1663 Koniugacja

nego, w tym usuwanie elementów naruszajšcych jego wewnętrznš harmonię i równowagę,

oraz popieranie œrodków szczególnie sprawnych z okreœlonego punktu widzenia, odpowiada-

jšcych jakimœ istotnym potrzebom społecznym. Kodyfikacja jest więc, w przeciwieństwie do

normy, elementem zewnętrznym wobec samego języka; jest to ujmowanie zjawisk języko-

wych w pewne ramy, okreœlone przez kodyfikatora, choć zakreœlone na podstawie zjawisk

wewnętrznojęzykowych. Wybiera on elementy językowe najprzydatniejsze i najlepiej zbudo-

wane, dbajšc o to, by utworzyły spójnš całoœć. Kodyfikacja jest „fotografiš normy" wydobytej

z tekstów językowych, jest spisaniem i uporzšdkowaniem tego, co w języku istnieje i co jest

przez samych użytkowników wartoœciowane dodatnio bšdŸ ujemnie. Kodyfikator ma prawo,

a często także obowišzek, oceniać elementy uzusu utrwalone w normie, ale nie powinien ro-

bić tego tylko na podstawie swoich doœwiadczeń i preferencji, lecz przede wszystkim na pod-

stawie analizy tego, co w języku istnieje.

Kodyfikacja pokazuje język w okreœlonym momencie jego rozwoju. Jej wynikiem sš wy-

dawnictwa słownikowe i ksišżkowe, utrwalajšce okreœlony stan normy językowej. Tymcza-

sem norma powoli, lecz nieustannie się zmienia, ewoluuje: wchłania pewne elementy uzual-

ne, usuwa na margines inne, nobilituje formy uznane dotšd za wyłšcznie œrodowiskowe czy

potoczne, degraduje stylistycznie formy dziœ rzadkie czy przestarzałe itd. Wynikiem tej

sprzecznoœci jest stały rozziew między normš a kodyfikacjš. Rozziew ten nie musi i nie

powinien być duży, niemniej kodyfikacja pozostaje zawsze nieco z tyłu za aktualnš normš

językowš. Ażeby dystans między nimi nie był zbyt duży, należy, po pierwsze, uwzględniać

w kodyfikacji wewnętrzne zróżnicowanie normy (istnienie dwóch jej poziomów), po drugie

zaœ - dokonywać kodyfikacji stosunkowo często. Przy tak intensywnych zmianach zachodzšcych

w języku, jak współczesne, nowa kodyfikacja normy powinna się odbywać co 10 - 15 lat.

Wyniki kodyfikacji zawierajš wydawnictwa normatywne, przede wszystkim słowniki

ortoepiczne i gramatyki normatywne. W tradycji polskiej podstawowym Ÿródłem kodyfikacji

normy językowej sš słowniki poprawnej polszczyzny: pierwszy - Stanisława Szobera z roku

1938, uaktualniony przez Witolda Doroszewskiego w roku 1958, następny, pod redakcjš Wi-

tolda Doroszewskiego i Haliny Kurkowskiej, z roku 1973. Wybór nowszej kodyfikacji zawie-

ra „Praktyczny słownik poprawnej polszczyzny. Nie tylko dla młodzieży" pod red. Andrzeja

Markowskiego z roku 1995. Kodyfikację najnowszš zawiera niniejszy słownik. Normę czšst-

kowš kodyfikujš liczne wydawnictwa normatywne, przede wszystkim rozmaite gramatyki

i poradniki językowe. Por. NORMA JĘZYKOWA, PORADNICTWO JĘZYKOWE. (A.M.)

KONIUGACJA może być rozumiana jako odmiana czasowników przez osoby, czasy,

strony i tryby (w tym sensie kontrastuje z deklinacjš) lub model odmiany, zbiór form flek-

syjnych konkretnego czasownika. Swoiste cechy gramatyczne większoœci czasowników to: as-

pekt, czas, osoba, strona, tryb. Ponadto czasowniki odmieniajš się przez liczby (]ak inne

częœci mowy), a niektóre formy przyjmujš również końcówki rodzajowe (czas przeszły, przy-

szły złożony, zaprzeszły, imiesłowy przymiotnikowe).

Derywaty utworzone od podstaw czasownikowych (formy imienne) podlegajš deklinowa-

niu. Rzeczowniki odczasownikowe na -cię, -anie, -enie o znaczeniu wyłšcznie abstrakcyjnym

odmieniajš się przez przypadki, np. czytanie — D. czytania, leżenie — C. leżeniu, mycie —

N. myciem, a te, które majš wtórne znaczenia skonkretyzowane - także przez liczby, np.

wypracowanie - M. Im wypracowania, D. Im wypracowań; ogrodzenie - M. Im ogrodzenia,

D. Im ogrodzeń; przejœcie — M. Im przejœcia, D. Im przejœć. Imiesłowy przymiotnikowe czynne