Ich interpretacji, a następnie ułożeniu z nich takiej całoœci, która ma najlepiej służyć celowi,

jaki zakładał jej nadawca. W takim rozumieniu styl przysługuje każdej œwiadomej wypowie-

dzi językowej, każdemu tekstowi językowemu. W dawniejszych opracowaniach pojęcie stylu

ograniczano do wypowiedzi o charakterze artystycznym, co nie wydaje się właœciwe. Istotne

jest natomiast to, że styl artystyczny zasadniczo różni się od stylów innego typu tym, iż

nadawca tekstów artystycznych œwiadomie konstruuje wypowiedŸ tak, by odbiorca zwracał

uwagę także na formę wypowiedzi, na sposób jej językowego ukształtowania, czego w zasa-

dzie nie ma w stylach nieartystycznych.

Podstawowym podziałem w obrębie stylów jest więc wyróżnienie stylów artystycz-

nych i nieartystycznych. W obrębie stylów artystycznych należy wyróżnić style

indywidualne (np. styl konkretnego dzieła literackiego, styl autora), w których cechš domi-

nujšcš jest wyrazistoœć i odrębnoœć językowa, oraz style typowe (np. styl gatunku literackie-

go, pršdu literackiego, epoki), w których autor podporzšdkowuje się normom, charakte-

rystycznym dla pewnej jednorodnej grupy wypowiedzi. W obrębie stylów nieartystycznych

przeważajš style typowe, zwane funkcjonalnymi, choć i w tym wypadku można znaleŸć

przykłady wyrazistych stylów indywidualnych (np. okreœlonych polityków, dziennikarzy

itp.).

Ocenie normatywnej w kategoriach kultury języka mogš podlegać tylko style nieartys-

tyczne, przede wszystkim zaœ style funkcjonalne. Style artystyczne ocenia się ze względu

na inne kryteria, wypracowane przez teorię literatury. Stylistycznš ocenę wypowiedzi niear-

tystycznej należy opierać na stwierdzeniu stopnia celowoœci dokonanego w niej doboru ma-

teriału językowego i sposobu jego ukształtowania. Ma to niewštpliwy zwišzek ze sprawnoœ-

ciš językowš autora tekstu, która warunkuje trafnoœć poszczególnych wyborów językowych.

Z kolei te właœciwe funkcjonalnie (w tym także estetycznie) wybory prowadzš do powstawa-

nia takich tekstów, które okreœla się jako „pisane dobrym stylem". Ogólne cechy takiego „do-

brego stylu" to: jasnoœć, prostota i zwięzłoœć (jak widać, nie mogš mieć one pełnego zastoso-

wania w odniesieniu do tekstów artystycznych, a także pewnych tekstów specjalnych, takich

jak "oœwiadczenia dyplomatyczne).

Przez jasnoœć stylu należy rozumieć takie ukształtowanie treœci wypowiedzi, które

zapewnia zrozumiałoœć tekstu dla odbiorcy. Przy wyborze œrodków językowych nadawca mu-

si się więc liczyć z możliwoœciami percepcyjnymi odbiorcy, z jego znajomoœciš słownictwa

okreœlonego typu (np. słownictwa erudycyjnego, zwłaszcza abstrakcyjnego, terminologii,

słownictwa przestarzałego, œrodowiskowego itp.), z umiejętnoœciš odczytywania tekstów

mniej lub bardziej skomplikowanych składniowo, a także z ogólnymi wiadomoœciami

1755

STYL

o œwiecie, którymi może dysponować odbiorca. Jest więc oczywiste, że ten sam tekst może

być jasny, w pełni zrozumiały dla pewnego kręgu odbiorców (na przykład dla osób z tej sa-

mej grupy zawodowej, dla członków tej samej wspólnoty œwiatopoglšdowej, dla ludzi o po-

dobnym wykształceniu co nadawca itp.), a niezrozumiały dla innych. Autor wypowiedzi,

chcšc, by jego tekst był jasny, musi się więc zawsze liczyć z potencjalnymi odbiorcami.

Z tej przyczyny można mówić o względnej jasnoœci każdego tekstu. Jasnoœć bezwzględna jest

natomiast wynikiem przestrzegania pewnych ogólnych zasad konstrukcji wypowiedzi. Po-

winno się więc zachowywać logiczny porzšdek w budowie zdań i większych całoœci, głównie

poprzez zachowanie zgodnoœci toku wypowiadania się z tokiem rozumowania. Nie należy

rozwijać jednoczeœnie dwóch wštków rozumowania (dwóch myœli), lecz przedstawiać je po

kolei. Należy formułować zdania w szyku neutralnym, to znaczy takim, który nie zwraca

uwagi odbiorcy (przy zmianach w obrębie tzw. szyku naturalnego styl traci na jasnoœci),

nie stosować często zdań wielokrotnie złożonych podrzędnie, zdań wtršconych, nawiasowych