3. Dopełnienie bliższe narzędnikowe występuje najczęœciej po czasownikach oznaczajš-

cych rzšdzenie, np. dowodzić dywizjš, dyrygować zespołem kameralnym, kierować pracami

badawczymi, rzšdzić stoczniš, sterować ludŸmi, władać terytoriami zamorskimi.

Dopełnienie dalsze towarzyszšce czasownikom nieprzechodnim może przybierać postać

dowolnego przypadka zależnego (z przyimkiem lub bez przyimka):

a) dopełniaczowe, np. życzyć powodzenia, pragnšć zmian, chcieć poprawy, podburzać do

rozruchów;

b) celownikowe, np. wybaczyć winowajcom, protestować przeciw bezprawiu, przyglšdać

się zawodnikom, występować przeciwko tyranowi, zmierzać ku dobremu;

c) biernikowe, np. patrzeć na chmury, czekać na decyzję, podjeżdżać pod ganek;

d) narzędnikowe, np. dominować nad otoczeniem, legitymować się szlachectwem, szczycić

się wspaniałymi osišgnięciami, zgadzać się z recenzentem;

e) miejscownikowe, np. myœleć o zamierzchłej historii, przypominać o przeszłoœci, rozpra-

wiać o ideach, zapomnieć o obowišzkach.

Dopełnienie czasowników modalnych i fazowych Ze względu na charakter gramatyczny

okreœleń czasowniki modalne i fazowe rozpadajš się na następujšce grupy:

1635 ESTETYKA SŁOWA

1. wymagajšce dopełnienia w bezokoliczniku, np. kazać (wykonać), móc (wyjaœnić), mu-

sieć (wyjechać), nie omieszkać (podać), oœmielić się (zaprotestować), polecić (wysłać), postano-

wić (odmówić), przestać (oczekiwać), œmieć (wštpić), usiłować (przekupić), zamierzać (opraco-

wać), zwyknšć (czytać nocami), w tym także czasowniki defektywne, nie majšce form osobo-

wych, tzn. godzi się (wspomnieć), można (zwrócić uwagę), należy (stworzyć warunki), nie-

podobna (zapomnieć), nie przystoi (pominšć), nie sposób (rozstrzygnšć), nie uchodzi

(odmówić), powinno się (odrzucić), trzeba (przypomnieć), warto (podkreœlić), winno się (zapo-

biec), wolno (spytać), wypada (poczekać);

2. wymagajšce albo dopełnienia w bezokoliczniku, albo w postaci rzeczownika odczasow-

nikowego, np. kończyć (przekładać Durrenmatta \\ przekład Diirrenmatta), zapomnieć (sprzšt-

nšć pokój || o sprzštnięciu pokoju), zdecydować się (pracować dorywczo \\ na pracę doryw-

czš);

3. wymagajšce rzeczowników odczasownikowych, np. kontynuować (poszukiwania), prosić

(o wsparcie), przerywać (badania), rozpoczšć (starania), umożliwić (obserwację), zalecać (wy-

poczynek), zaprzestać (œcigania), zezwolić (na przyjęcie), zmusić (do zaniechania).

Uzupełnianie bezokolicznikami czasowników ostatniej grupy, np. *przerywać pracować

(zamiast: przerywać pracę), ^-kontynuować protestować (zamiast: kontynuować protest), *roz-

poczšć strajkować (zamiast: rozpoczšć strajk) występuje w polszczyŸnie pod wpływem skład-

ni rosyjskiej. Zastrzeżenie to nie dotyczy połšczeń czasownika proszę z bezokolicznikiem,

np.: Proszę posłuchać; Proszę nie wychodzić; Proszę zaczekać, jeœli pełniš one funkcję trybu

rozkazujšcego, tzn. Posłuchaj! Nie wychodŸ! Zaczekaj!.

DOPEŁNIENIA OKREŒLAJĽCE PRZYMIOTNIKI Podobnie jak dopełnienia czasownikowe,

mogš przybierać formę wszystkich przypadków zależnych oraz bezokolicznika. Regularny

rzšd majš przede wszystkim przymiotniki odczasownikowe, np. chciwy zysku, zgodny z prze-

konaniami, żšdny wrażeń, przymiotniki w stopniu wyższym i najwyższym, np. mšdrzejszy

od kolegi, bielszy od œniegu, szybszy od wiatru, najmilszy ze wszystkich, najbogatszy z zapro-

szonych, najtrudniejszy z zeszłorocznych tematów, oraz leksemy nie stanowišce żadnej zwar-

tej klasy formalnej czy znaczeniowej, np. wierny zasadom, godny uznania, podobny do bra-

ta, zdolny do wszystkiego, przeciwny zwolnieniu, wolny od przesšdów.

Dopełnienia sš także okreœleniami skróconych postaci przymiotników, używanych jako

orzecznik!, np. wart nagrody, niewart złamanego grosza, pełen dobrej woli, rad ze zwycię-

stwa, gotów zapłacić (ale: gotowy do rokowań).

DOPEŁNIENIA OKREŒLAJĽCE IMIESŁOWY PRZYMIOTNIKOWE również mogš mieć for-

mę wszystkich przypadków zależnych; rzšd imiesłowów pokrywa się na ogół z wymaganiami

gramatycznymi czasowników, od których zostały utworzone, np. oczekujšcy pochwał, szuka-

jšcy pereł, dšżšcy do ugody, stworzony do przewodzenia (dopełniaczowe); przyglšdajšcy się

gwiazdom, zwrócony ku przyszłoœci, zmierzajšcy ku wytkniętemu celowi (celownikowe); ska-

lany na zapomnienie, zasługujšcy na lepsze traktowanie, uczulony na sierœć, zdany na łaskę