85 Жоғары берік легірленген болаттар. Төменгі жұмсартылған легірленген болаттар. Термо-механикалық өңдеумен беріктендірілген орташа көміртекті болаттар

Көміртекті болаттар. Көміртекті болаттар конструкциялық материалдардың ең көп тараған түріне жатады. Олар жалпы болатты өңдеу көлемінің 80% құрайды. Көміртекті болаттарға жоғары беріктік, жеткілікті мөлшерде тұтқырлық, технологиялық қасиеттерінің жоғары болуы және жоғары тиімділігі тән. Көміртекті болаттарды сапасы қарапайым көміртекті болаттар, сапалы, арнайы қолданыстағы және аспапты болаттар деп ажыратады.

Сапалы көміртекті конструкциялық болаттар. Сапалы көміртекті конструкциялық болаттар 08, 10, 15, 20 және т.т. 85-ке дейін ентаңбалары бар. Бұл болаттар техникада кең көлемеде қолданыс табуда. Олардан: бұрама, бұрандама, сомын, тісті дөңгелектер, автокөлік тетіктері, осьтер және т.б. жасалады.

Бұл болат тобының негізгі кемшіліктеріне шынығу қабілетінің төмен болуы мен термиялық өңдеу кезінде асақызып кетуге бейімділігін жатқызуға болады. Кейбір сапалы көміртекті конструкциялық болаттардың химиялық құрамы төмендегі кестеде келтірілген.

Жақсартылатын болаттар. Жақсартылатын болаттардың құрамында көміртегі мөлшері 0,3...0,5% болады. Бұл болаттарға жоғары беріктік пен илемділік, жоғары шыдау шегі тән. Оларды циклдық және соққы күштері әсер ететін машинаның жауапты тетіктерін жасауда қолданады:

- хромды болаттардан (30Х,38Х, 40Х, 50Х) иінді білікиер, тісті дөңгелектер, осьтер, төлке, бұрандама, сомын жасалады;

- хромкремнемарганецті болаттардың (30ХГСА, 35ХГСА) қасиеттері жоғары, пісірілуі жақсы және көлік жасауда кеңінен қолданылады;

- хромникельді болаттардан (40ХН, 45ХН) біліктер, тісті дөңгелектер, тістегеріштер жасалады;

86. Жаңа машина жасау металдық материалдары. Композициялық металдық армирленген талшықты және дисперсті беріктендірілген материалдар. Наноқұрылымдық материалдар. Алу әдістері, қасиеттері, құрылымы, ентаңбалануы және қолдану аймағы.

Коппозиттік материалдар деп – компонеттер қасиеттерінен ажыратылатын, жаңа қасиеттерімен анық көрінетін шекарасы бар, химиялық құрамы бойынша ерекшеленетін екі немесе одан да көп компонеттерден жасалған материалдарды атайды. Композитті материалдардағы компонеттердің қасиеттері, өлшемдері, пішімдері мен орналасуы алдын – ала жобаланады және жасау процесі кезінде қалыптасады. Композитті материалды талшықты, қабатталған және дисперсті бөлшектермен беріктенген деп бөледі. Композитті материалдар көлеміндегі үздіксіз компонетті – матрица деп, үзбеліні – армирлеуші элемент деп атайды. Армирлеуші элементтің геометриясына және олардың өзара орналасуына байланысты композитті материалдар қасиеттері барлық жағдайда – изотропты (дисперсті – беріктенген композитті материалдар) және әртүрлі – анизотропты болуы мүмкін. Композициялық материалдың негізі болып, полимерлер, органикалық түтқырлар, күшейткіш дисперсті және әртүрлі үздіксіз талшықтармен беріктенген, белгілі бағыттар бойынша бағытталған композитті материалдарды толтырғыштар танылады. Қазіргі заманғы композиялық материалдардағы толтырғыштарды, тек түтқырдың ысырабын азайтатын және композиттің қүрылысын беріктендіретін қоспа ғана емес, сонымен қатар жүйе қүрылыстың пайда болуын басқаратын және материалдағы берілген қасиеттерді жобалауға мүмкіндік беретін компонент есебінде қаралады.

Талшықтар – ең жиі қолданылатын армирлеуші элемент – сыртқы жүкті көтереді. Олар төмен тығыздыққа, жоғары биіктікке және серпімділік модуліне, химиялық тұрақтылыққа ие болу керек. Олардан көп қабатты таспаларды, табақшаларды, сырық өзектерді, құбырларды және ғарыш техникасын жасайды.

Қазіргі кезде нанокристалдық материалдардың үш түрі бар: ультрадисперсті наноөлшемді ұнтақтар; компактты немесе көлемдік нанокристалдық материалдар; монокристалдық моноқабаттар.

Жалпы композитті материалдардың техологиясы бірнеше сатылардын тұрады: дайындаманы қалыптау, ұнтақ себу, басқару, орау, престеу және т.б. Қалыптау барысында толтырғыштар пайдаланылады. Ол арқылы өнімнің биік біріңғайлылығы баянға келтіріледі және көрсеткіштер қадағаланады.