50 Маги және мцуис

МЦУИС основан в соответствии с Конвенцией по урегулированию инвестиционных споров между государствами и гражданами других государств (т.н. Вашингтонской конвенцией). Конвенция установила статус МЦУИС, его организационную структуру и основные функции. Конвенция была открыта для подписания 18 марта 1965 года и вступила в силу 14 октября 1966 года.

МЦУИС инвестициялық мемлекеттер арасындағы инвестициялық даулардышешу туралы Вашингтондық конвенция негизинде құрылды. Осы конвенция МЦУИСтын негизгт ұйымдастырушылық жүйесін және қызмет ету саласын( функцияларын) орнатты. Конвенция 1965 жылы 18 мартта қабылданып,1966 жылдың 14 октябрьнде оз кушине енді

МЦУИС работает, руководствуясь Конвенцией по урегулированию инвестиционных споров. Конвенция рассматривает два основных пути решения споров: примирение сторон и арбитражное производство. В соответствии с этим, конвенция содержит процедурные правила для возбуждения дел, для слушаний по вопросу примирения сторон и для проведения арбитража. Обслуживание сторон в Центре является добровольным и платным. Размер платы утверждается Генеральным секретарем. В настоящее время во многих договорах, заключаемых в области трансграничных инвестиций, приводится ссылка на МЦУИС как на арбитра в случае возникновения инвестиционных споров.

Мцуис ұйымы конвенция негизинде жұмыс атқарады. Конвенция дауды шешуідің негизги екі джолын устанады. Тараптардың татуласуы және арбитраж өткізу арқылы. Осы орталықта тараптарға қызмет корсету еркін түрде жане акылы болып табылады. Бас хатшы толем сомасын есептейді, Казирги кезде коптеген шарттарда асиресе трансшекаралық инвестиция саласында мцуисты дау туындаған жағдайда жүгінетін арбитр ретінде корсеткен

Членами МЦУИС являются 151 государство и Косово (по состоянию на апрель 2014 года).

Подписали, но еще не ратифицировали договоры о вступлении: Белиз, Доминиканская Республика, Эфиопия, Гвинея-Бисау, Кыргызстан, Намибия, Россия, Таиланд.

Бывшие члены: Боливия, Эквадор.

Страны, не являющиеся членами МЦУИС: Андорра, Ангола, Антигуа и Барбуда, Бутан, Бразилия, Острова Кука, Куба, Джибути, Доминика, Экваториальная Гвинея, Эритрея, Индия, Иран, Ирак, Кирибати, Лаос, Лихтенштейн, Ливия, Мальдивские острова, Маршалловы острова, Мексика,Монако, Черногория, Мьянма, Науру, Ниуэ, Северная Корея, Палау, Польша, Сан-Марино, Южная Африка, Суринам, Таджикистан, Тувалу, Вануату, Ватикан, Вьетнам.

ведение

Повышение экономической активности государств порождает увеличение количества инвестиционных споров.

В современном гражданском законодательстве любого государства содержится понятие гражданских прав сторон. Исходя из этого, партнеры вступающие в экономические отношения, в том числе и инвестиционные отношения, должны быть уверены в том, что в случае возникновения инвестиционного спора они смогут найти правовые возможности для защиты своих интересов и что решения, вынесенные компетентными органами (например, хозяйственными судами разных уровней), будут исполнены.

Применительно к нашей стране это положение особенно актуально, потому что многие иностранные фирмы, действующие сейчас в России, в 1920-1940 гг. лишились своей собственности в СССР без компенсации. Кроме того, досрочное расторжение в 1930-х гг. ряда консенсуальных соглашений привело к возбуждению арбитражных и судебных дел, которые закончились безрезультатно для иностранных инвесторов.

Механизм такой правовой защиты должен выступать одним из основных элементов эффективной национальной нормативной и судебной власти, призванной обеспечить реализацию прав иностранных инвесторов в стране.

Спецификой разрешения инвестиционных споров является неоднородность международных экономических отношений. Экономические споры между отдельными государствами разрешаются на основе международного права, как и другие международные споры.

Как известно, согласно принципам международного права, каждое государство и любые субъекты международного права обязаны разрешать свои споры мирными средствами так, чтобы не подвергать угрозе международный мир, безопасность и справедливость. Принцип мирного разрешения международных споров является императивным принципом международного права. Он закреплен в п. З ст.2 Устава ООН, в Декларации о принципах международного права, которые касаются дружественных отношений и сотрудничества между странами, в заключительном акте совещания по безопасности и сотрудничеству в Европе 1975г. и многих других договорах.

В современных условиях, когда наблюдается усложнение и углубление международного экономического сотрудничества, в том числе в области инвестиционных отношений, государства стремятся развивать практику и метод мирных средств разрешения международных споров, совершенствовать механизм их применения.

«Проблема создания надежного механизма урегулирования инвестиционных споров неразрывно связана с вопросами утверждения принципов и норм международно-правовой защиты капиталов в принимающих инвестиции государствах. Осуществляя инвестиции в развивающихся странах и странах "переходной экономики" со свойственной им политической и экономической нестабильностью, иностранный инвестор рискует тем, что в случае изменения политической ситуации его капиталы могут быть национализированы, реквизированы без выплаты компенсации своевременно и в полном объеме. Кроме того, существует реальная опасность, что при введении жестких валютных ограничений государством-реципиентом инвестор не сможет обратить свою прибыль от участия в инвестиционном проекте в свободно конвертируемую валюту и перевести ее за рубеж. Не исключена также ситуация, когда иностранные инвестиции могут быть утрачены в результате военных действий или гражданских волнений. Другими словами, инвестиционный риск в условиях чужого государства остается весьма высоким, что требует надежной арбитражно-судебной защиты.

Неслучайно одной из основных задач Федерального закона от 9 июля 1999 г. "Об иностранных инвестициях в Российской Федерации" является гарантия обеспечения надлежащего разрешения спора, возникшего в связи с осуществлением инвестиций и предпринимательской деятельности на территории Российской Федерации иностранным инвестором. Такого рода спор, как гласит ст. 10 Закона, разрешается в соответствии с международными договорами России и федеральными законами в суде или арбитражном суде либо в международном арбитраже.

Особые механизмы мирного разрешения экономических споров,

возникающих в ходе осуществления инвестиционной деятельности, разработаны и действуют на основе Вашингтонской конвенции 1966 г. "О порядке разрешения инвестиционных споров между государствами и иностранными лицами". В свою очередь, на основе данной Конвенции был учрежден Международный центр по урегулированию инвестиционных споров (МЦУИС). Такие же механизмы обеспечивает Сеульская Конвенция 1985 г. "Об учреждении Многостороннего агентства по гарантиям инвестиций (МИГА)"».[1]

Анализ Вашингтонской и Сеульской конвенций показывает, что оба этих документа создают единый механизм, позволяющий защитить иностранные инвестиции, причем они исходят из единого принципа регулирования инвестиционных отношений.

Деятельность МЦУИС

Рассмотрим в этом контексте систему Международного центра по урегулированию инвестиционных споров (МЦУИС), ставшую самой значимой из созданных до сих пор подобных систем.

МЦУИС обеспечивает урегулирование инвестиционных споров между правительствами и иностранными частными инвесторами, либо улаживая разногласия, либо через арбитражное разбирательство. Он был создан в 1966 г. соответствии с Вашингтонской Конвенцией об урегулировании инвестиционных споров между государствами и гражданами других государств, которую, по состоянию на апрель 2006 г., ратифицировали 143 стран.

Центр образован для урегулирования споров в рамках международного имущественного права. Имеются в виду споры, возникающие между государствами, с одной стороны, и иностранными физическими и юридическими лицами-инвесторами, с другой стороны. Такие споры рассматриваются как частноправовые, но сложность в том, что государства в силу их суверенности обладают юрисдикционными и иными иммунитетами. Цель Конвенции и резон создания Центра - изъятие таких инвестиционных споров из национальной юрисдикции и передача их в международный арбитраж. Таким образом элиминируется возможность государства использовать свою юрисдикционную иммунность[2].

Конвенция по урегулированию инвестиционных споров была разработана в рамках Международного банка реконструкции и развития (МБРР), подписана в Вашингтоне 18 марта 1965 г. 46 государствами - членами Банка и в соответствии с ее положениями вступила в силу 14 октября 1966 г. В соответствии с Вашингтонской конвенцией был учрежден Международный центр по урегулированию инвестиционных споров - International Center for Settlement of Investment Disputes.

Анализ Вашингтонской конвенции показывает, что этот международно-правовой документ создает единый механизм, направленный на защиту иностранных инвестиций. При этом она исходит из единых принципов регулирования. Очевидно, что российское законодательство не может игнорировать этот механизм и эти принципы.

В структурном отношении положения Конвенции можно разделить на две группы: нормы, регламентирующие деятельность МЦУИС как международной организации, обладающей полной международной правосубъектностью, и нормы, регулирующие механизм рассмотрения инвестиционных споров. Наибольший интерес для нас представляют нормы, которые относятся ко второй группе, потому как именно в них заложена процедура защиты интересов инвесторов. В свою очередь положения Конвенции о порядке разрешения инвестиционных споров можно разделить на три группы:

1) нормы, определяющие компетенцию ИКСИД, или, пользуясь терминологией Конвенции, Центра по рассмотрению инвестиционных споров;

2) положения, регулирующие порядок проведения примирительной процедуры;

3) нормы, регламентирующие порядок исполнения решений Центра.

Условием обращения сторон в данный орган является их письменное согласие на передачу споров на разрешение. При этом ст. 25 гласит, что согласие, выраженное уполномоченным органом договаривающегося государства, нуждается в подтверждении последним в момент передачи спора на разрешение Центру, если государство заранее при ратификации Конвенции не оговорит, что такого одобрения не требуется. Данные положения Конвенции, по словам французского юриста Д. Беттема, включены в нее

«с целью удовлетворить излишнюю чувствительность государств, особенно проявляющуюся при ратификации Конвенции, и направлены на то, чтобы сохранить действие национальных норм об иммунитете государства[3].

Обращение в МЦУИС делается на добровольной основе, но, согласившись на арбитражное разбирательство, ни одна из сторон не может отказаться от него в одностороннем порядке.

Первичная цель МЦУИС состоит в том, чтобы создать необходимые условия для примирения и арбитражного рассмотрения международных инвестиционных споров.

МЦУИС был создан как беспристрастный международный орган, обеспечивающий средства обслуживания для решения юридических споров между сторонами, через процедуры арбитража или примирения.

МЦУИС играет важную роль в области международного инвестиционного и экономического развития, доказательствами чего являются значительная клиентура, а также многочисленные упоминания и ссылки на его деятельность в инвестиционных соглашениях и законах разных стран.

Примечательно, что основная часть арбитражной деятельности МЦУИС падает на период после 1990 г. За последние 12 лет из 32 решений вынесено 20. Учитывая, что за всю предыдущую деятельность этого одного из ведущих арбитражных центров, т.е. за 24 года, вынесено лишь 12 решений, можно заключить о постепенном становлении МЦУИС как признанного международного арбитражного центра. Можно предположить, что первоначально, в 70-е годы ХХ в., в силу ожесточенных дебатов в стенах ООН о приоритете суверенитета, национальной юрисдикции, о чем подробно говорилось выше, МЦУИС не пользовался особой популярностью. Впоследствии по мере все более увеличивающейся практики заключения международных двусторонних договоров наднациональные формы разрешения инвестиционных споров окончательно пробили себе дорогу. Об этом красноречиво говорит то обстоятельство, что только в 2000-2002 гг. МЦУИС вынес 15 арбитражных решений.

Следует отметить, что четыре из этих 32 арбитражных решений были отменены в рамках процедуры ст. 52 Конвенции, в соответствии с которой любая из сторон может посредством письменного заявления на имя Генерального секретаря ООН просить об отмене арбитражного решения по одной или нескольким из нижеследующих причин: а) суд был сформирован ненадлежащим образом; б) суд явно превысил свои полномочия; в) имела место коррупция какого-либо члена суда; г) имело место серьезное отступление от какого-либо существенного правила процедуры; д) в арбитражном решении не изложены соображения, на которых оно основано. В соответствии с процедурой Центра по получении такой просьбы председатель незамедлительно назначает из числа лиц, включенных в список арбитров, комитет ad hoc в составе трех человек, который может приостановить исполнение арбитражного решения впредь до рассмотрения такой просьбы. В случае отмены арбитражного решения спор по просьбе любой из сторон передается в новый суд[4].

Сегодня МЦУИС является ведущим международным учреждением, занимающимся урегулированием международных инвестиционных споров.

Многосторо́ннее инвестицио́нное гаранти́йное аге́нтство (МИГА, англ. Multilateral Investment Guarantee Agency, MIGA; также — Многостороннее агентство по гарантии (гарантиям) инвестиций (МАГИ), Многостороннее агентство по инвестиционным гарантиям (МАИГ)) — одно из автономных международных учреждений, которое, наряду с Международной финансовой корпорацией (МФК), Международным центром по урегулированию инвестиционных споров (МЦУИС) и самим Всемирным банком входит в Группу организаций Всемирного банка, являющуюся специализированным учреждением Организации Объединённых Наций. Целью МИГА является содействие направлению прямых иностранных инвестиций в развивающиеся страны, страхование от политических рисков и предоставление гарантий частным инвесторам, а также оказание консультационных и информационных услуг.

Конвенция об учреждении МИГА подписана в Сеуле 11 октября 1985 года. МИГА было основано в 1988 году. Оно содержится на взносы стран-участниц. В настоящее время (по состоянию на 14 мая 2012 года) в МИГА представлено 177 стран, [1] в том числе Российская Федерация. Уставный капитал МИГА превышает 1 млрд долларов США. Штаб-квартира МИГА, также как и других организаций группы Всемирного банка находится в Вашингтоне.

Гарантии МИГА защищают инвесторов от рисков ограничения перемещения средств, конфискации, военных и гражданских волнений, нарушения условий контракта. Однако страхование от коммерческих рисков, например, от риска банкротства, не проводится.

При предоставлении гарантий предпочтение предоставляется инвестициям в страны с низким доходом, в страны с политическим риском или затронутые конфликтами, в экологически и социально значимые проекты, в развитие инфраструктуры. МИГА осуществляет также страхование инвестиций, проводимых между развивающимися странами. Претендовать на гарантии МИГА могут частные фирмы и граждане, не зарегистрированные в стране, в которую направляются инвестиции. Гарантии предоставляются на срок от 3 до 15-20 лет. В отличие от гарантий Всемирного банка, встречных гарантий от правительства страны инвестирования не требуется.

В то же время МИГА не предоставляет кредиты и не является самостоятельным инвестором. Гарантии не выделяются для инвестиций в производство табака и алкоголя, в организацию азартных игр. Максимальный размер гарантий составляет в настоящее время 110 млн долл. США на один инвестиционный проект и 440 млн долл. США на одну страну. Путём совместного страхования и перестрахования лимит может быть значительно превышен.

С 1988 года МИГА выдало более 900 гарантий на общую сумму 17,4 млрд долл. США. При этом оно помогло разместить более 50 млрд долл. США прямых иностранных инвестиций в 96 развивающихся странах [2] [3].

Многостороннее агентство по гарантированию инвестиций (МАГИ) создано для оказания помощи развивающимся странам в привлечении частных иностранных инвестиций посредством предоставления инвестором гарантий от политических рисков, а именно: экспроприации, военных действий и гражданских беспорядков, нарушений условий контрактов и т. п.

Агентство предоставляет также консультативные услуги правительствам по вопросам возможностей и условий привлечения инвестиций.

Продолжение ниже рекламного блока:

Среди заявок на страхование инвестиций предпочтение отдается обоснованным с финансовой, экономической и экологической точек зрения проектам, способным содействовать развитию страны.

Страховые полисы МАГИ гарантируют частные инвестиции в течение 15—20 лет, при этом максимальный размер страхового покрытия на один проект не превышает 50 млн. долл.

В настоящее время выдаваемые Агентством контракты ежегодно обеспечивают приток прямых инвестиций в размере, превышающем 2,5 млрд долл., что позволяет развивающимся странам создавать около 10 тысяч дополнительных рабочих мест.

Общее число выданных ею контрактов (около 200) обеспечило на сегодняшний день покрытие на сумму более 2 млрд. ролл. Членами МАГИ являются 132 страны.

51. Мемлекеттік органдарының өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде өзінің экономикалық аймақтарының шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, заң шығарушы билікті, басқару аппаратын ұстауды және басқа шараларды қаржыландыру үшін «мемлекеттік бюджет» құрайды. Жалпы айта кететін болсақ мемлекеттік бюджет негізінде экономиканың дамуы қалыптасады. Мемлекеттік бюджетте өзінің жекелеген түрлерінің кірістері мен шығындарының қалыптасыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отырады. Сонымен қатар мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі.

Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты, өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты материалдық-заттай түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорында – бюджеттік қорында затталынады. Мұның нәтижесінде қоғамда болып жатқан нақты экономикалық (бөлгіштік) процестер мемлекеттің жұмылдыратын және пайдаланатын ақшаның ағыныңда өзінің көрінісін табады. Бюджеттік қор – бұл қоғамдық өнім мен ұлттық табыстың құндық бөліністің белгілі стадияларын өткен және ұлғаймалы ұдайы өндіріс, халыққа әлеуметтік-мәдени қызмет көрсету, қорғаныс және басқару жөніндегі қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін мемлекетке түсетін бөлігі қозғалысының объективті шарттасылған экономикалық нысаны. Бюджеттік қордың қалыптасуы мен пайдаланылуы құнды бөлу және қайта бөлумен байланысты оның қозғалыс процесін білдіреді.

Әр аймақтың экономикалық - әлеуметтік жағдайы жіті көзқараспен, байыпты бағдар ұстап қарауды қажет ететін дүние. Оны өзгерту, көтеру жолында талпынған сол аймақ ерекшеліктеріне қарап шешім қабылдамаса болмайды. Өйткені, республика былай тұрсын, облыс аудандарының, тіпті аудан ішіндегі әр шаруашылықтың өзіне тән ерекшелігі, қалыптасқан еңбек ету дәстүрі болады.

Қазақстан Республикасының егемен мемлекет болып қалыптасып, нарықтық экономиканың даму мен құрылу жолын қабылдауы оның әлеуметтік-экономикалық дамудағы жаңа деңгейін анықтайды. Ондағы басты орын мемлекеттік бюджетке тиесілі.

Мемлекеттік бюджет –бұл мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға, қажетті әлеуметтік-экономикалық қызметтер атқаруға бағытталған ел үкіметінің қарамағында болатын ақша ресурстарының орталықтанған қоры болып табылады. Бюджет сонымен қатар, экономиканы мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюнктураға ықпал етудің, дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асырудың қуатты құралы болып табылады

Қазақстан Республикасында экономикалық реформаларды жүзеге асыру үшін қазіргі кезеңге дейін нарықтық экономика аумағындағы жинақталған жалпы қаржы қарым қатынасының даму тәжірибелерін біліп, дұрыс пайдалану қажет.

Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының бүкіл қаржы жүйесін реформалау, оның негізгі тармағы бюджеттік жүйені күрделі түрде қайта құруын мәжбүр . Сол реформалаудың логикалық жалғасы ол жаңа бюджеттік заңнама жасау және қабылдау. Нәтижесінде, 2004 жылы көкек айының 24 жұлдызында Қазақстан Республикасының жаңа Бюджеттік кодексі қабылданып, 2005 жылы қаңтар айының 1 жұлдызында қолдануға енгізілді.

Жаңа Бюджеттік кодекстің ережелері біздің республикамыздың бүгінгі күнгі қаржылық қарым қатынас пен жалпы бюджеттік саясаттың даму жағдайын көрсетеді. Кодексте бюджеттік процеске қатынасушылардың барлық іс әрекеттерінің тәртібі мен ережелері толық және жан жағынан жазылып дәлелденген. Бұл бірыңғай құжатқа мемлекеттік міндеттемелері мен функцияларын орындауға арналған ақша қаражаттарын қалыптастыру мен оларды жұмсау процестері толығымен анықталған.

Мемлекеттік бюджет ұғымы мен маңызы

Қаржылық байланыстарын орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық

өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы «мемлекеттік бюджет» ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды. Демек, мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құның бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында пайда болатын экономикалық қатынастарды білдіреді.

Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында жүзеге асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді. Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды.

Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты, өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты материалдық заттай

түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорында – бюджеттік қорында затталынады. Мұның нәтижесінде қоғамда болып

жатқан нақты экономикалық (бөлгіштік) процестер мемлекеттің жұмылдыратын және пайдаланатын ақшаның ағыныңда өзінің көрінісін табады.

Мемлекеттік органдарының өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық деңгейлерінде тиісті қаржы базасы болуы тиіс. Осы мақсатпен әр елде

өзінің экономикалық аймақтарының шаруашылығын, әлеуметтік сферасын, заң шығарушы билікті, басқару аппаратын ұстауды және басқа шараларды

қаржыландыру үшін «мемлекеттік бюджет» құрайды. Жалпы айта кететін болсақ мемлекеттік бюджет негізінде экономиканың дамуы қалыптасады. Мемлекеттік

бюджетте өзінің жекелеген түрлерінің кірістері мен шығындарының қалыптасыру, оларды теңдестіру процесінде заңмен реттеліп отырады. Сонымен қатар

мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі.

Мемлекеттік бюджеттің басқа қаржы буындары арасындағы орны мен мәнін келесідей анықтауға болады. Біріншіден, бюджеттің қаржы жүйесінің басқа

буындарынан айырмашылығы ол қоғамның экономикалық және әлеуметтік дамудың негізгі бағыттарында пайдаланатын қоғамдық өнім құнының бір бөлігінің

айналымымен байланысты бөліс қатынастардың кең комплексінің бейнеленуі. Бұл мемлекетке бюджет арқылы барлык ел ауқымында құндық бөліс процестерін

орталандыра басқаруға мүмкіншілік береді. Екіншіден, бюджет барлық кірістер мен шығыстардың басқа баланстары, қаржы жоспарлар, несиелік және кассалық

жоспарлармен тығыз байланыста. Үшіншіден, мемлекеттік бюджет қалыптастыру процесінде макроэкономикалық, қаржылық және өндірістік көрсеткіштер

талданады және анықталады, қаржы несиелік жүйенің барлық буындарының байланыстары үйлестіріледі, сонымен қатар экономикалық және әлеуметтік даму

Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ ерекшеліктерімен көзге түсетін оқшауланған сфераларды бөліп көрсетуге болады. Мәселен, мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілермен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы «мемлекеттік бюджет» ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды. Мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын жасау және оны ұдайы өндіріс пен қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына пайдалану жолымен қоғамдық өнімнің құнын бөлу және қайта бөлу процесінде мемлекет пен қоғамдық өндірістің басқа қатысушылары арасында пайда болатын экономикалық қатынастарды білдіреді. Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке ең алдымен жалпы қаржы категориясынан ажырататын өзгеше белгілер тән: бюджет қатынастарының бөлгіштік сипаты бар, әрқашан ақша нысанында жүзеге асырылады, мақсатты ақша қорларын қалыптастырумен және пайдаланумен қосарлана жүреді. Сонымен бірге, бюджет қатынастарына белгілі бір өзіндік ерекшелік тән, алайда ол қаржымен ортақ өзгеше белгілердің шеңберінен шықпайды. Құндық бөліністердің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына өзгеше белгілермен сипатталады: 1) мемлекеттік жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен және оны қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланумен байланысты бөлгіштік қатынастардың айрықша экономикалық нысаны болып табылады; 2) құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын материалдық өндіріс қаржысынан және құнды тұтынуға қызмет ететін өндірістік емес сфера қаржысынан мемлекеттік бюджеттің айырмашылығы ол ұлттық шаруашылықтың салалары, аумақтар, экономиканың секторлары, қоғамдық қызметтің сфералары арасында құнды қайта бөлуге арналған; 3) қоғамдық өнімдің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей байланысты емес құнды бөліністің стадиясын білдіреді және одан белгілі үзілісте жүзеге асырылады, ал қаржы қатынастары материалдық өндірісте де, өндірістік емес сферада да тауар-ақша қатынастарымен тығыз тоқайласып жатады. Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты, өндірістік қатынастарды білдіреді және оларға сәйкес келетін нақты материалдық - заттай түрінде болады: бюджет қатынастары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорында – бюджеттік қорында затталынады. Мемлекеттің бюджеттің сан қырлы маңызын ескере отырып, оны тек экономикалық категория және мемлекеттің орталықтандырылған ақша қоры ретінде ғана емес, сонымен бірге негізгі қаржы жоспары, әлеуметтік-экономикалық процестерді реттеу механизмінің жиынтық ұғымы ретінде қарауға болады. Мәселен, мемлекеттің бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ барлық негізгі қаржы институттары – салықтар, мемлекеттің шығыстары, мемлекеттік кредит, мемлекеттік қарыздар және т.б. өзінің шоғырланған көрінісін табатындықтан бюджет мемлекеттің негізгі қаржы жоспары ретінде сипатталады. Бюджеттің негізгі қаржы жоспары деп мойындау оның ұлттық табысты қайта бөлудегі маңызды орнын, қаржы жоспарларының жүйесіндегі басымдық жағдайын, сондай-ақ қоғамдық ұдайы өндірістегі айрықша рөлін айқындайды. Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып табылады