Interpunkcja 1654

mnie, kochanie.). Kropkę na końcu wypowiedzenia pomija się na kartach tytułowych ksiš-

żek, po tytułach rozdziałów i podrozdziałów pisanych w całoœci wielkimi literami (w innych

wypadkach użycie kropki jest możliwe, ale niekonieczne, czyli: 3. ZAKAŻENIA WIRUSEM

OPRYSZCZKI ZWYKŁEJ, ale: 3. Zakażenia wirusem opryszczki zwykłej lub: 3. Zakażenia

wirusem opryszczki zwykłej.). Kropkę pomija się także w wypowiedzeniach zapisanych na

plakatach, afiszach oraz w tekstach na wizytówkach i wywieszkach.

Kropka jest też znakiem używanym w skrótach i skrótowcach oraz przy liczebnikach po-

rzšdkowych. Szczegółowe zasady używania, a także pomijania kropki w tych funkcjach sš

zawarte w hasłach SKRÓTY I SKRÓTOWCE, LICZEBNIKI oraz w hasłach dotyczšcych po-

szczególnych skrótów i wyrazów zwišzanych z datami.

Przecinek jest znakiem oddzielajšcym mniejsze całoœci składniowe lub intonacyjne, sto-

sowanym w obrębie wypowiedzenia. Jest on używany w kilku wypadkach:

1. Między zdaniami składowymi zdania złożonego

a) W tym wypadku podstawowš zasadš jest oddzielanie przecinkiem zdania nadrzędne-

go od podrzędnego, bez względu na kolejnoœć tych zdań, np. Nie wiem, co zrobi w tej sytuacji

i Co zrobi w tej sytuacji, nie wiem. Zasady szczegółowe, bardzo rozbudowane, pozwalajš pre-

cyzyjnie wyznaczyć granicę między zdaniem nadrzędnym a podrzędnym, czasem zatartš

przez użycie nietypowych wskaŸników zespolenia; w praktyce zasady te okreœlajš, jak sta-

wiać przecinek przy zbiegu spójników z przyimkami, zaimkami itp., w zależnoœci od tego,

czy tworzš one, czy też nie, pewne całostki znaczeniowe (np. wtedy gdy, chyba ze, tam

gdzie); Należy pamiętać o tym, by stawiać przecinek także po zakończeniu zdania podrzęd-

nego, wplecionego w zdanie nadrzędne, np. Przepisy szczegółowe, które wejdš w życie w paŸ-

dzierniku, pozwolš na podniesienie najniższych zarobków.

b) Przecinkiem oddziela się też fragment zdania wyrażony imiesłowem przysłówkowym;

zaleca się stawianie przecinka, nawet jeœli fragment ten jest nie rozbudowany i składa się

z samego tylko imiesłowu, np. Idšc do domu, rozmyœlała o wczorajszym spotkaniu; Zawró-

ciwszy sprzed dworca, skierował się ku pobliskiemu barowi. Ale także: Idšc, rozmyœlała

o wczorajszym spotkaniu; Zawróciwszy, skierował się ku pobliskiemu barowi.

c) Przecinkiem oddziela się zawsze człony zdania złożonego wpółrzędnie, połšczone bez-

spójnikowo, np. Przyszedł Janek, rozłożył koc, zaczšł się opalać.

d) Przecinkiem rozdziela się połšczone spójnikiem człony zdania złożonego współrzędnie

przeciwstawnego (np. Ja powiedziałem swoje, a ty teraz wybieraj. Byłem niemal wszędzie,

ale do Albanii nie dotarłem), wynikówego (np. Zajrzała tu do mnie, więc poczęstowałem jš

kawš. Było wielu kandydatów, zatem królewna mogła wybierać) oraz synonimicznego

(np. Obowišzuje zasada majoratu, to znaczy tron dziedziczy najstarszy syn). Nie stawia

się przecinka między połšczonymi spójnikiem członami zdań współrzędnie złożonych łšcz-

nych (np. PrzywieŸli nowe meble i postawili je w salonie), rozłšcznych (Pójdzie na dwuty-

godniowy urlop albo weŸmie zwolnienie lekarskie) oraz wyłšczajšcych (Nie awansuje ani

nie dostanie podwyżki). W praktyce rozpoznawanie typów wypowiedzeń współrzędnych mo-

że być utrudnione przez to, że pewne spójniki typowe dla jednego rodzaju wypowiedzeń

mogš być także użyte w innym typie, np. spójnik i, w zasadzie występujšcy w zdaniach

łšcznych, pojawia się też w zdaniach wynikowych — wtedy stawia się przed nim przecinek

(np. Ulice sš oblodzone, i ludzie często się przewracajš). Należy też pamiętać o tym, że prze-

cinek stawia się zawsze przed członami dopowiedzianymi, wtršconymi, choćby zaczynały

się one od spójników takich, jakie łšczš wypowiedzenia np. rozłšczne: Był człowiekiem ma-

łostkowym, lub raczej zawistnym. Przecinek stawia się także zawsze przed powtórzonym

spójnikiem, choćby ten drugi spójnik wprowadzał zdanie łšczne, rozłšczne czy wyłšczajšce,

np. I odejœć nie mogła, i zostać nie była w stanie. Ani do mnie nie przyjdziesz, ani nie za-

dzwonisz.

2. a) Przecinek stawia się między członami zdania pojedynczego połšczonymi spójnikiem

- obowišzujš w tym wypadku takie same zasady, jak przy stawianiu przecinka w zdaniach

złożonych współrzędnie: rozdziela się przecinkiem człony przeciwstawne (maty, ale bitny),

wynikowe (wyrób polski, więc dobry) i synonimiczne (lingwistyka, czyli językoznawstwo).

Nie stawia się przecinka między członami łšcznymi (Ja i ty jesteœmy filatelistami) i rozłšcz-

nymi • ?')„?. )'P na historię albo na prawo).

1655 INTERPUNKCJA

UWAGA!

Należy pamiętać, że zasada ta odnosi się do typów członów zdania, a nie użytych spójników;

zdarza się bowiem użycie nietypowe spójnika, np. i, przed którym trzeba postawić przeci-

nek; choćby przed dopowiedzeniem, np. Kochała go, i to od dawna. Należy też pamiętać

o tym, że przed powtórzonym spójnikiem zawsze stawia się przecinek, np. Ani ja, ani ty

nie lubimy roboty. Byli i w Paryżu, i na Lazurowym Wybrzeżu.

b) Człony zdania pojedynczego nie połšczone spójnikiem rozdziela się przecinkiem wte-

dy, gdy sš to jednorodne i równorzędne częœci zdania, np. podmioty (Saneczkarze, bobsleiœci

i hokeiœci pojadš na olimpiadę), dopełnienia (Przyglšdała się ciekawie ludziom, pojazdom

i wysokim budynkom), przydawki (Wysoki, przystojny chłopak podobał się dziewczynom z in-

ternatu), okoliczniki (Ruch panował w lesie, na łšce, w polu). Nie rozdziela się natomiast

przecinkiem nierównorzędnych członów zdania, np. dwóch przydawek, z których jedna pre-

cyzuje znaczenie lub zakres drugiej (Pierwsze wolne wybory odbyły się dopiero po roku

1989), dwóch okoliczników różnych typów (Wieczorem w nowym klubie spotkali się stu-den-

ci). Przed wyrazem powtórzonym przecinek jest konieczny, np. Dawno, dawno temu...; Ko-

chany, kochany wujaszek! Nam, nam dajcie nagrodę.

c) Przecinek stawia się przed przykładowym wyliczeniem i wyszczególnieniem, wprowadza-

nym słówkiem jak, np. W Polsce roœnie wiele gatunków drzew liœciastych, jak dšb, buk, brzoza,

osika. Przecinek stawia się także w porównaniach paralelnych, np. Jest równie miła, jak

uczynna. Umiejš to zrobić zarówno chłopcy, jak i dziewczynki. Przecinka nie stawia się nato-

miast w wyrażeniach porównawczych, np. Jest zdrów jak ryba. Ona jest zdolniejsza niż Piotrek.

S. Przecinkiem albo dwoma przecinkami wydziela się także wszelkie dopowiedzenia,

wtršcenia (Podszedł do domku, czy raczej niewielkiego baraku. Przebycie niektórych chorób,

np. œwinki, odry, różyczki, powoduje trwałe uodpornienie organizmu), a także wyrazy będšce

poza zwišzkami składniowymi, występujšce w wołaczu (PodejdŸ do mnie, kochanie\ Pani

Madziu, proszę podać mi wykres).