16. Топырақ ресурстарының ластануын бақылау.

Мониторинг земель осуществляется по трем основным структурным направлениям: мониторинг земельного фонда; агропочвен-ный и мониторинг агротехногенно загрязненных почв.

Мониторинг загрязнения почв, растительной продукции, вод и снега тяжелыми металлами, пестицидами и нитратами в агропромышленном комплексе осуществляется с 1990 г. на 300 постоянно действующих реперных участках. Кроме того, на 350 стационарных контрольных участках проводятся наблюдения за радиационной обстановкой, в которые входит раннее определение коэффициентов перехода радионуклидов из почвы в растения.

С помощью мониторинга выявляются изменения и производится оценка состояния землепользований, угодий, полей, участков, процессов, связанных с изменением плодородия почв, их загрязнения пестицидами, тяжелыми металлами, радионуклидами, другими токсичными веществами. Изучается также состояние земель населенных пунктов, объектов нефте- и газодобычи, очистных сооружений, водохранилищ, свалок, складов горюче-смазочных материалов, удобрений, стоянок автотранспорта, мест захоронения токсичных промышленных отходов и радиоактивных материалов, а также других промышленных объектов.

17. Урбандаланған территорияларға бақылау жасау

Урбанизация – рост и развитие городов, сопровождающиеся увеличением удельного веса городского населения в стране, конкретном регионе или в мире в целом.

Хотя площадь урбанизированных территорий составляет немногим более 1 % площади суши, они концентрируют более 45% населения мира, на них производится около 80% ВВП, одновременно они дают более 80% всех выбросов в атмосферу.

Для урбанизированных территорий характерны преимущественно те же группы загрязнителей, что и в агроландшафтах или горнопромышленных районах – различные твердые отходы, газообразные выбросы в атмосферу и индустриальные пыли, а также хозяйственно-бытовые и промышленные стоки. Тем не менее, имеется и существенное отличие – здесь все они проявляются необычайно концентрированно на ограниченной по площади территории.

Основные источники загрязнения, способы распространения загрязняющих веществ и последствия их воздействия на различные компоненты природной среды в городах отражены на рисунке ниже.

Для правильной и рациональной организации мониторинга урбанизированных территорий, необходимо учитывать основные особенности изменений геологической среды в пределах городов, связанные с современными тенденциями развития городского строительства. К ним относятся:

• рост крупных городов-мегаполисов, окруженных более мелкими городами-спутниками;

• освоение под городское строительство «неудобий» (заболоченных участков, свалок, засыпанных оврагов и др.) из-за дефицита полезной площади;

• все увеличивающиеся тенденции освоения подземного пространства;

• усиление динамического воздействия на грунты, которое не характерно для малых городов;

• Возрастание этажности зданий и как следствие этого – повышение требований к устойчивости сооружений.

18. Өндірістік экологиялық мониторинг

Өндірістік экологиялық мониторинг (бұдан әрі - ӨМ) - өндірістік процестің, қоршаған ортаға физикалық және химиялық факторлар әсер етуінің және шаруашылық немесе өзге іс-әрекеттің нәтижесінде қоршаған ортаның жай-күйіндегі өзгерістердің белгіленген өлшемдерін эксперименттік (өлшеу негізінде) және/немесе жанама (есептеу негізінде) бағалау, эмиссиялар-ластаушы заттардың немесе физикалық әсер ету факторларының қоршаған ортаға тікелей немесе жанама түсуі. Қазақстан Республикасының Экологиялық Кодексіне сәйкес, табиғат пайдаланушылар өндірістік экологиялық бақылауды жүзеге асыруға міндетті, өндірістік мониторинг (ӨМ) оның элементі болып табылады.

ӨМ жүзеге асыру шеңберінде операциялық мониторинг, эмиссиялар мониторингі және әсер ету мониторингі орындалады: 1) операциялық мониторинг (немесе өндірістік мониторингті бақылау мониторингі) - табиғатты пайдаланушы іс-әрекеті көрсеткіштерінің өндірістің технологиялық регламентінің шарттарын сақтауды бақылау үшін орынды болып саналатын ауқымда екенін растауға арналған технологиялық процесс өлшемдерін бақылау; 2) эмиссиялар мониторингі - ластану көздерінен өнеркәсіптік эмиссиялардың санын және сапасын бақылау; 3) әсер ету мониторингі - қоршаған орта объектілерінің жай-күйін санитарлық-қорғаныс аймағының шегінде де, табиғатты пайдаланушылардың шаруашылық іс-әрекетінің процесінде айқындалған басқа учаскелерде де теріс әсер етуді бақылау.

ӨМ мақсаттары мен міндеттері

ӨМ табиғатты пайдаланушының қоршаған ортаға әсер етуі туралы шүбасыз ақпаратты алу, табиғатты пайдаланушының қоршаған ортаны қорғау жөнінде орындаған іс-шаралардың тиімділігін бағалау, табиғатты пайдаланушының қоршаған ортаға әсер етуінің салдарларын бағалау мен болжау мақсатында жүргізіледі.

ӨМ негізгі міндеттері: қажетті бақылауларды жүргізу; табиғатты пайдаланушы іс-әрекетінің теріс әсер етуіне тәуелді қоршаған орта объектілерінің жай-күйін бағалау, экологиялық талаптарды және өндірістің технологиялық өлшемдерін сақтау; табиғатты пайдаланушының қоршаған ортаға теріс әсер етуінің салдарларын азайту мен жою үшін қабылданған іс-шаралардың тиімділігі жөніндегі ұсынымдарды әзірлеу болып табылады.

ӨМ бағдарламасына қойылатын талаптар

1. Табиғатты пайдаланушы ӨМ бағдарламасын өз бетімен не ҚОӘБ (қоршаған ортаға әсер етуді бағалау), шекті рұқсат етілген шығарындылар (ШРШ), су объектілеріндегі шекті рұқсат етілген төгінділер (ШРТ) нормативтері мен мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысы бар кәсіпорын қалдықтарымен жұмыс істеу нормативтері жобаларының негізінде заңды немесе жеке тұлғаларды тарта отырып әзірлейді.

2. Табиғатты пайдаланушылар осы типтік ережелердің 6-тармағында көрсетілген жобаларға мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қорытындысын алғаннан кейін бір айдың ішінде ӨМ бағдарламасын әзірлейді және бекітеді.

ӨМ бағдарламасы: бақыланатын өлшемдердің тізбесін; бақылауды және өлшеуді жүзеге асыру кезеңін, жалғасуын, жиілігін; пайдаланылған техникалық құралдар мен ӨМ (эксперименттік және/немесе жанама) жүргізу әдістері туралы мәліметті; сызба картада көрсете отырып сынама алу орындарының (нүктелерінің) орналасуын; деректерді есепке алу, талдау және хабарлау әдістерін және жиілігін; аккредиттеу туралы мәліметті қоса алғанда, аспаптық өлшеу сапасын қамтамасыз ету тетіктерін; штаттан тыс жағдайда іс-әрекет хаттамасын; персоналдың ӨМ жүргізуге ішкі жауапкершілігінің ұйымдастырушылық және функционалдық құрылымын қамтуы тиіс