37.Сәттілік психологиясы және лидерлік жайлы байланыстыру және сәттілік неден тұрады психологиялық жайлы

Лидер дегеніміз - адамдарға ықпал ете білудің өнері, олардың

белгілі бір мақсатқа жетулеріне итермелей білу. Өте жиі, көбіне саясатта

лидер өз мақсатына жетуге тырысады. Адамдар лидердің басқаруымен

жүрулерінің негізгі себебі, лидер олардың негізгі қажеттіліктерін

қанағаттандыру үшін әр түрлі құралдар ұсына білу мүмкіндігінде және

адамдардың іс әрекеттеріне керекті бағыт бағдарды көрсете білуінде.

Лидердің билігі бағынушылардың жақсы білімдеріне, өзін олардың орнына қоя

білу білігіне, жағдайларды талдай білуіне, өз іс - әрекеттерінің жақын және

болашақ көрінісін анықтай білуіне, өзіндік жетілуге тырысуына,

бағынушыларда өздеріне деген сенімділікті тудыра білу қабілетіне

негізделеді. Лидер әріптестерінің, қарсыластарының, бастықтарының

психологиялық ерекшеліктерін айқын сезінеді, түсінеді және бұны ресми ,

ресми емес контактарда қолданады. Басқаларды сендіре отырып, өзінің

компрописке баратынын көрсетеді. Бірақ, лидер билігінің ең неізгі көрінісі

оның адамдарды басқарудағы тәуелсіздігі, өзінің иеленіп тұрған орнын кез

келген уақытта босата білуі.

Лидер болу үшін не керек? Ең бастысы, бұл көбінде жоқ жеке биік

мәнсапты орынды иеленуге тілек соған сәйкес міндеттерді, жауапкершілікті өз

мойнына алуға дайындығы. Танымал лидер магиялық білік сияқты қажетті

уақытта, кажетті жерге пайада бола біледі деп есептелген. Бұндай қасиет

аспаннан түспейді, бірақ белгілі бір мағынада бұл Құдайдың берген таланты.

Бірақ талант еңбексіз ешнәрсеге жарамсыз. Сондықтан лидер ешқандай

тосқауылдарға қарамастан алға өз мақсатына жетуге тырысуы керек.

Нәтижесінде жоғары деңгейдегі лидерлікке үміткер 35- жасына дейін

топтың жетекшісі ретіндегі әр түрлі қызметті жүзеге асырған айтарлықтай

тәжірибені жинақтау қажет. Батыстың мамандары анықтағандай мұндай

жетілулер 5-7 жылға созылады және мақсатқа бағытталған кәсіби мамандықтың

шарықтауы 27-28 жаста басталады. Лидер болып өмір сүру оңай емес.

Олардың өз жолында үлкен қиындықтар кездеседі, олардың айтуынша ең басты

қиындықтар бағынушылырға жетекшілік жасау. Екінші орында фирма іс әрекетін

жоспарлау және үшінші орында әріптестерінің жұмыстан кетуі. Басқа

қиындықтар қатарына өз уақытын иеленуі, жұмыстарды бөлу, қаржы көзі, шешім

қабылдау және конфликтілерді шешуді жатқызуға болады.

Лидердің екі психологиялық типі бар: « ойыншылыр және ашықтық».

1. Біріншілерінің сыртқы бейнесі сенімді икемді, тиімді болып

көрінеді. Олар «көзге шөп сала » біледі, сондықтан да өздерінің

жеке қызығушылықтарына байланысты позитцияларын (көзқарастарын)

тез өзгертеді. Шынайы жағдайларда олар тоық беріліп, жұмыс жасай

алмайды және мәселелер шешімін қиын табады.

2. Ашық лидерлер айтарлықтай көрінбейді, бірақ олардың

жауапкершіліктері жоғары болады; олар әр түрлі ең қиын жұмыстарға

кіріседі ар ұяттарына негізделе кірісуге тырысады. Оларда икемді

және іс әрекеттерін жағдайға байланысты жасайды, бірақ бүгінгі

күнмен өмір сүрмей болашаққа тырысып өмір сүреді. Дәл ослар

шынайы лидерлер болып табылады, өз бағынушылырының арасында тіл

тимейтін беделді тұлғалар. Бағынушыларға өз қателіктерін шынайы

мойындайтын, еркін шешім қабылдайтын, жауапкершілікті өз мойнына

алатын жетекші ұнайды.

Лидер беделінің көтерілуіне жұмысқа кедергі жасамайтын адамдардың

әлсіздігіне шыдау қасиеттеріде себеп болады. Бедел ұзақ уақыт жиналып, бір

мезетте жоғалуы мүмкін және мұның басты себебі іс әрекетсіздік пен

сақтанудың шектен тыстығы. Негізінде беделді лидер табиғатынан жетекші

болады. Бірақ мұндай болмаса не істеу керек? Мүмкін, істің басына уақытша

жақсы білімді маманды қою керек шығар. Ал бұл үшін таңдауда қателеспеу үшін

лидер қасиеттерін білу керек. Мұндай қасиеттердің үш тобы бар: Жеке,

кәсіби, ұйымдастырушылық және іскерлік.

1. Жеке қасиетке бірінші кезекте барлық уақытта қоғамдық мораль

нормаларын сақтауды ескеретін шыншылдықты және тәртіптілікті

сонымен қоса қоғамға қатынаста әділеттілікті қояды. Жетекші өз

бағынушыларын түсінуге тырысуы, оларды жеке тұлға ретінде

қабылдауы, сыйға лайықты екендерін түсінуі, олардың жүріс

тұрысын түсінуі, адамгершілігі мол адамдарға қамқорлық жасай

білуі, олардың қызығушылықтарын ескере әріптестік қарым қатынас

құруға тырысуы керек. Қазргі жаңашыл лидер өз кемшіліктеріне

қарсы белсенділігі күресу керек, өзіне өмірге және жұмысына

қатысты жағымды қасиеттерді қалыптастыруы керек.

2. Кез келген менеджер лидер үшін кәсіби қасиеттердің ерекше маңызы

бар. Бұл құзыреттілік және тағы басқа білімнің арнайы жүйесі және

практикалық дағдылар. Олар арнайы және басқарушы болып

бөлінеді. Бұл- жалпы, техникалық, экономикалық, құқықтық,

ақпараттық, психологиялық мәдениет. Басқада жағдайлар қажет. Ең

бастысы жаңашыл жетекшіні ішкі және сыртқы шынайы жақсы білімі,

фирманың және өз бөлімінің мақсатын түсіне білуі, мәселені тани

білуі және ондағы маңызды жақтарды бөле білуі ерекшелеп тұрады.

Бұл орта деңгейден жоғары ақыдылық қабілетті меңгерусіз

сипуацияны талдай білу білігінсіз, әр түрлі жоспарлар мен

бағдарламаларды критически бағалаусыз, жүзеге асу мүмкін емес.

Бірақ жетекші тек жақсы дайындалған жоғары білімді ғана болу

керек емес, ол шығармашыл тұлғада болу керек. Одан тек өзінің

шығармашылық қабілеттеріне сенуі ғана емес басқа адамдардыңда

шығармашылық қабіліеттерін бағалауды, идеяларымен ауысуды,

табандылықты талап етеді. Өмірде барлық нәрсе өзгеретіндіктен

және өзгерісте ұсталынып қалу үшін менеджер мақсатын

корректировать ету керек.

3. Лидерге қажетті қасеттерінің бірі іскерлік. Ол анық және өз

уақытында міндетт қоя білумен, ақтыланған шешімді қабылдаумен,

оларды қолдануын қадағалаумен сипатталады. Менеджердің негізгі

ұйымдастырушылық қасиетіне белсенділігі жатады.