2.3.4. Тұрақты ток қозғалтқышының уақыт функциясында іске қосуы, реверс және эқк функциясында қарсы тежелуімен басқару схемасы

КМ1 және КМ2 екі желілік контакторларының контактілері көпірді құрайды, оның диагоналіне М қозғалтқышы қосылған (3.2 сурет). Бқл қозғалтқыштың зәкір орамындағы ток бағыты, сәйкесінше зәкір айналуының бағыты да желілік контактілердің қайсысы тұйықталғанына байланысты. Осылайша, КМ1 контакторы іске қосылған кезде зәкірдегі ток А нүктесінен В нүктесіне бағытталған, ал КМ2 контакторы іске қосылған кезде - В нүктесінен А нүктесіне.

Қарастырылатын басқару схемасы келесі коммутациялайтын құрылғылардан тұрады: автоматтық ажыратқыш QF, басқару батырмалары SB1(қосарланған), SB2( қосарланған) және SB3, контакторлар КМ1, КМ2, КМ3 және КМ4, КV1 және KV2 кернеу релесін жібрген кезде баяулатуымен уақыт релесі КТ. Қозғалтқыштың зәкір тізбегіне дәйекті түрде екі резистор қосылған : іске қосу r_доб1 және қарсы іске қосу r_доб2.

3.2. сурет. Тұрақты ток қозғалтқышының уақыт функциясында іске қосуы, реверс және ЭҚК функциясында қарсы тежелуімен басқару схемасы.

QF автоматы қосылған кезде схеманың барлық элементтері кернеу астында болып қалады. Батырманы басқан кезде SB1 контактор қосылып КМ1 батырмасын шунттайды SB1 және KV1 кернеу релесінің шарғысын қосады. М қозғалтқышының іске қосылуы басталады, сол кезде қозғалтқыштың I_a1 бастапқы іске қосу тогы резисторларымен шектелген r_доб1+r_доб2.

Бұл іске қосу тогы резисторда r_доб2 кернеудің түсуін құрады U_доб2=I_a1r_доб2, бұл уақыт релесінің КТ іске қосылуына әкеледі, және оның контактілері котактор шарғысының КМ4 тізбегін ажыратады. КМ1 котактілерімен қосылған, KV1 кернеу релесі, іске қосылып, КМ3 және КМ4 контакторларының шарғы тізбектерін қосады (КМ4 тізбегі КТ уақыт релесінің контактілерімен ажыратылған болып қалады). Контактор КМ3 іске қосылып және өз контактілерімен резисторды r_доб2, шунттайды, ол кезде қозғалтқыш іске қосудың екінші сатысына көшеді, ал уақыт релесі КТ жүбереді және өз котактілерімен уақыт ұстануымен жібері кезінде КМ4 контакторының тізбегін тұйықтайды, ол іске қосылып, өз контактілерімен резисторды r_доб1 щунттайды. Нтижесінде қозғалтқыш желінің толық кернеуінде болады, яғни, қозғалтқышты іске қосу тәртібі табиғи механикалық сиапттама тәртібіндегі жұмысымен ауысады. Қозғалтқыштың реверстелуі үшін қосарланған SB2 батырманы басу қажет. Бұл кезде КМ1,КМ3 және КМ4 контакторлары ажыратылып, контактор КМ2 қосылады. Нәтижесінде қозғалтқыш зәкірі тізбегінің токтың басқа бағытына қайта қосылуы өтеді (В нүктесінен А нүктесіне). Сонымен бірге қозғалтықштың электр магниттік сәті бағытын өзнертіп, зәкірге қатысты тежеуші болып, инерция бойынша бұрынғы бағыты бойынша айналуды жалғастырады. Зәкір тогы резисторлардың кедергісімен шектелген болады r_доб1+r_доб2. Резисторда кернеудің түсуінен r_доб2 уақыт релесі іске қосылып, КТ және өз котактілерімен КМ4 контакторы шарғысының тізбегін ажыратады. Блоктаушы контактілері КМ2 батырманы шунттап SB2 кернеу релесінің шарғысын қосады KV2. Бірақ қозғалтқыштың қарсы іске қосылу жағдайында, зәкір жиналған кинетикалық энергиясының есебінен бұрынғы бағытында айналуды жалғастырады, ал зәкір орамындағы ток желідегі өз бағытын өзгертті. Сондықтан, кернеу релесі KV2 және қарсы қосылу сәті бастапқы сәтінде іске қосылмайды.

Бұл келесімен түсіндіріледі. Қозғалтқыштың негізгі (қозғалыс) тәртібіндегі жұмысы кезінде зәкірдің ЭҚК (қарсы -ЭҰК) зәкірге тіркелген және онымен дәйекті түрде резисторларымен r_доб1 и r_доб2. қосылған, кернеуге қарсы бағытталған. Сондықтан, KV1 реле шарғысы қосылған А мен С нүктелері арасындағы кернеу келесіге тең:

(3.1)

Бұл кернеу KV1 релесінің іске қосылуы үшін жеткілікті. Бірақ қозғалтқышты реверстеуден кейін зәкір орамындағы токтың бағыты өзгерді, ал зәкір айналуының бағыты бірінші сәтте бұрынғысы болып қалды. Бұл жағдайда Е_а зәкірдің ЭҚК бағыты желі кернеуімен келісті болды. Сол кезде А мен С нүктелері арасындағы кернеудің мәні келесі түріне енеді:

(3.2)

Реверстің бастапқы сәтінде бұл мәнінің оң бөлігінің екі құрамдасы шамамен бірдей, сондықтан KV2 реле шарғысындағы кернеу _. Уақыттың кейінгі сәттерінде зәкірдің айналым жиілігі оның тежеуіш сәтінің әсерімен зәкір ЭҚК азаяды, ал кернеу напряжение ұлғаятын болады. Зәкірдің айналым жиілігі кезінде кернеу реле KV2 іске қосылуына жеткілікті мәніне жетеді. Резисторда r_доб2 С нүктесін таңдауымен .кернеу шамасын түзетуге болады.

KV2 кернеу релесінің іске қосылуы кезінде контактор КМ3 қосылады, ол өз котактілерімен резисторды r_доб2 шунттайды. Бұл мерзімге дейін тежеу процесі аяқталады және қозғалтқыштың реверстелуі өтеді. Мұндай жағдайда қозғалтқышта іске қосу тогының резистормен r_доб1 шектеуімен іске қосу процесі басталады. Сонымен бірге, уақыт релесі КТ ажыратылады және оның контактілері жіберуге уақыт ұстамымен КМ4 контакторы шарғы тізбегін тұйықтайды. КМ4 іске қосылуы кезінде резистор r_доб1 шунтталады және қозғалтқыш жұмыс тәртібіне ауысады, табиғи механикалық сипаттамасындағы жұмыс тәртібіне көшеді. Егер қозғалтқыштың жасанды механикалық сипаттама тәртібінде жұмыс талап етілетін болса, онда зәкір тізбегіне тағы бір резисторды қосу қажет. Бұл резистордың кедергісі (3.2 суретінде көрсетілмеген) қозғалтқыштың белгіленген жүктемесі кезінде талап етілетін айналым жиілігіне сәйкес формула бойынша есептеу керек (13).

Қозғалтқыштың тежелуінен кейін оны тоқтату кезінде зәкірдің айналым бағытының өзгеруі сәтінде SB3 батырмасын басу керек, бұл кезде барлық контакторлардың тізбектері ажыратылып, қозғалтқыш желіден ажыратылатын болады, ал барлық реле және басқару тізбегінің контакторлары қозғалтқыштардың келесі қосылуы үшін қажетті жағдайда болып қалады.

Разрядты резистор R_p қоздыру орамымен ҚО тұйықталған контур құрады. Сондықтан қозғалтқышты ЭҚК өздігінен индукциялау QF автоматымен ажырату кезінде, ҚО бұл қоздыру орамында келтірілген, бұл контурда токты құрады, ал қоздыру орамында сақталған электр магниттік энергиясы, бұл орамда қауіпті шамадан артық кернеулерін жасамай, жылу энергиясына түрлендіріледі.