34.Бактериальді энтомопатогенді препараттар мен вирустық препараттарды алу технологиясын,айырмашылықтары мен ұқсастықтары түсіндіріңіз.

Бактериялар негізіндегі энтомопатогенді препараттар

Ауылшаруашылығына шығарылатын препараттарды 3 топқа бөледі:

энтомопатогенді препараттар;

бактериальды препараттар;

антибиотиктер;

Энтомопатогенді препараттар

Отандық биотехнологиялық өндіріс энтомопатогенді препараттардың 3 тобын шығарады:

1. Бациллус турингиенсис негізіндегі бактериальды препараттар- энтобактерин-3, дендробациллин,инсектин,токсобактерин.

2. Боверия бассиана негізіндегі саңырауқұлақтық препарат.

3. Ядролық полиэдр вирусы негізіндегі препараттар(вирин-ЭНШ, вирин-ЭКС және т.б).

Барлық микробты патогендер суда еритін ұнтақтар, паста, гранула, эмульсия, гранула, кристалл ретінде шығарылады. Тікелей қолданған кезде, еріткіштер және олардың тиімділігін жоғарылататын әртүрлі қоспаларды қолдану керек деген болжам бар.

Бактериальды энтомопатогенді препараттар алу технологиясы. Өндірістік жағдайда микробтық патогендерден кең таралғандары бактериальды препараттар болып саналады. Олардың ерекше қасиеті: зиянкес-жәндіктерге қарсы жоғары вируленттілігі, қоршаған ортаға соның ішінде флора мен фаунаға қауіпсіздігі, зиянкестерге қарсы әсерінің қарқындылығы болып табылады. Қазіргі кезде жәндіктерге қарсы 160-тан астам препараттар шығарылады.

Барлық энтомопатогенді бактериялар ішінен кең ауқымда зерттелінгені грам оң бактериялар Бациллус турингиенсис болып саналады.Ол ішке енгеннен кейін жәндікті жою мен қатар, бірқатар токсикалық өнімдер шығарады.Осы токсикалық өнім ішінен 4 компонентті бөліп алады:

-α-экзотоксин, немесе С фосфолипаза- бактериялардың өсіп келе жатқан жасушаларының өнімі. Ферменттің токсикалық әсерін жәндік ұлпасындағы алмаспайтын фосфолипидтердің ыдырауымен байланыстырады. Соның нәтижесінде соңғысы өлімге ұшырайды.

- β- экзотоксин – жасушалардың өсуі кезінде культуральдық сұйықтықта жинақталады.β- экзотоксин токсин молекуласы аллослизді қышқылмен рибоза және глюкоза арқылы байланысқан нуклеотидтерден тұрады деп санайды. Оның әсері, шамасы, АТФ- пен байланысқан ДНҚ-ға тәуелді РНҚ-полимераза мен нуклеотидазаның тежелуі арқылы жүреді. Соның нәтижесінде РНҚ синтезі тоқталады. Басқа токсиндерге қарағанда баяу әсер етеді, көбінесе дамудың бірінші циклынан басқа циклға көшумен жүреді. Бақылаулар бойынша β- экзотоксин- дарақтардың генетикалық аппаратын бұзатын мутаген.

-γ-экзотоксин- аз зерттелген коспонент,идентифицирленбеген фермент(немесе ферменттер тобы).

-δ-эндотоксин-параспоральды кристалды эндотоксин.Бактериялардың споруляциясы нәтижесінде бактериялардың спора бөлігіне қарама-қарсы түзіледі. Спора түзілудің соңғы деңгейінде тосин 8-граналы кристалды формаға ие болады. Кристалдар ақуыздан тұрады, аминқышқылды құрамы әртүрлі штаммдарға жақын. Сезімтал жәндіктердің ішінде кристалдық ақуыз протоксин молекуласына ыдырайтыны дәлелденген. Протоксин протеиназалар әсерінен токсикалық фрагменттерге ыдырайды. Кристалдың сезімтал жәндіктерге әсерінің ерекшелігі арнайы ішек протеазаларының болуымен байланысты, олар кристалдық In vivo гидролизін қамтамасыз етеді. Бұндай протеазалар барлық жәндіктерде болмайды, сондықтан δ-токсин әсері таңдаулы. Жәндіктің көзін жою үшін кристалл оның организміне ену керек. Кристалл ішке енгеннен соң жұлдызқұрт қоректенбейді. δ-токсиннің біріншілік әсер ететін орны болып ішек бөлімінің ортасы болып табылады.

Реакция тәуелділігіне байланысты жәндіктер 3 топқа бөлінеді:

- Жалпы сал болу;

- Ішектің орта бөлімінің сал болуы;

- Жалпы препаратқа деген реакция: споралардың жетілуі мен бактериялардың көбеюінен өлімге ұшырау;

Бациллус турингиенсис бактериялары 130 түрлі жәндіктерге антагонистті болады. Ең жоғарғы тиімділігі жапырақкеміргіш зиянкестерге қарсы осы топтағы препаратты қолдану кезінде байқалады. Әртүрлі вариациядағы Бациллус турингиенсис негізіндегі ең кең таралған препараттар:энтобактерин,инсектин,алестин,экзотоксин,токсобактерин,дендробациллин,битоксибациллин.

Энтомопатогенді бактерияларды өндірістік өндіру тереңдік дақылдаумен жасалынады. Бұл реттегі міндет дақылдық сұйықтықтағы максималды жасуша титрі мен токсин жинақтау. Энтомопатогенді бактериялардың өндірістік штаммдарына қойылатын талаптар: жоғары вируленттілік,өндірістік орталардағы өнімділік, фагтардың кешеніне төзімділік және т.б. Технологиялық өндіру, әдеттегі кез-келген биотехнологиялық өндірулердің барлық деңгейлерін қамтиды. Дақылдаудың барлық деңгейлерін бірқалыпты температурада ұстап тұрады.(28-30C), ферментацияның ұзақтығы 35-40 сағат. Ашытқылы-полисахаридті ортаны қолданады, пайызбен: жемдік ашытқы-2-3; жүгері ұны-1-1,5; кашалот майы-1. Дақылдау барысындағы ph-6,3 құрайды, ферментация соңында 8,0-8,5-ке дейін көтеріледі, нәтижесінде кристалдың ұсақ фрагменттерге ыдырауы мен оларды бөліп алуына қиындық тудыруы мүмкін. Бұны алдын-алу үшін, ең алдымен дақылды сұйықтықты өңдемес бұрын 6,0-6,2 дейін қышқылдандырады. Дақылдауды сепарациялаудың 90-95%-да және титрдегі спора кем дегенде 1 мл 109 болғанда аяқтайды.Дақылды сұйықтықтың сепарациясынан соң 85% ылғалдықта паста алады. 1 кубметрде 100кг дақылдық сұйықтық пен титрін алады. Фугатты қоректік орта дайындау үшін пайдалануға болады, кем дегенде 1-2 рет,себебі дақылдық сұйықтықта дақылдың дамуын тежейтін заттар жиналады. Фугатты көбінесе жемдік азық дайындауда шикізат ретінде пайдаланады, ол өнеркәсіптік ағын суларды қысқарту мен су шығынын азайтады. Пастаны жарты сағат бойы споралар мен кристалдарды біртекті бөлу үшін араластырады және сынамаларды титрді, ылғалдықты, вируленттілігін және фагтардың барын білу үшін алады.

Соңғы өнім-суда ерігіш ұнтақ немесе қалыптандырылған паста. Алғашқысын бүркігіш кептіргіште ылғалданған пастаны кептіру жолымен алады. Дайын препаратты 20кг-нан төртқабатты крафт-қаптарға полиэтиленді қосымша парақпен салады.Екіншісін- КМЦ патасына енгізумен. Ығысудан КМЦ молекуласы ақуыздық споралар мен кристалдар жинақтайды, оларды теріс зарядтайды, нәтижесінде біртекті бөлінуімен жарамдылық мерзімін жоғарылатады. Дайын препарат- кремді немесе ашық сұр түсті тұтқыр сұйықтық, иісі жоқ,сақтағанда қатпайды. Препарат бау-бақшаны зиянкестермен күресуде пайдаланылады. 60 түрлі зиянкестерге қарсы тиімді. Зиянкестің белсенді өсуікезінде өсімдікке сулы эмульсияны себу арқылы қолданады.Зиянкестердің негізгі массасы 2-10 күнде жойылады. 1 га шығындайды: көкөністік дақылдарға-1-3кг;бақтарға-3-5кг.