48.Төлем баланстарының тепе-теңдігі.

Халықаралық тауарлардың қозғалысы, қызметтер, білім, капитал мен еңбек төлем балансы көрсетеді.

1767 жылы Джеймс Стюарт «Саяси экономия принциптері тергеу» туралы еңбегі жарияланған кезде экономикалық теорияда, алғаш рет «төлем балансының» ұғымы, XVII ғасырдың ортасында қолданыла бастады. Төлемдер мерзімді теңгерімі бастапқыда тек сыртқы сауда балансын және алтын байланысты қозғалысын инвестициялады.

Белгілі бір уақыт ішіндегі төлем балансының көрсеткіштері экномикалық дамудың агрегаттық көрсеткіші болып табылады.Олар жалпы ішкі өнім мен ұлттық табыс жәпе т.б мемлекеттік реттеу жатады.Төлем балансының жағдайы ұлттық валютаның жағдайымен байланысты, оынң тұрақылық дәрежесі мен валюталық курстың өзгеруіне байланысты.

Төлем балансы әрқашан тепе-теңдікті сақтайды.Алайда егер түсімдер төлемдерден асатын болса, белсенді сальдо ,ал төлемдер түсімдерден көбірек болса пассивті сальдо деп анықталады. Сондықтан төлем балансын орнату және төлем балансының сальдосын өлшеу еліміздің сыртқы сауда операцияларын сипаттайтын көрсеткіштерді дұрыс сипаттау маңызды рөл атқарады.

Төлем балансының статистикалық көрсеткіштерінің экономикалық мазмұны еш түсіндірмелерсіз әр жылы әр түрлі болып келеді және оларды салыстыру дұрыс емес.

Баланс термині халықаралықт төлем қатынастарында қолданылады.Мысалы шот күйі,төлем балансының тепе-теңділігі,сальдо немесе шоттағы қалған сомма және т.б

Сондықтан төлем балансы деген тек қана халықаралық операциялардың шоты емес,сонымен қатар сапалық және құрылымдылық сипаттамаларын қоса алғандағы сол операциялардың жағдайы.

Төлем балансының негізгі құрылымы мынадай бөлімдерден тұрады:

-Сауда балансы,яғни тауарлардың экспорты мен импорты арасындағы байланыс

-қызмет көрсетулердің және коммерциялық емес төлемдердің балансы

-Тауарлардың қозғалысы, қызмет көрсетулер мен біржақты тасымалдауларды қамтитын Ағымдағы операциялардың балансы

-ресми валюта қорымен операция жасау

Төлем балансының тепе-теңдігі –қажетті (желательная) экономикалық жағдай. Бұл дегеніміз,мемлекет қанша ресурс жұмсаса,дәл сол көлемді шетелден инвестициялайды

Әр мемлекет нөлдік немесе белсенді төлем балансын иеленуге ұмтылады. Егер де төлем балансы ұзақ мерзім отрицательный( теріс) болатын болсаа, орталық банктің алтын қоры және ұлттық валютаның девальвацияларына әкелуі мүмкін. Девальвация ел тауарлардың бәсекеге қабілеттілігін арттырады, Сонымен қатар ол әрқашан елдің инвестициялық тартымдылығын азайтатын фактор болып табылады..

49 СДР

Арнайы қарыз алу құқығы (ҚАҚ) немесе СДР - Халықаралық валюта қоры (ХВҚ) шығарған Сақтық көшірме жасаудың жəне төлеудің жасанды құралы. Банк шоттарында жазба түрінде ғана қолма-қол ақшасыз нысаны бар, банкноттар шығарылмаған.

Ол не валюта емес, не борыштық міндеттеме де емес. Қазіргі уақытта, ҚАҚ, Қор мен оның мүшелері арасындағы есеп айырысуларды қоса, 14 ресми ұйымдардың, ҚАҚ деп аталатын үшінші тарап ұстаушылар пайдаланылады. Үш мемлекет СДРда (80-жылдың аяғында 11 болды) валюта бағамын (паритеты своих валют) құрды; шамамен 10 халықаралық және аймақтық ұйымдар есеп бірлігі ретінде СДРды пайдаланды..төлем балансының тапшылығын жабуға, төлем балансын реттеу үшін пайдаланылады, қорларды толықтыру, ХВҚ қарыздар бойынша есептеуді жүргізеді.

Бұл төлем құралыХВҚна мүше елдердің қолданыстағы резервтік активтерге қосымша ретінде 1969 жылы ХВҚда құрылды.

SDR бағамы күнделікті жарияланады және бес негізгі валюта себетінің долларлық құны бойынша негізделеді: АҚШ доллары, еуро, қытай юані, иен мен фунт стерлинг

1981 жылы еуро енгізілгенге дейін АҚШ доллары, неміс маркасы, француз франкі, иен мен фунт стерлингтен тұратын бес валюта себетінен құралған. Қытай юані 1 қазан 2016 ХВҚ себетіне енгізілген. Алғашында шығарылған СДР доллардың алтын мазмұнына сай 0,888671 граммды құрады, бұл алтын мазмұнмен баламалы бірлік болды. Сондықтан 1 СДР = АҚШ 1. $ (1 SDR = 1,0857 АҚШ доллары).Бұл корсеткіш 1971 жылы АҚШ-тың валюта девальвациясының нәтижесінде өзгерді және 1973 жылы (1 СДР = 1,20635 АҚШ доллары ) болды.

(қосымша на русском)

по пересмотру Устава МВФ внесло существенные изменения не только в механизм определения стоимости единицы СДР, но и в механизм функционирования новой коллективной расчетной единицы. В соответствии с данным Соглашением была предоставлена возможность свободного использования СДР в сделках между странами-участницами на основе взаимного соглашения, существенно пополнен перечень операций с применением СДР, например, погашение любого договорного обязательства без перевода валюты, в которой была осуществлена сделка, предоставление кредитов в СДР, а также использование СДР в качестве залога при получении займов. Кроме того, был расширен список официальных организаций, которые могут выступать в качестве других держателей СДР (международные валютно-финансовые организации, специализированные учреждения ООН и т. д.). Странам - участницам данной системы предоставлена возможность использовать полученные лимиты СДР для покрытия дефицитов платежных балансов и расчетов с МВФ, при этом в обмен на СДР приобретается свободно конвертируемая валюта, которая применяется затем для осуществления внешних расчетов. Было признано, что СДР официально заменяют золото и национальные валюты в расчетах между МВФ и его странами-участницами, расширено их возможное использование в операциях и сделках, проводимых в рамках общего департамента МВФ (например, стране, имеющей в своем распоряжении СДР, предоставляется право оплатить ими 25 % взноса при увеличении квоты в МВФ).

Таким образом, МВФ были сформулированы условия, которые привели к существенному увеличению объема применения СДР странами - участницами рассматриваемой системы во взаимных расчетах, а также в расчетах с признанными данным Фондом держателями этих резервных активов, таких как Всемирный банк и Банк международных расчетов.\