- •1 Клеткаларды in vitro жағдайында өсіру.
- •2Клетканың тотипотенттілігі
- •3.Каллус және регенерант өсімдіктің биологиясы
- •2Билет.
- •1.Клеткалык суспензия
- •2Биотехнологияның даму тарихының негізгі кезеңдері
- •3.Өсімдіктер клеткасын өсіру әдістерін дамытуға өз үлестерін қосқан ғалымдар
- •3.Билет
- •1Клетканы өсіру үшін қажетті жағдайлар
- •2Қоректік ортаның құрамы
- •3.Өсімдікті залалсыздандыратын заттар.
- •1.Дифференциялану және дедифференциялану.
- •2.Клеткалар суспензиясын дайындау.
- •3.Сұйық ортада өсетін клеткалардың қатты ортада өсетін клеткалардан артықшылығы.
- •1. Сұйық ортада клеткалар суспензиясын өсірудің тәсілдері.
- •6.Билет.
- •1. Гендер активтілігінің реттелуі.
- •7.Билет
- •8.Билет
- •9.Билет
- •1.Генетикалық тұрғыдан өсімдіктерді жақсарту үшін клеткаларды in vitro жағдайында өсіру.
- •2.Жасанды қоректік ортада өсірілетін клеткалар өсімдіктерді көбейту және сақтандыру.
- •3.Өсірілетін клеткалардан экономикалық маңызы бар заттар алынуы.
- •10.Билет
- •1.Өсірілген клеткаларды биосинтездік өндірісте пайдалану.
- •2.Иммобильденген клеткалар және бұл әдістің ұтымдылығы.
- •11. Билет
- •1.Клеткалардың жоғары өнімді линияларын шығару
- •3.Клонды микрокөбейтудің артықшылықтары
- •12Билет
- •1.Морфогенез процесінің нәтижесінде регенерант өсімдіктері алу әдістері.
- •2. Қолтық бүршігінің меристемаларыныңклондық микрокөбейтуде қолдану
- •3.Жасанды тұқым алу
- •1.Өсімдіктерді клондық микро көбейту технологиясы
- •2. Өсімдіктерді микрокөбейтуге әсер ететін факторлар.
- •3. Клонды әдістердің жетістіктері мен болашағы.
- •1.Вирустар қоздыратын аурулармен күресуде биотехнологияны пайдалану.
- •2. Каллустардың биологиялық ерекшеліктері.
- •3. Өсімдіктердегі вирустік ауруын анықтау әдістері.
- •1.Вирустан аластатылған көшеттердің көбеюі.
- •2. Картоптың сауықтырылған көшеттерін шығару технологиялары.
- •– Билет.
- •1.Әріден будандастыру кезінде пайда болған ұрықтың ерекшелігі.
- •3. Бөліп алған будан ұрпақтары ин витро жағдайында табысты өсіру.
- •1.Ұрықты ин витро жағдайында өсіру әдісі
- •2. Гаплоидтарды шығарудың эксперименталдық әдістері
- •3. Микроспоралардың табиғи дамуы
- •1.Микроспоралардың ин витро жағдайында дамуы
- •2. Андрогездің өсуіне әсер ететін факторлар
- •1.Клеткалық инженерия
- •2. ПРотопластарды бөліп алу жолдары.
- •3.Протопласттың тіршілік икемділігін анықтау
- •1.Протопластарды өсіру технологиясы
- •2.Протопластардан регенерант өсімдіктердің шығуына әсер ететін факторлар.
- •3.Протопластардың құйылып қосылу әдістері.
- •1.Жыныстық будандастырумен салыстырғанда сомалық будандастырудың айырмашылығы.
- •2.Будан клеткаларымен будан өсімдіктерінің сұрыпталуы
- •3. Сомалық будандарды генетикалық талдау әдістері.
- •2. Андрогездің өсуіне әсер ететін факторлар.
- •3.Ин витро жағдайында өсірілетін клеткаларда болатын өзгерістер.
- •1.Клеткалық селекция және оның артықшылықтары.
- •2. Клеткалық селекцияның әдістері.
- •3.Қажетті белгісі бар клетканың сұрыпталуы
- •1.Белгілері тұрақталған клеткалар линияларын шағару жолдары.
- •2.Ин витро жағдайында клеткаларда жүретін мутация.
- •3.Сомаклондық варианттарды пайдалану жолдары.
- •1.Сомаклондық варианттар және олардың ин витро жағдайында пайда болуы.
- •2.Клеткалық технологияларды дайындау жұмысының негізгі кезеңдері
- •3.Клеткалардың мутагенездерін индукциялау.
1билет
1 Клеткаларды in vitro жағдайында өсіру.
in vitro деген термин клеткалар жасанды ортада асептикалық жағдайда өсірілетінің белгілейді.Клеткаларды өсіру үшін эксплантты,қоректік ортаны, ыдыстарды, құрал саймандарды алдынала залалсыздандыру қажет.Өсімдіктен эксплантты алуды және оны қоректік ортаға отырғызуды ламинар боксінде өткізеді.Бұл бокстің ішіне фильтрден өткізіп,микроорганизмдерден тазартылған ауа беріліп тұрады.Әр түрлі тәсілмен залалсыздандырылған және дистелденген суда бірнеше мәрте жуылған объектілерден керекті ұлпалар бөлініп алынады.Оларды стерильденген қатты немесе сұйық ортаға отырғызады.Стерильдеу үшин автоклавты қолданады.Өсімдікті ойдағыдай өсіру үшін қоректік орта қажет.Сөйтіп, өсімдіктің әр түрлі мүшелері мен ұлпаларын өсіруге болады.
2Клетканың тотипотенттілігі
Тотипотенттілік қасиет жасанды жағдайда клетканың өзіне тән генетикалық информациясын толығымен жүзеге асыруы,соның арқасында дифференциялану процессін және тұтас организмнің дамуын қамтамасыз етуі.Табиғи жағдайда өсімдіктер мен жануарлардың ұрықтанған жұмыртқа клеткалары ғана әмбебап тотипотенттілікке қабілетті болады.Ал жалпы сомалық клеткаларды алар болсақ,тотипотенттілік тек өсімдік клеткаларына тән қасиет.Жануарларда мүлдем болмайды.
3.Каллус және регенерант өсімдіктің биологиясы
Регенерант in vitro жағдайында пайда болған бүтін өсімдікті белгілейді.Өсімдіктен бөлініп алынған клеткаларды,ұлпаларды,мүшелерді жасанды қоректік ортада тек қана залалсыздандырылған жағдайда өсіруге болады.Өсімдіктің бөлігін,оны эксплант деп атайды,қоректік ортасы бар Петри табақшасына,колбаға салады.Біраз уақыт өткен соң,экспланттың құрамындағы кейбір клеткалар бөліне бастайды.Соның нәтижесінде жаңа клеткалар саны көбейеді,ұлғая келіп каллус ұлпасы п.б.Каллус деген ұлпаның ерекше түрі,клеткалардың ретсіз бөліну нәтижесінде п.б.Каллустың бөлшектерің оқтын оқтын жаңа қоректік ортаға көшіріп отырса,ол шексіз ұзақ уақыт өсе береді.
2Билет.
1.Клеткалык суспензия
1Клеткалар суспензиясы бұл жеке клеткаларды немесе клеткалардың кішігірім топтарын сұйық ортада арнаулы аппараттарды қолдана отырып,олардың аэрациясын және араластыруын қамтамасыз етіп өсіру.Осындай әдіспен өсірілген жалғыз клеткадан тұтас өсімдікті өндіріп шығаруға мүмкіндік туды.Сұйық ортада өсірілетін клеткаларды клеткалар суспензиясы деп атайды.Сұйық орта ішінде клеткалар батпай,жүзген күйде тіршілік етуі үшін оларды аппаратпен үзбей араластыру керек.Бұл әдістің тағы бір пайдалы жері клеткалар өздері бөліп шығаратын зиянды метаболиттерден оңай арылады және де әр түрлі факторлардың бұл клеткалардың зат алмасу мен өсу процестеріне тигізетін әсерін бақылап отыру жеңілденеді.
2Биотехнологияның даму тарихының негізгі кезеңдері
Алғаш рет «биотехнология» термині 1917 жылы Карл Эреки шошқаларды қант қызылшасымен қоректендіру кезінде олардың өнімдерінің жоғарылауы жасалған жұмыстарының нәтижесінде берілген.
Биотехнологияның пайда болуы мен даму тарихында ғылыми пән ретінде голланд ғалымы Е.Хаувинк 5 кезеңді ажыратты.
Пастер ғасырына дейінгі кезең (1865 жылы). Сыра, шарап, нан өнімдері және сыра ашытқыларын,
ірімшік алғандағы спирттік және сүт қышқылды ашытуды қолдану. Сірке қышқылын және ферментативті өнімдерді алу.
Пастер ғасырлық кезеңі (1866-1940 жж) - этанол, бутанол, ацетон, глицерин, органикалық қышқылдарды, вакциналарды өндіру. Канализациялық суды аэробты тазалау. Көмірсулардан азықтық ашытқыларды өндіру.
Антибиотиктер кезеңі (1940-1960жж) - тереңдетілген ферментация жолымен пенициллин және басқа антибиотиктерді алу. Өсімдік жасушаларын дақылдау және вирустық вакциналарды алу. Стероидтардың микробиологиялық биотрансформациясы.
Меңгерілетін биосинтез кезеңі (1961-1975) - микробты мутанттар көмегімен амин қышқылдарын өндіру. Тазартылған ферменттік препараттар алу. Иммобилизацияланған ферменттерді және жасушаларды өндірістік қолдану. Канализациялық суларды анаэробты тазалау және биогаз алу. Бактериалды полисахаридтерді өндіру.
Жаңа биотехнология кезеңі (1973 жылдан бастап) - биосинтез агенттерін алу мақсатында жасушалық және генетикалық инженерияны қолдану. Моноклоналды антиденелерді өндіретін будандарды, протопласттарды және меристемді дақылдарды будандастырып алу. Эмбриондарды трансплантациялау.