25. Курсты бағдарлама мен информатиканың оқу құралдарымен қамтамасыз ету ортақ оқу-әдістемелік топтаманың құрамдас бөлігі.

Информатика пәнін оқытудың әдістемелік жүйесі

Жуырда кезекті мәселе болып оқушылардың «компьютерлік сауаттылығы» саналады, ал қазір оқушының «ақпараттық мәдениетін» қалыптастыру туралы сөз шығарып жатыр. Жетекші мамандар бұл ұғымдарға әр түрлі анықтама береді, дәлірек айтсақ оқушының білімін әр түрлі толықтырып отырады. Бастауыш сыныптарға келетін болсақ, менің ойымша, компьютерлік сауаттылық негіздерін оқыту туралы айтқан жөн болады.

Бастауыш мектепте информатика пәнінің пропедевтикалық курсының негізгі мақсаттарын қысқаша былай көрсетуге болады:

- компьютерлік сауаттылық бастамасын қалыптастыру;

- логикалық ойлауды дамыту;

- тапсырмаларды нәтижесіне жету үшін жүйелік әдістемені және алгоритмдік дағдыларды дамыту;

- қарапайым компьютерлік дағдыларды қалыптастыру (компьютермен, ақпараттық технологиялар ортасындағы қарапайым ұғымдармен танысу ).

Бастауыш мектепте барлық оқыту үрдісінде қалыптасқан компьютерлік сауаттылықтың мәнін анықтаған кезде Информатика пәнімен ғана шектелуге болмайды екенін түсінген жөн. Керісінше, бұл мәселені барлық мектеп пәндерін, сыныптан тыс жұмыстарын қосып ата-аналар көмегін барынша көп қатыстырып шешу керек.

Информатиканы жаппай оқыту бастамасында алгоритмдер негізі жоғарғы сыныптарда қалыптасты. Қазіргі уақытта ойлаудың алгоритмдік стилін қалыптастыруға бағытталған жұмысты бастауыш сыныптарда бастаған лайықты екені көрінеді, себебі, жоғарғы сынып оқушыларында ойлау стилі қалыптасқан, демек, жаңа ойлау формасын үйрену оларға қиынға түседі.

Баланың болашақтағы оқуының және өмірінің дамуына әсер ететін рефлексия сияқты психикалық үрдіс төменгі оқушы жасына ең қолайлы болып келеді, оның ішкі іс-әрекет жоспары алгоритмдік ойлау стилінің қалыптасуының негізі болады. Егер де біз бұл уақыт аралығын жіберіп алсақ, онда ересек жасында бұл сапаларды дамыту қиынға түседі, ал кейбір кезде мүмкін де емес.

Мектептегі информатика курсының мазмұнын 2 диалектикалық қарама-қайшылықта болатын негізгі факторға болуге болады.

1) Ғылымилығы және тәжрибелігі. Информатика оқу пәнінің мазмұны информатика ғылымынан шығу керек (демек, қазіргі кездегі ғылымның жағдайына қайшы болмау керек); пән оқылып өткен соң оқушыларда фундаментальді білім болу керек, ол оқушыларды әр түрлі сферадағы кәсіби іс-әрекетіне дайындығын қамтамасыз ету керек.

2) Қолайлы және жалпы білім берілуі. Оқу пәніндегі мағлұмат оқушылардың көбіне ұғынықты болу керек, ақыл-ойының даму деңгейіне, бар біліміне, біліктілігіне, дағдысына сай болу керек. Осыдан басқа информатика курсының мазмұнының құрамына информатика ғылымының бөлімдерінен сәйкес келетін жалпы мағыналы, жалпы мәдениетті, жалпы білім беретін мағлұматтар кіру керек.

Басқаша айтқанда, мектептегі информатика курсы бір жағынан қазіргі кезге сай келіп және күрделі болып келе жатқан ғылым және тәжірибе талаптарына сай болу керек. Бұл екі талаптың қосылуы күрделі әдістемелік міндет болып табылады.

Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытудың мазмұны барлық тақырыптарды қамтитын төрт негізгі бағыт аумағында қалыптасты:

1) Көзқарастық (кілтті сөз – ақпарат). Мұнда ақпарат және ақпарат үрдістері ұғымдары қарастырылады (өңдеу, сақтау және ақпаратты беру). Нәтижесінде оқушыларда өмірдің ақпараттық мәні қалыптасу керек, ақпараттық үрдісін танып және талдай білу керек.

2) Тәжірибелік (кілтті сөз – компьютер). Мұнда компьютер туралы ұғым дербес компьютерлік машина ретінде қалыптасады, ЭЕТ әр түрлі қолданулы қарастырылады, балалар машинамен жұмыс істеуге дағдыланады.

3) Алгоритмдік (кілттік сөз – алгоритм, орындалу, бағдарлама). Мұнда алгоритм ұғымы, алгоритмді және алгоритмдік есептерді сабаққа қолдану қарастырылады. Нәтижесінде алгоритм, оны жазу және орындау түрлері туралы түсінік қалыптасады.

4) Зерттеу (кілттік сөз – шығармашылық). Мазмұны мен әдістемесі шығармашылық, зерттеу сапаларының қалыптасуына мақсатталған.

Орта мектепте барлық пәндерден оқу-тәрбиелік жұмысты ұйымдастыру негізгі форма және әдіс болып саналады. Мектептегі сабақ оқытудың сынып-сабақ жүйесінің негізін құрайды, оның сипатталу белгісі болып:

- оқушылардың оқу тобының тұрақты құрамы;

- әр сыныпта рқытудың мазмұнын анықтау;

- оқушылар жұмысының жеке және ұжымдық формаларын үйлестіру;

- мұғалімнің жетекші рөлі;

- оқушылардың білімін жүйелік тексеру және бағалау.

Оқу үрдісінің сынып-сабақ жүйесі, атақты чех педагогі Я.А. Каменскийден (1592-1670) шыққан, мектептегі құрылымдық ұйымдастырудың негізі болады. Бар тәжірибеге қарағанда ЭЕТН курсын өткізгеннен кейін информатика негіздерін оқыту курсы дидактикалық тәжрибені мұрағат етеді.

Олар – сабақ жүйесі, үй жұмысы, зертханалық жұмыс, бақылау жұмыстары және тағы басқалар. Осының барлығы информатика сабағында да қолданылады.

Бірнеше жыл бұрын педагогтардың негізгі күші, бастауыш сыныптар үшін де бағдарламаны, кітаптарды және оқыту – әдістемелік құралдарды құруға бағытталды, ал бүгінгі күнде оқытудың ұйымдастыру формасына және құралдардың өзгеруіне көп көңіл бөлінеді. Оқыту үрдісіне компьютерді көп қолдануына және компьютермен жұмыс істеудің жағымсыз салдарын өтеуіне байланысты төменгі сыныпта информатиканы оқыту әдістемесін дайындау туралы сұрақ өте өзекті.

Төменгі сыныпта қолданылатын оқытудың әдістері мен формалары 1-4-сынып оқушылардың психикалық, физикалық және ақыл-ойын дамытатын негіздерін ескеріп отыру керек.

Бастауыш мектептегі информатика сабағында қолданылатын сынып- сабақ жүйе шартында мұғалімдер оқытудың келесі әдіс және формаларын табысты қолданылады, олар оқушының өзіндік спецификалық ерекшеліктерін ескере отырып, нәтижелі оқу үрдісін құруға мүмкіндік береді:

- диалог;

- ойын әдістемелері;

- ақпараттық минуттар;

- эвристикалық әдістер.

Халықтық әлеуметтік құрамын және сәйкесінше әлеуметтік аймақтық ақпараттану деңгейін ескере отырып нәтижелі оқытудың құрылу қажеттілігі ақпараттық минутка сияқты оқыту формасын тудырады. Психикалық қаынастың даму қажеттілігі сабаққа диалог сияқты оқыту формасын енгізеді: «оқушы-оқушы», «оқушы-оқытушы».

Әр білім жемісті қалыптасу үшін бұл ең біріншіден оқушылардың бұл білімді алу ынтасына байланысты. Оқу үрдісінің қалыптасуы оқу формасымен тікелей байланысты.

Психологияда оқыту мативі екі жолда дамиды екені дәлелденген:

- оқушылардың оқудың қоғамдық мәнін меңгеру арқылы;

- оқушының оқу іс-әрекеті арқылы.

Жұмыстың топтық формасын қолдану өтіліп жатқан пәнге қызығушылықты арттырады екені психологиялық әдебиеттерде көрсетілген. Бастауыш сынып оқушыларында жұмысты кіші топтарда ұйымдастыру лайықты, демек, топтың қалыптасуы дәлелдік үрдісте құрылу керек: егер пәнге бейтарап қарайтын балаларды пәнді жақсы көретін балалармен біріктірсе, біріккен жұмыс нәтижесінде біріншілер пәнге деген қызығушылығын арттырады.

Бастауыш сыныптарда балаларды топқа бөлген кезде балалардың топ құрылысына деген тілегін ескеру керек. Бұл жаста «жақсы», «мейірімді», «күшті»сипаттамалары бала ойында «пәнді біледі», «өте жақсы оқиды», «ұқыпты» дегенмен салыстырады.

Оқыту құралдар жүйесінің құрамына кітап, оқу және әдістемелік мағлұматтар, компьютерге арналған бағдарламалық қамсыздандырумен қатар компьютердің өзі де кіреді, ол мұғалім қойған оқу мақсатына жету үщін комплексті ортаны құрайды.

Бағдарламалық қамсыздандыру информатиканы оқыту құралдар жүйесінің айрақша компонетасы болып келеді, ал оған минимальды керек терім ретінде КЕТ құрамды бөлігі болу керек. Педагогикалық-эргономикалық шартқа сәйкес информатика кабинетінде қолданылатын бағдарламалық қамсыздандыру (ПҚ) төменде көрсетілгендей болу керек:

- Жүйелік ПҚ (операциондық жүйе, операциондық қабықшалар, жүйелік ПҚ, резерфті көшіру және ақпаратты қалпына келтірудің антивирустік ортасы және т.б.);

- Базалық ақпараттық технологияны ПҚ (мәтіндік редактор, электрондық кестелер, МҚБЖ, компьютерлік графика жүйесі және компьютерлік презинтацияларды дайындау жүйесі және т.б.);

- Жалпыға арналған құралдарды ПҚ;

- Оқуға арналған ПҚ.

Оқушылардың ЭЕТ үздіксіз жұмыс істеу уақыты келесіден аспау керек:

- бірінші сынып оқушыларына (алты жаста)-10 мин;

- екі-бес сынып оқушыларына – 15 мин;

- алты-жеті сынып оқушыларына – 20 мин;

- сегіз-тоғыз сынып оқушыларына – 25 мин;

- 10-11 сынып оқушыларына – 30 мин;

Бірінші тарауда көрсетілген ЭЕТ жұмыс істегеннен кейін көзге арналған жаттығулар өткізілуі керек, ал әр сабақтан кейін үзіліс кезінде физикалық жаттығулар орындалу керек.

Бастауыш мектепте қолданылатын оқытудың әдістері мен формалары бірінші-төртінші сынып оқушыларының психикалық, физикалық және ақыл-ойының дамуын әрқашанда ескеріп отыру керек.