1751 SprawnoŒć językowa

emocji itp.) w sposób najodpowiedniejszy w danej sytuacji komunikatywnej. Umiejętnoœć ta

polega na doborze takich œrodków językowych, które pozwolš najlepiej dotrzeć do odbiorcy,

spowodować jego właœciwš (to znaczy takš, o jakš chodziło autorowi tekstu) reakcję i wywo-

łać u niego pozytywnš ocenę mówišcego (piszšcego). Mówić i pisać sprawnie to znaczy umieć

wybrać z zasobu znanych sobie œrodków językowych właœnie te, które będš najodpowiedniej-

sze ze względu na poruszany temat, możliwoœci percepcyjne i nastawienie odbiorcy, sytua-

cję, w której wypowiedŸ powstaje, stosunki między nadawcš a odbiorcš itp. Sprawnoœć języ-

kowa to także umiejętnoœć osišgania celów, zakładanych przez autora wypowiedzi, możliwie

niewielkim wysiłkiem (np. w wypowiedzi zwięzłej, nieprzegadanej, ale jednoczeœnie jasnej

I zrozumiałej).

Żeby osišgnšć sprawnoœć językowš, należy więc: a) mieć œwiadomoœć istnienia różnorod-

nych możliwoœci wyrażania tych samych treœci, b) dysponować odpowiednim zasobem leksy-

kalnym i gramatycznym, umożliwiajšcym wybór spoœród wielu wariantów i synonimów języ-

kowych, c) wiedzieć o zróżnicowaniu współczesnego języka — zarówno pod względem stylis-

tycznym, jak i socjalnym, terytorialnym czy chronologicznym, d) umieć korzystać z tych wia-

domoœci, czyli odznaczać się swoistš inteligencjš komunikatywno-językowš.

Wzglšd na temat wypowiedzi i całš sytuację komunikatywnš powoduje na przykład nie-

posługiwanie się słownictwem erudycyjnym i ksišżkowym w trakcie rozmowy na tematy co-

dzienne (nie œwiadczy więc o sprawnoœci mówienie do żony np. o koincydencji chronologicz-

nej pomiędzy zdematerializowaniem się sztućców a wizytš w naszych domowych pieleszach

pana X). Temat œmierci, poważnej choroby czy innego tragicznego wydarzenia nakazuje wy-

kluczenie słownictwa żartobliwego czy ironicznego, a w pewnych œrodowiskach także potocz-

nego. Tematyka sportowa powinna powodować używanie słownictwa powszechnie zrozumia-

łego i raczej potocznego (z uwzględnieniem profesjonalizmów i terminologii odpowiedniej

dyscypliny sportowej), a unikanie np. słownictwa przestarzałego albo ksišżkowego (dlatego

może razić sformułowanie: Nie jest dobrze, jako że nasz zawodnik cišgle leży na murawie

boiska). Tematyka naukowa wypowiedzi powinna (w dzisiejszej konwencji stylistycznej;

dawniej bywało inaczej) ograniczać do minimum słownictwo nacechowane ekspresywnie, na-

turalne zaœ w tym wypadku będzie posłużenie się terminologiš naukowš i wyrazami erudy-

cyjnymi.

Liczenie się przez autora tekstu z możliwoœciami percepcyjnymi jego odbiorcy, co także

œwiadczy o sprawnoœci językowej mówišcego lub piszšcego, ujawnia się zazwyczaj w nienad-

używaniu słownictwa wymagajšcego wyższego wykształcenia lub przygotowania zawodowe-

go (czyli wyrazów erudycyjnych, ksišżkowych i terminów), jeżeli nie ma się pewnoœci, że

adresat wypowiedzi takie wyrazy zrozumie. To samo dotyczy ukształtowania składniowego

wypowiedzi. Sprawne posługiwanie się językiem każe ograniczać liczbę wypowiedzeń wielo-

krotnie złożonych, a także rozbudowanych zdań pojedynczych, zdań o szyku przesławnym