I interpunkcyjne sš, w przeciwieństwie do norm œciœle językowych, oparte na regułach kon-

wencjonalnych, przyjmowanych w wyniku jednorazowej uchwały i obowišzujš aż do jej

zmiany. Poprawnoœć œciœle językowa opiera się zaœ na zgodnoœci elementów tekstu z cišgle

zmieniajšcymi się normami, zależnymi od wewnętrznego i zewnętrznego rozwoju języka.

Poprawnoœć stylistyczna jest natomiast wynikiem sprawnoœci językowej; w tym wypadku

należy zresztš w zasadzie mówić o właœciwoœci bšdŸ niewłaœciwoœci (a nie o poprawnoœci

bšdŸ niepoprawnoœci) użytego elementu językowego. Na przykład niewłaœciwe stylistycznie

jest zwracanie się do osób trzecich po nazwisku: Panie Markowski, Pani Maliniakowa w sy-

tuacji oficjalnej. Niewłaœciwe stylistycznie jest też użycie czasownika skonsumować w roz-

mowie prywatnej (Jak skonsumuję kanapkę, to pogadamy). Nie sš to jednak formy niepo-

prawne gramatycznie ani leksykalnie.

Poprawnoœć językowa była przez długi czas (aż do połowy XX wieku) utożsamiana z kul-

turš języka, a sposobem jej osišgania było przede wszystkim zwalczanie błędów językowych

w tekstach, zwłaszcza w tekstach publicznych (prasowych, artystycznych, w tekstach wystš-

pień oficjalnych itd.). Obecnie, doceniajšc rolę poprawnoœci językowej, zwraca się większš

uwagę na inne elementy tekstu, które składajš się na jego akceptowalnoœć (np. sprawnoœć,

estetykę), a także szerzej, na różne składniki całej sytuacji komunikatywnej. Por. BŁĽD JĘ-

ZYKOWY, KODYFIKACJA NORMY, KRYTERIA POPRAWNOŒCI JĘZYKOWEJ, NORMA

JĘZYKOWA. (A.M.)

PORADNICTWO JĘZYKOWE Współczesne polskie poradnictwo językowe wyrasta

z tradycji upowszechniania kultury języka (a wczeœniej: zasad poprawnoœci językowej) cha-

rakterystycznych dla całego okresu powojennego. Poradnictwo to, będšce odpowiedziš na au-

tentyczne zapotrzebowanie społeczne, przybiera rozmaite formy organizacyjne, jest też pro-

wadzone różnymi metodami. Instytucje powołane do krzewienia kultury języka, w tym tak-

że do udzielania porad językowych, to dwie organizacje społeczne: Towarzystwo Miłoœników

Języka Polskiego (z siedzibš w Krakowie) i Towarzystwo Kultury Języka (z siedzibš w War-

szawie), których koła terenowe znajdujš się na terenie całego kraju. Pierwsze z towarzystw

dysponuje dwumiesięcznikiem „Język Polski", organem drugiego jest miesięcznik „Poradnik

Językowy". Oba towarzystwa organizujš zebrania z odczytami i dyskusjami na tematy języ-

kowe. W TKJ działa Sekcja Logopedyczna, zrzeszajšca osoby zawodowo zajmujšce się tš

dziedzinš nauki i udzielajšce porad w jej zakresie. W Towarzystwie Naukowym Warszaw-

skim działa Komisja Kultury Słowa, która stawia sobie za cel upowszechnianie kultury ję-

zyka (rozumianej bardzo szeroko) w różnych kręgach społecznych (m.in. wœród młodzieży

szkolnej). 3

Charakter „legislacyjny" majš dwie instytucje. Pierwsza z nich to Komisja Kultury Jeży- ^

ka Komitetu Językoznawstwa PAN, na której posiedzeniach sš rozstrzygane współczesne ca

kwestie językowe nie objęte dotšd kodyfikacjš (np. w zakresie ortografii, wymowy, składni) '§

oraz podejmowane decyzje w kwestiach kulturalnojęzykowych wymagajšcych nowych róż- K

POSTAWY WOBEC JĘZYKA 1722

strzygnięć. Druga - to powołana w roku 1996 Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN,

złożona nie tylko z językoznawców, lecz także z innych humanistów, której zadaniem jest

rozumna troska o język, a także udzielanie porad w zakresie poprawnoœci i kultury języka

zarówno instytucjom, jak i osobom prywatnym. Charakter instytucjonalny majš telefoniczne

poradnie językowe istniejšce na wydziałach polonistycznych niektórych wyższych uczelni.

Porad udzielajš także językoznawcy — pracownicy naukowi wyższych uczelni. Prowadzš

też oni liczne kursy z zakresu kultury języka przeznaczone dla różnych œrodowisk, głównie

dla dziennikarzy, wydawców i nauczycieli, a także dla œrodowisk wojskowych, technicznych

i dla duchowieństwa. Ostatnio po porady językowe zwracajš się coraz częœciej twórcy

reklam.

Poradnictwo językowe jest obecne także w audycjach radiowych i programach telewizyj-

nych. Większoœć z nich to programy cykliczne, w których biorš udział wszyscy czołowi polscy

językoznawcy normatywiœci. W radiu publicznym i telewizji publicznej istniejš też odpowied-

nie komórki językowe, udzielajšce porad dziennikarzom tych instytucji oraz osobom spoza

radia i telewizji.

Okresowo pojawiajš się - zarówno w prasie codziennej, jak i w periodykach - artykuły

i felietony zawierajšce porady językowe, pisane przez językoznawców z różnych oœrodków

akademickich. Najtrwalszy charakter majš poradniki językowe wydawane w formie ksišżko-

wej. W latach 90. ukazało się kilkanaœcie ksišżek tego typu. W większoœci sš one przezna-

czone dla tzw. przeciętnego odbiorcy, toteż porady w nich zawarte majš zwykle charakter

popularny i dotyczš kwestii podstawowych; takie jest bowiem zapotrzebowanie społeczne.

Największymi zbiorami porad językowych sš słowniki normatywne: najogólniejsze z nich

to słowniki poprawnej polszczyzny. Istnieje też kilka słowników specjalistycznych (wymowy,

frazeologiczny, ortograficzny, interpunkcyjny, słownik skrótów itd.) zawierajšcych szczegóło-

we porady językowe z różnych dziedzin językoznawstwa. (Por. także Bibliografię w niniej-

szym słowniku).

Porady językowe udzielane przez językoznawców dotyczš głównie kwestii leksykalnych,

fonetycznych i fleksyjnych, a także ortograficznych i interpunkcyjnych. Mniej jest pytań

o składnię i frazeologię, najmniej o słowotwórstwo i poprawnoœć stylistycznš. Por. KULTU-

RA JĘZYKA, NORMA JĘZYKOWA, POPRAWNOŒĆ JĘZYKOWA. (A.M.)

POSTAWY WOBEC JĘZYKA Przez postawę wobec języka należy rozumieć ogół

względnie trwałych poglšdów na język i stanowisk zajmowanych w sprawach językowych,

wyrażanych publicznie i uzasadnianych w kategoriach racjonalnych lub emocjonalnych.

Tak rozumiana postawa językowa jest głównym składnikiem œwiadomoœci językowej osoby

albo grupy społecznej.

Względna trwałoœć jest tš cechš, która odróżnia postawę językowš od doraŸnych sšdów

o języku, zwłaszcza zaœ od sšdów w poszczególnych kwestiach językowych. Ta trwałoœć gwa-

rantuje też to, iż sš to poglšdy jakoœ przemyœlane lub przeżyte emocjonalnie, a więc charak-

terystyczne dla okreœlonej osoby czy œrodowiska. W przeciwieństwie do tego sšdy w jednost-

kowych kwestiach językowych mogš odznaczać się doraŸnoœciš, wynikać z chwilowych emo-

cji, z niedostatecznego przemyœlenia wypowiedzi i nie odzwierciedlać rzeczywistego stosunku

do języka. Postawy językowe obejmujš także zajmowanie stanowiska wobec okreœlonych

kwestii, uwypuklajš więc aktywny stosunek do języka, czasem połšczony z takimi czy inny-

mi próbami wpływania na jego rozwój. Muszš się też one uwidaczniać - bez publicznego ich

wyrażania nie można mówić o postawie wobec czegokolwiek (a co najwyżej o przekonaniu

o czymœ, o wierze w coœ itp.). I wreszcie: żeby czyjšœ wypowiedŸ o języku lub czyjeœ zacho-

wanie językowe można było uznać za przejaw jego postawy językowej, muszš być one jakoœ

uzasadnione: wiedzš teoretycznš z zakresu językoznawstwa, znajomoœciš uzusu, zwyczaju

językowego albo sšdami emocjonalnymi.

Współczeœnie w społeczeństwie polskim można wyróżnić kilka typów postaw wobec języ-

ka. Sš to: puryzm językowy, konserwatyzm, perfekcj onizm, logizowanie

w języku, liberalizm językowy, indyferentyzm, abnegacja i postawa

naturalna wobec kwestii językowych. Pojawiajš się one zarówno w postaciach

czystych, jak również - i to częœciej - jako połšczenie elementów z różnych typów postaw.

Majš też różny zasięg i rozmaity zakres oddziaływania.

1723

POSTAWY WOBEC JĘZYKA

Puryzm językowy to przesadna troska o język wynikajšca z przesłanek emocjonal-

nych, a nie racjonalnych. Jest to dbałoœć o czystoœć języka (łac. purus 'czysty'), dšżenie do

usuwania z niego lub - w wersji mniej skrajnej - niedopuszczania do niego takich elemen-

tów, zwykle leksykalnych, które uznaje się za niepożšdane. Ludzie zajmujšcy takš postawę

wobec kwestii językowych, zwani purystami językowymi, zazwyczaj manifestujš swoje poglš-

dy poprzez wyszukiwanie błędów językowych w tekstach i ogłaszanie list takich błędów.

U podstaw tej postawy tkwi głębokie przekonanie o tym, że język jest wartoœciš, o którš

trzeba dbać i której należy bronić przed niewłaœciwym kierunkiem rozwoju. U podstaw

tej postawy leży także mocne przeœwiadczenie o tym, że działania jednostek, poszczególnych

ludzi, mogš wpływać na kształt języka, na jego rozwój. Postawa purystyczna jest niemal za-

wsze bardzo autentyczna, a często ma także oparcie w aktualnym stanie języka narodowego