4. Istnienie rzeczowników o rodzaju nietypowym, np.:

a) męskim, mimo pozornie „nijakiej" końcówki -ajło: popychajło, rębajło, rzępajło, stra-

chajło, pot. wykidajło;

b) zgrubień na -isko rodzaju nijakiego, mimo że ich podstawami słowotwórczymi sš wy-

razy należšce do wszystkich trzech rodzajów, w tym męskie rzeczowniki osobowe i żywotne

oraz żeńskie rzeczowniki osobowe, np. prózniaczysko, dziadzisko, niedŸwiedzisko, ciotczysko,

matczysko, sztuczysko, oknisko;

c) nijakim, mimo końcówki spółgłoskowej różnej niż -(u)m, np. opus (opus dwudzieste

czwarte).

Rzeczowniki, majšce w liczbie pojedynczej jeden z pięciu rodzajów (męskoosobowy, mę-

skożywotny, męskonieżywotny, żeński i nijaki), w liczbie mnogiej dzielš się tylko na mę-

skoosobowe i niemęskoosobowe. Rodzaj męskoosobowy majš rzeczowniki nazywajšce męż-

czyzn (panowie, chłopcy, studenci, dominikanie) lub grupy, w których jest przynajmniej jed-

na osoba płci męskiej (przyjaciele, sšsiedzi, krewni); pozostałe rzeczowniki majš w Im rodzaj

niemęskoosobowy (wielbłšdy, konie, maki, strumienie, stoły, torebki, róże, pola, lustra, kur-

częta, muzea). Biernik Im rzeczowników męskoosobowych jest równy dopełniaczowi Im,

a biernik rzeczowników niemęskoosobowych - mianownikowi Im.

Jednš z tych dwu form - męskoosobowš lub niemęskoosobowš - przyjmujš w Im rów-

nież przymiotniki, liczebniki, zaimki oraz czasowniki w czasie przeszłym, przyszłym złożo-

nym i w trybie warunkowym, przy czym wyrazy te przybierajš formy męskoosobowe tylko

wtedy, gdy:

a) wyraz nadrzędny ma rodzaj męskoosobowy (Obaj nasi nowi sšsiedzi okazali się

niezwykle sympatyczni);

b) w grupie wyrazów okreœlanych co najmniej jeden ma rodzaj męskoosobowy (Wszyscy

zainteresowani: profesor, dwie doktorantki i asystentka uzgodnili termin egzaminu);

c) wœród różnorodzajowych wyrazów nadrzędnych chociaż jeden nazywa osobę (Młodsza

kuzynka i nasz ulubiony owczarek siedzieli w sadzie pod gruszš).

Wyróżnikami fleksyjnymi rodzaju męskoosobowego sš:

a) dla przymiotników i zaimków — końcówki -i\\-y w M. Im, np. rozumni (negocjatorzy),

mšdrzy (doradcy), nasi (nauczyciele), tamci (sprzedawcy);

ROZKAZNIK 1738

b) dla liczebników - formy dwaj \\ dwóch, trzej \\ trzech, czterej || czterech oraz końców-

ka -u, dodawana do tematu liczebników powyżej czterech, np. siedmiu (organizatorów), jede-

nastu (robotników), trzydziestu (muzyków);

c) dla czasowników - morfem -li- w zakończeniu formy osobowej, np. (architekci) praco-

wali, będš pracowali, pracowaliby.

Opozycje rodzajowe poszczególnych klas wyrazów często ulegajš zatarciu. W formach

fleksyjnych rzeczownika różnice rodzajowe zanikajš zupełnie w dopełniaczu, celowniku, na-

rzędniku i miejscowniku liczby mnogiej (por. C. Im urzędnikom, hipopotamom, przedszkolan-

kom, widowiskom). W odmianie przymiotników różnica między rodzajem męskoosobowym

a niemęskoosobowym jest zauważalna tylko w mianowniku (wołaczu) i bierniku liczby mno-

giej. Por. CZASOWNIK, LICZEBNIK, PRZYMIOTNIK, RZECZOWNIK, ZAIMEK, ZWIĽZKI

SKŁADNIOWE. (H.J.)

ROZKAZNIK zob. CZASOWNIK.

RÓWNOWAŻNIKI ZDAŃ (OZNAJMIENIA) sš wyrazami lub wyrażeniami zastę-

pujšcymi („równoważšcymi") zdania w sensie funkcjonalnym, nie zawierajšcymi jednak