE, ZAWODOWE) KOBIET Nazwy należšce do tej

grupy były do niedawna tworzone od nazw męskich za pomocš przyrostków: -ka, np. malarz

— malarka, kierownik — kierowniczka, prezes — prezeska, -ini || -yni, np. dozorca — dozorczyni,

gospodarz — gospodyni, mistrz — mistrzyni, sprzedawca — sprzedawczyni, wychowawca — wy-

chowawczyni, oraz -owa, np. królowa, cesarzowa w znaczeniu 'władczyni', nie zaœ 'żona kró-

la, cesarza'.

Jednak nie wszystkie tytuły męskie stały się podstawami słowotwórczymi nazw żeńskich.

Na przeszkodzie stanęły względy językowe, np. trudnoœci fonetyczne; (tłumaczymy nimi np.

brak nazwy *adiunktka) oraz brak akceptacji społecznej dla takich okreœleń, jak *chirurgini,

*laryngolożka. W polszczyŸnie ostatnich dziesięcioleci nazwy żeńskie z wykładnikiem -ka zo-

stały uznane za mało oficjalne, lekceważšce, nie licujšce z powagš, rangš i pozycjš społecznš

wskazywanych osób. Nastšpił masowy odwrót nawet od okreœleń już przyjętych, typu dyrek-

torka, kierowniczka, profesorka, na rzecz wyrażeń pani dyrektor, pani kierownik, pani profe-

sor. W postaci żeńskiej pozostały już tylko nazwy zawodów tradycyjnie wykonywanych przez

kobiety, np. aktorka, malarka, nauczycielka, pisarka, albo uchodzšcych za mało atrakcyjne,

o niewysokiej randze społecznej, np. ekspedientka, fryzjerka, sprzštaczka. W dzisiejszej pol-

szczyŸnie nie ma żadnej nazwy prestiżowego stanowiska, stopnia czy tytułu naukowego, któ-

ra miałaby żeńskš formę słowotwórczš. Ostatecznym kryterium rozstrzygajšcym o używaniu

lub nieużywaniu nazwy żeńskiej jest możliwoœć jej stosowania w bezpoœredniej formule adre-

satywnej (pani + tytuł, stanowisko, np. premier, mecenas, doktor). Jeżeli tytuł wchodzi

w skład takich formuł — musi mieć formę męskš! Posługujemy się zatem odpowiednimi

okreœleniami w formie męskiej, np. premier, minister, ambasador, rektor, docent, magister,

doktor, profesor, i za pomocš imienia lub wyrazu pani zaznaczamy, że przysługujš one kobie-

cie. Tytułów takich nie odmieniamy; w zdaniach łšczš się one z przydawkš przymiotnš

i orzeczeniem w rodzaju żeńskim, np. Pani rektor wyznaczyła termin sesji egzaminacyjnej;

Delegacja białoruskich parlamentarzystów została przyjęta przez naszš paniš ambasador

w Mińsku; Minister Barbara Blida wypowiedziała się pozytywnie o programie rozwoju

UKŁAD WYRAZÓW W ZDANIU 1768

budownictwa. Wyjštkowo można użyć męskiej formy przydawki, jeœli umieszczamy jš po

imieniu i nazwisku kobiety, np. Stanowisko to poparta Hanna Suchocka, były premier.

Przyrostek -owa, za pomocš którego można łatwo urabiać nazwy żeńskie, nie nadaje się

już dziœ do tworzenia tytułów kobiet, gdyż wyspecjalizował się w znaczeniu 'żona', np. dy-

rektorowa 'żona dyrektora', zgodnie z wzorem Nowak -> Nowakowa. Jedynym wyjštkiem

jest krawcowa (nie: *'żona krawca'). Tylko w gwarach natomiast można spotkać użycia typu

doktorowa w znaczeniu 'kobieta lekarz' (doktor). (H.J.)

UKŁAD WYRAZÓW W ZDANIU zob. ZDANIE.

UKRAINIZMY zob. ZAPOŻYCZENIA.

UZUS JĘZYKOWY Jest to panujšcy w pewnym œrodowisku powszechny zwyczaj uży-

wania takich, a nie innych form językowych. Na uzus składajš się te elementy językowe,

które występujš bardzo często w tekstach okreœlonego typu i okreœlonego œrodowiska. Sš

to zarówno te wyrazy, ich formy i połšczenia, które zyskały ogólnš aprobatę i wchodzš do

normy językowej, jak i te składniki tekstów, które nie zyskały dotšd powszechnej aprobaty