2.2 Дәрістік сабақ конспектілері

Дәріс №1. Кіріспе

Техниканың дамуына байланысты жобалаушылардың маңызы барлық жаңа өндеуде әрқайсысы талап етеді, техникалық шешімдері эффектісі артығырақ. Конструкторлық дайындама өндірісте жаңа бұйымдарды енгізу және көбінесе сапасы және оның енгізу мерзімін анықтайды. Жаңа техниканы енгізуде есептерін шешу үшін, конструктор кең біліммен ғана емес сол сияқты білімі профессионалды сапасымен игеру керек.

Конструкциялау- яғни механизмдердің, машиналардың, ғимараттардың олардың есептерін орындауымен конструкциясын құру. Ретін ғана емес білетін, оның құру тәсілдері мен әдістерін, сол тәсілдерді және әдістерін жасау олардың құрама бөлшектері мен материалдарынан өндейтін мамандық.

Конструкциялау өндеу процесінде іске асырылды. Ол кезде кинематикалық сұлбасы, пішіні және өлшемдері анықталынды. Конструкторлық идеяларын сезу профессионалды құпиялы негізін салушы мастер болған. Осы қазіргі заманда жаңа техниканың іске асыру және құру сұлбасы: идея - модель. Материалды сызбамен – конструкциялар модель болып келген. Техникалық мәдениеті өндірісте және жаңа техниканың қажетті бойы жаңа машиналарды өндеуге дамуы. Эскиздік нұсқаумен детальдардың өлшемдерімен және мінездемесімен дамыды. Содан бірте-бірте сызба пайда болды, ол идея мен модельдің арасында тұрды. Сызба бұйымның барлық информациясын, өлшемдерімен қоса, шек қою және техникалық талаптарын бейнелейді. Сызбаның ролі қортындыда, ол информацияны таситын жұмыс және ол конструкторлық варианттарды толылығырақ жұмыс туралы жағдай жасайды. Іріктеліп алынған варианттарды, дайындалған эскиздерді және сұлбаларды өндеушімен талданылады, коллективте талқылайды, тапрсырыс берушімен және қызығушы-лық қызмет-шілермен келіседі.

Өнім түрлері ( мст 2.101-68 )

Өнім деп кәсіпорында жасалуға тиісті кез – келген өндіріс бұйымы немесе бұйымдар шықтығы деп аталады.

Өнімдер түрлері: 1-бөлшектер (детальдар); 2-құрастырма бірліктер; 3-комплекстер (кешендер) ; 4-комплекттер .

Деталь аты және маркасы біртекті материалдан құрастыру операциалары қолданы-лмастан немесе жергілікті қосу операциаларын (пісіру, дәнекерлеу желімдеу және т.т.) қолданумен жасалған өнім.

Құрастырма бірлік жасаушы кәсіпорында құрама бөліктері бір бірімен құрастыру операциаларының көмегімен жиналатын өнім. Комплекс өзара байланысты міндетті бірнеше спецификацияланған бұйымдардан тұратын, жасаушы кәсіпорында құрастыру операция-ларымен қосылмайтын өнім (цех автомат, прокат станы, ракета қондырғысы).

Комплект қосалқы мақсаттағы ортақ эксплуатациялық міндетті бірнеше бұйымдардан тұратын, жасаушы кәсіпорында бір бірімен құрастыру операциялары арқылы қосылмайтын өнім. ( запас құрал- сайман комплекті, есептеу аппаратурасы ).

Өнімдер түрлері және олардың құрылымы

Өнімдер

детальдар (бөлшек)

құрастырма бірліктер

комплекстер

комплекттер

құрастырма бірліктер

комплекстер

құрастырма бірліктер

Детальдар

құрастырма бірліктер

детальдар

комплекттер

детальдар

комплекттер

комплекттер

Конструкторлық құжаттар

Конструкторлық құжаттарға жекелей немесе жинақты түрде өнімнің құрамын және құралымын анықтайтын, өнімнің конструкциясын жасауға немесе жасап шығаруға, тексеруге, қабылдауға, пайдалануға (эксплуатация) және жөндеуге (ремонт) қажетті мағлұматтарды жинақтаушы графикалық және текстік құжаттар жатады.

Конструкторлық құжаттардың түрлері

1.Детальдың сызбасы- детальдың көріністері салынған және оны жасауға, тексеруге қажетті басқа мағлұматтар келтірілген құжат.

2.Құрастыру сызбасы құрастырма бірліктің көріністері салынған,оны құрастыруға және тексеруге қажетті басқа мағлұматтар келтірілген құжат.

3.Жалпы көрініс сызба-өнімнің конструкциясын анықтайтын,оның құрама бөлік-терінің өзара байланысты қатынасын түсіндіретің құжат.

4.Теориялық сызба-өнімнің геометриялық пішінін және құрама бөліктердің өзара орналасу координаталарын анықтайтын құжат.

5.Габариттік сызба-өнімнің габариттік (жеңілдетіл-ген)көрінісі келтіріліп оның габариттік,қосылу,орнатылу өлшемдері көрсетілген құжат.

6.Электр монтаждық сыэба - өнімді электрлік монтаждауға қажетті құжат.

7.Монтаждық сызба-өнімді тиісті орнына орнатуға қажетті мағлұматтар келтірілген құжат.

8.Буып,түю сызбасы-өнімді буып түюге керекті мағлұматтар келтірілген құжат.

9.Схема-өнімнің құрама бөліктерінің және олардың өзара байланыстарының шартты көріністері немесе белгілері.

10.Спецификация-құрастырма бірліктің,комплекстің,комплекттің құрамын анықтай-тын құжат.

11.Спецификациялар жинағы-саны мен көрсетілген барлық спецификациялар тізімі.

12.Сілтеме құжаттар тізімі.

13.Сатып алынатын өнімдер тізімі.

14.Сатып алынатын өнімдерді пайдалануға рұқсат қағаздар тәзәмә.

15.Түп нұсқалар ұстаушылар тізімі.

16-18.Техникалық ұсыныстық,эскиздік жобаның, техникалық жобаның ведомастері (тізбелері).

19.Түсіндірме хат.

20.Техникалық шарттар-өнімге қойылатын,оны жасауға тексеруге (бақылау-ға),қабылдауға және тасымалдауға жеткізуге қойылатын талаптар келтірілген құжат.

21.Сынақ бағдарламасы және әдістемесі.

22.Таблицалар-кестелер.

23.Жоба есебі.

24.Эксплуатациялық құжаттар-өнімді пайдалануға,күтуге және жөндеуге қажетті мағлұматтар келтірілген құжаттар.

25.Ремонттық құжаттар-өнімді арнайы жөндеуге керекті мағлұматтар келтірілген құжаттар.

26.Инструкция-нұсқау.

Орындалу әдісіне және пайдалануға байланысты керекті құжаттар

Оригинал - кез-келген материалды орындауға және ол бойынша түп нұсқалар жасауға арналған құжат.

Түп нұсқа – көптеген көшірмелер жасуға мүмкіншілік беретін кез келген материалда жасал-ған,шынайы қол қоюмен расталған құжат.

Дубликат – түп нұсқадан көшірудің дәлме-дәлдігін қамтамасыз ететін, көшірмелер жасауға мүмкіншілік беретін кез-келген материалда жасалған түп нұсқаның көшірмесі.

Көшірме - түп нұсқамен барабарлығын қамтамасыз ететін, қолма-қол пайдалануға арналған құжат.

Әдебиет

1 негіз. [бет. 5-20]

Бақылау сұрақтары

1) Жаңа техниканы құру кезеңдері.

2) Қандай бұйымдардың түрлері конструкциялауда қарастырылады.

3) Конструкторлық құжаттарға не жатады.

4) Сызудың мәні.

Дәріс № 2. «Жобалау» және «конструкциялау» түсініктері

Жаңа өнімдердің конструкциясын жасау мақсаты және нәтижесі өнімнің өзі болып табылады. Өнім материалды заттар қатарына жатады және өндірістің талаптарымен халықтың керегін қанағаттандыруға арналады. Жаңа өнімдердің конструкциясын жасау ой еңбегінің қатарына жататын арнайы этап болып табылады. Жаңа өнімдердің конструкциялары инженерлік-техникалық қызмет-керлерін жобалау және конструкция жасау арқылы істеледі. Жобалау және конструкция жасау бірін-бірі толықтырушы, өзара байланысты процестер (үдерістер) болып табылады. Объектің конструктивті пішіні жобалау әдістері-мен параметрлерді есептеу,оптимизациялау және т.б. дәлдеп анықталады. Өз кезегінде жобалау процесі объектің конструкциясының вариантын алдын ала қабылдағаннан кейін ғана басталады. Әдетте бұл процестерді ажыратпайды, өйткені оларды бір кәсіптің мамандары инженер-конструкторлар атқарады. Бірақ негізінде олар әртүрлі процестер. Жобалау конструкция жасаудан гөрі ертерек өтеді. Жобалау дегеніміз ғылыми негізделген, техникалық жағынан орынды инженерлік шешімдерді іздеу. Оның нәтижесінде объектің жобасы жасалады. Жоба талданады,талқылаланады, дәлдеп түзетіледі. Одан соң жоба әрі қарай істелетін жұмыстың негізі болып қабылданады.

Конструкция жасау арқылы өнімнің айқындалған, бір мағыналы конструкциясы жасалады.

Конструкция дегеніміз -құрылым, машинаның, механизмнің элементтерінің өзара орналасуы. Конструкция машинаның тиісті арналған міндетімен, мақсатымен анықталады. Конструкция элеметтердің бір-бірімен қосылу тәсілін, өзара әсерін және олардың қандай материалдан істелетінін анықтайды.

Конструкция жасау процесінде өнімнің көріністері, кескіндері жасалып, шектер өрісімен өлшемдер кешені есептеледі, тиісті материал таңдалып, өңделетін беттердің кедір-бұдырлығы тағайындалады нормаланады, өнімге және оның бөліктеріне қойылатын техникалық талаптар анықталып, техника-лық құжаттар дайындалады.

Конструкция жасау жобалаудың нәтижелеріне сүйенеді,жобалау кезінде қабылдап алған техникалық шешімдер дәлдеп анықталады. Конструкция жасау кезінде істелген техни-калық документация-құжаттар барлық конструкторлық информацияның-ақпараттардың өнімге ауысуын және оның орынды пайдала-нылуын қамтамасыз етуі керек.

Жаңа өнімдердің конструкциясын жасау тәртібі

Жаңа өнімдердің осы мақсатта бұрыннан шығарылып келе жатқан заттар-дан артықшылықтары болу керек. Оған жетудің екі жолы бар:

1) бұрыннан шығарылып келе жатқан өнімдердің параметрлерін жақсарту;

2) жаңа жетілдірілген жұмыс принципін қолдану.

Өнімдердің техникалық деңгейін жоғарылатудың негізгі жолы ғылыми-зерттеу жұмыстарын (ҒЗЖ) жүргізу болып табылады. Ғылыми зерттеу жұмыс-тарын (ҒЗЖ) жүргізу кезінде келесі мәселелер шешіледі.

- өнімнің тұтынушылық қасиеттерін жақсартатын, жұмыс жағдайын жеңілдететін жаңа жұмыс принципін табу (зерттеу):

- жетілдірілген, өнімділігі жоғары адамның қатысуынсыз, қалдықсыз, механикаландыруға және автоматтандыруға мүмкіншілік беретін жаңа техноло-гияларды зерттеу және өндіріске өндіруге дайындау.

Тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар (ТКЖ)

Ғылыми зерттеу жұмыстарының (ҒЗЖ)- ның нәтижелерін пайдалана отырып,оларды өндіріске енгізу үшін конструкциялық құжаттарды дайындауға жатады. Күделі өнімдердің конструкциясын жасау және конструкциялық құжаттарды дайындау көп еңбек сіңіруді керек қылатын, мол қаржыларды талап ететін жұмыс. Кейбір жағдайларда конструкция жасауға өнімді шығаруға барлық шығындардың жартысына дейін кетеді. Конструкция жасау алға қойылған мақсаттарға жету үшін МСТ 2.103-68 бойынша бұл процесс бірнеше стадияларға (сатыларға)бөлінеді. Әр стадияда арнаулы аталған сұрақтар шешіледі, олардың көлемі және қаралу кезегі жобалаудың маңызды сұрақтарының толық шешілуін (ұмыт қалмауын) қамтамасыз етуі және өнімнің конструкциясының ең жетілген түріне бірте-бірте жақындатып отырады.

Стандарт бойынша конструкция жасау процесі 5 стадияға бөлінеді:

1) техникалық тапсырма;

2) техникалық ұсыныс;

3) эскиздік жоба;

4) техникалық жоба;

5) жұмысшы құжаттарды дайындау.

Әр нақты жұмыс кезінде істелетін стадиялар саны және дайындалатын конструкциялық құжаттардың көлемі техникалық тапсырмада белгіленеді.

Жұмыс стадияларының саны өнімнің күрделілігіне және шығарылу программасына байланысты тағайындалады.

Өнімдерге қойылатын талаптар

Жаңа өнімдерді дайындау және шығару нақты өндірістік мұқтаждыққа байланысты болады. Өндірісті дайындау,өнімді жасап шығару және пайдалану белгілі бір өндірістік және эксплуатациялық жағдайларда өтеді. Сондықтан өнімге қойылатын талаптар олардың нақты қолдану жағдайларына толық сәйкестігін қамтамасыз етуі керек.

1) Кез-келген өнімге қойылатын негізгі талаптар өзінің мақсатына сәйкес болу,жоғары өнімділік, жоғары сапаны,шыдамдылығын, ремонтқа икемділігін қамтамасыз етуі керек.

2) Әр өнімнің алдына қойылған нақты міндеті болу керек,бұл әдетте өнімге қосымша талаптар қойылуын қажет етеді. Өнімнің қолданылу жағдайлары паспортта немесе эксплуатацияда инструкцияда толық көрсетіледі.

3) Өнімнің конструкциясы оның нақты технологиялық әдістермен жасалуы ойлас-тырылып істелуі керек. Өнімнің конструкциясына шығару программа-сының әсері үлкен. Үлкен сериямен шығарылатын өнімдердің конструкциясы жеке бірлік өндіріске жарамайды және керісінше бірлеп шығарылатын өнімдердің конструкциясы үлкен сериялық өндіріске жарамайды.

4) Конструкциялық құжатты өнім жасалатын нақты өндірістің ерекшелік-терін ескере отырып жасалуы керек. Шығарушы заводтың өндірістік базасы өнімнің аз шығынмен жасалуын қамтамасыз ететін болуы керек. Конструктор нақты өндірістегі өнімді жасауға, жинауға және тексеруге арналған жабдықтарды ескеруі қажет. Сонымен бірге өнімнің конструкциясы алдыңғы қатарлы технологияларды енгізуге және оларды үздіксіз жақсартуға мүмкін-шілік беруі тиіс.

5) Өнімнің конструкциясы өндірістің техникалық дайындығының нақты жағдайларына сәйкес болуы және өнімді жасауға (шығаруға) қатысты мекемелермен, кәсіпорындар-мен, қызметтерімен келісілуі тиіс. Өнімнің конструкциясын жасаған кезде конструктор кооперация арқылы алынатын материалдармен комплектердің қолданылуына көп көңіл бөлуі керек.

6) Өнімнің конструкциясы стандарттардың, техникалық шарттардың, инструкциялардың талаптарына сәйкес болуы қажет. Негізгі нормативтік техникалық құжаттарға еңбек қауыпсіздігі системасының стандарттары,жүк көтергіш крандардың қауіпсіз қолдану ережелері,қысыммен тұрған ыдыстарды қауіпсіз қолдану және орнату ережелері, электр қондырғыларын орнату ережелері және басқалар жатады.

7) Өнім конструкциялық құжаттарда көрсетілген барлық талаптарға сәйкес болуы керек. Өнімдер конструкциялық құжаттарда келтірілген информацияға сәйкес болуы үшін, конструкциялық құжаттар төменде аталған талаптарға сәкес болуы керек.

Конструкциялық құжаттарға қойылатын талаптар.

Конструкциялық құжаттарда өнімді жасауға,құрастыруға,пайдалануға және жөндеуге қажетті барлық мағлұматтар дәл және айқын көрсетілуі керек.

- комплекстің,комплекттің,құрастырма бірліктің немесе детальдың бірдей болып істеліп шығуын қамтамасыз немесе сол сызбада бірақ өзінше жекелей белгіленіп көрсетілуі қажет. Өндірісте жасалу не пайдалану жағдайларына байланысты ол варианттардің біреуі немесе бірнешеуі қолданылады.

• өнімдер және басқа информациялар бірнеше рет қайталанбауы қажет. Бұл жұмысты жеңілдетуге, қателер пайда болу мүмкіншілігін азайтуға,құжаттарға өзгеріс енгізуді жеңілдетуге мүмкіншілік береді.

• әр құжаттың өзіндік орны мен шартты белгісі көрсетілген нерархиялық құрылымды белгілеуі болуы керек. Негізі конструкторлық документ құжат жекелей немесе онда көрсетілген басқа конструкторлық құжаттармен бірге аталган өнімді және оның құрамын толықтай анықтайды. Құрастырма бірліктер,комплекстер және комплектер үшін негізгі конструкторлық құжат спецификация болып табылады,ол бөлшек үшін негізгі конструкторлық құжат сызба.

• өнімнің істелуге қажетті барлық параметрлерінің өлшемдерінің ауытқу шектері көрсетілуге тиіс; размердің, өлшемдердің шектер қрісінің кез келген мағынасында жасалуы бөлшектің жарамды,экономикалық жағынан ең тиімді түрде істелуін қамтамасыз етуі керек.

• өнімді жасаған кезде ең үнемді технологияны пайдалануға және оны үздіксіз жақсартуға мүмкіншілік беру үшін сызбада артық технологиялық нұсқаулар болмауы қажет. Кейбір жағдайларда,мысалы өнімді жасау үшін соны технологиялық процесс керек болғанда,немесе керекті сапалы өнімді жасауға тек бір ғана технология мүмкіншілік беретін болғанда, технологиялық үдеріс сызбаның өрісінде көрсетіледі.

• детальды жасауға,тексеруге және сынауға керекті барлық техникалық нұсқаулар көрсетілуі керек.

Әдебиет

1 негіз. [бет. 21-36]

Бақылау сұрақтары

1) Жобалау мен конструкциялау нені алдына қояды.

2) Жаңа өнімнің өңдеу реті.

3) Өнімді құрастыруға, қандай талаптар.

4) Құжаттарға қандай талаптар болу керек.

Дәріс № 3. Техникалық тапсырма және оны талдау

Жобалаушылар үшін техникалық тапсырма (ТТ) жаңа өнімнің конструк-циясын жасауға кірісер кезде негізге алынатын басты құжат болып табылады.

Ол жұмыстың негізгі бағыттарын өнімнің конструкциясын және жұмыс принципін анықтайды. Техникалық тапсырма бір жағынан қоғамның өнімге нұқтаждығын,екінші жағынан оның техникалық және техника-экономикалық сипаттамаларын анықтайды.

Техникалық тапсырма жұмыстың бастапқы этапы болып табылады және жаңа өнімді жасауға қажетті жұмыстардың барлық түрлеріне, жасалған ғылыми зерттеу жұмысының ҒЗЖ-ның нәтижелеріне сүйенуі керек. Техникалық тапсырма өнімнің келесі көрсеткіштерін анықтайды:

-техникалық деңгейі мен сапаның болжамды көрсеткіштері;

-негізгі мақсаты;

-сатылу кеңістігінің сипаттамасы;

-техникалық сипаттамасы;

-стандарттау және бірыңғайлау деңгейі;

-техника-экономикалық көрсеткіштері;

-өнімге қойылатын арнайы талаптар және т.б.

Техникалық тапсырмада өнімнің конструкциясын жасау этаптары және олардың мерзімі көрсетіледі. Техникалық тапсырманың сапасы керекті материалдардың [1]толық жиналуымен және ауқымымен қамтасыз етіледі. [1]-(ғылыми–техникалық ақпарат,патенттік ақпаратар, сатылу кеңістігінің сипаттамасы, оның технологиялық жабдықтармен қамтамасыз етілуі, кадырлар-дың квалификациясы (біліктілігі),технологиялық дисциплина деңгейі, еңбекті ұйымдастыру деңгейі және т.б.)

Жаңа өнімді жасауға түрлі мекемелер,кәсіпорындар қатысады. Қатысу ерекшеліктеріне байланысты олар тапсырысшы (заказчик), жобалаушы, жасаушы, қолданушы функцияларын (қызметтерін) атқаруы мүмкін.

Техникалық тапсырма-әдетте конструкциялық бөлімде жасалады,бірақ оны тапсырысшы да жасауы мүмкін. Тапсырысшының міндеті өнімнің жобасын жасауға қажетті барлық мәліметтерді тодлық көрсету, ол тағайындалған көрсет-кіштер үшін және өнімнің қолданылуына жауап береді. Техникалық тапсыр-маны ең тәжірибелі, маман қызметкерлер дайындайды Техникалық тапсырманы талдау кезінде пайда болған өзгерістер мен толықтырулар қабылданған тәртіп бойынша келісіледі және бекітіледі.