МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 5
1 НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАР 6
1.1 Жаңашылдық - фирмалардың бәсекелестік басымшылығының негізгі факторы ретінде 7
1.2 Инновация және инновациялық үрдіс 9
1.3 Инновациялық үрдістің түрлері 12
1.4 Инновациялық қызметтің субъектілері 12
1.5 Инновацияның классификациясы 15
1.5.1 Ұйым қызметінің саласы ескерумен классификациясы 16
1.5.2 Инновацияны пайдалану сипатына қарай классификациясы 17
1.5.3 Ұйымның иерархиялық деңгейі бойынша инновациялардың классификациясы 17
2 ИННОВАЦИЯ КӨЗДЕРІ. ҰЙЫМНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫ 20
2.1 Инновациялық идеялардың көздері 20
2.2 Ұйымның инновациялық потенциалын бағалау 24
2.3 Инновацияны жүргізудің орындылығын бағалау 25
3 ИННОВАЦИЯНЫҢ ӨМІРЛІК ЦИКЛЫ (ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҮРДІС ФАЗАЛАРЫ) 27
4 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ҮШ НАРЫҒЫ 32
4.1 Зияткерлік өнім нарығы (инвенциялар мен жаңалықтар) 33
4.2 Нарық инновациясы 34
4.3 Капитал нарығы (инвестициялар) 35
4.4 Инновациялық қызметтегі мемлекеттік саясат 38
5 ИННОВАЦИЯЛЫҚ ИНФРАҚҰРЫЛЫМ 40
5.1 Инкубаторлар 41
5.2 Технопарктер 43
5.3 Технополистер 45
5.4 Ақапараттық-технологиялық жүйелер 45
5.5 Инновациялық инфрақұрылым элементтерінің интеграциялануы 47
6 ЖЕКЕМЕНШІК ЖҮЙЕСІНДЕГІ ЗИЯТКЕРЛІК ЖЕКЕМЕНШІК 48
6.1 Авторлық құқық 49
6.2 Сабақтас құқықтар. 57
6.3 Өнертабыс, пайдалы үлгі, өнеркәсіптік үлгі құқығы 59
6.4 Ашылмаған ақпаратты заңсыз қолданудан қорғау құқығы 66
6.5 Азаматтық айналым қатысушыларын, тауарлар мен қызметтерді жекелеу құралдары 67
6.5.1 Фирмалық атау 68
6.5.2 Тауарлық белгі 69
6.5.3 Тауардың шығарылған жерінің атауы 72
7 КОММЕРЦИЯЛЫҚ ҚҰПИЯ 74
7.1 Коммерциялық құпия деген не және оны қорғау қандай заңнамалық актілермен реттеледі? 75
7.2 Коммерцялық құпияны қорғау нені білдіреді? 76
7.3 Коммерциялық құпияны бұзған үшін жауапкершілік 77
7.4 Кәсіпкерге коммерциялық құпияны қалай қорғауға болады? 79
8 «KNOW HOW» (НОУ-ХАУ) ТУРАЛЫ НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАР 80
8.1 Заңсыз бәсекелестік және ноу-хау туралы келісімдер 82
8.2 Ноу-хауды анықтау 83
9 МЕМЛЕКЕТТІК ҚҰПИЯЛАР 84
9.1 Мемлекеттік құпиялар туралы заңнаманың дамуы 84
9.2 Мемлекеттік құпиялар ұғымы 85
9.3 Мемлекеттік құпияларға жататын мәліметтер 85
9.4 Мәліметтерді құпиялау және құпияны ашу тәртібі 87
9.5 Мемлекеттік құпия болып табылатын мәліметтерді қолдану 88
9.6 Мемлекеттік құпияға рұқсат беру салдары 89
9.7 Мемлекеттік құпияларды қорғау органдары 89
10 ӨНДІРІСТІК ЖЕКЕМЕНШІК НЫСАНДАРЫНА ҚҰҚЫҒЫН БЕРУ 90
10.1 Лицензиялық келісім. Лицензиялық келісімдердің түрлері 90
10.2 Патентті, патентсіз және кешенді лицензиялар 91
10.3 Лицензиялық келісім шарттарының мазмұны 91
10.4 Лицензялық төлемдер 92
10.5 Тауарлық белгіні беру 93
10.6 Кешенді кәсіпкерлік лицензия (франчайзинг) 93
11 ЗИЯТКЕРЛІК ЖЕКЕМЕНШІКТІ ҚОРҒАУ САЛАСЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ 104
11.1 Париж конвенциясы 106
11.1.1 Париж конвенциясының гегізгі тұжырымдамалары 106
11.1.2 Конвенцияны қабылдаудың артықшылығы 107
11.1.3 Конвенция мен өнертабыстар 108
11.1.4 Конвенция мен тауарлық белгілер 108
11.1.5 Конвенция және әділетсіз бәсеке 109
11.2 Патенттік кооперация туралы келісім шарт 109
11.2.1 РСТ рәсімінің басымдықтары 112
11.2.2 РСТ рәсімінің кемшіліктері 113
12 ЗИЯТКЕРЛІК МЕНШІКТІҢ БҮКІЛӘЛЕМДІК ҰЙЫМЫ (ЗМБҰ) 113
12.1 ЗМБҰ негізгі тұжырымдамасы 113
12.2 ЗМБҰ стандарты 114
13 АЙМАҚТЫҚ КОНВЕНЦИЯЛАР МЕН КЕЛІСІМДЕР 116
13.1 Еуропалық патенттік конвенция 116
13.2 Зияткерлік меншіктің ұйымын құру туралы Африкалық келісімі 117
13.3 Зияткерлік өндіріс меншігін қорғау бойынша Латын Америка елдерінің келісімі 118
13.4 Өнеркәсіптік меншіктің интеллектуалды күзет сұрақтары бойынша Евразиялық келісім 118
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 119
КІРІСПЕ
Дәрістің курсында инновациялық үрдістің негізгі ұғымдары, инновациялық идеялардың негіздері, инновациялық үрдістің өмірлік кезеңін фазасын, инновациялық қызмет нарығын сипаттау, инновациялық инфроқұрылымның негізгі элементтері бар.
Курста зияткерлік меншіктің негізгі объектісі, оларды құқықтық қорғау, өндірістік меншік объектілерге құқықты беру мәселелері қарастырылған.
Халықаралық өндірістік меншігі және халықаралық экономикалық және ғылыми-техникалық ынтымақтастықты жүргізу кезіңде онын мәні, бар патенттік жүйелердің ерекшелігі сұрақтары ашылды.
Дәріс курсы құрылыс мамандықтың бакалавриат студенттері үшін арналған.
1 Негізгі ұғымдар
Қазіргі кезде инновациялық әрекет кез келген өндірістік кәсіпорындарға тән. Кәсіпорын инновация нарығында алдын қатарда бомаса да ертен бе бүгін моральды тозығы жеткен технология мен өнімдерді айырбастау қажеттілігімен кездеседі. Сонымен инновациялы қызметті басқару сұрағы өзеті болып табылады.
Сонымен қатар, мұндай қызмет ғылыми, техникалық, экономикалық, әлеуметтік, психологиялық проблемалары бар өте қиын болып табылады.
Инновациялық қызметті басқару дәстүрлі, қолданбалымен салыстырғанда өз ерекшеліктері бар. Біріншіден, ғылыми-зерттеу жән жобалық жұмыстардың болуымен негізделеді. Ғылыми ұжымды және жоғары кәсіби әзірлеушілер ұжымын басқару менеджерге арнайы талаптарды қояды. Бұл ғылыми жұмыстардың сипатына, ғылыми ұжымның әлеуметтік-психологиялық ерекшеліктеріне, ғылыми еңбек нәтижесіндегі жеке тұлғалық құрамды ескеру маңыздылығына және т.б. байланысты. Бұдан жұмыс күнін, мотивация, бақылау, коммуникация жүйесін ұйымдастыруда, қызметкерлерді таңдауда және еңбек ұжымын қалыптастыруда, оқыту мен біліктілігін арттыруда, жұмыс үрдісін ұйымдастыуда, басқарудың қандай да бір стилін пайдалануда ғылыми ұжымды басқарудың негізгі ерекешеліктері шығады.
Инновациялық қызметтің дәстүрлімен салыстырғандағы тағы бір ерекшелігі оның тәуекелдігі болып табылады. Жаңа пайдаланылатын өнімдерді және техниканың үлгілерін жасаудың кез кеген кезеңінде бұрын көрінбеген күтпеген проблемалар туындауы мүмкін, ол мерзімдердің бұзылуына, шығындардың көбеюуіне, жоспарланған мақсаттарға жетпеуге немесе инновациялық жобаны жабуға да әкелуі мүмкін.
Сонымен, инновация бойынша менеджерден стратегиялық ойлау, белгілі емес проблемаларды шығармашылық тұрғыда шешу, инновациялық үрдісті соңына дейін жеткізіп оңды нәтижені алуда күштер мен ресурстарды мобилизациялау үшін мүмкіндіктерді таба білу біліктілігін талап етеді. Сонымен қатар, инновациялық қызмет менеджерден арнайы инфроқұрылымды жасай білуді талап етеді.
1.1 Жаңашылдық - фирмалардың бәсекелестік басымшылығының негізгі факторы ретінде
Нарықтық экономика фирманың бәсекелестік басымдығын талап етеді. Бәсекелестік басымдығы әр түрлі тәсілдер арқылы құрылуы мүмкін: төмен бағамен, фирманың жоғары деңгейлі имиджімен, шектеулі ресуртарға қол жетімділігімен, әр түрлі жеңілдіктермен және т.б.
Басымдықтың екі шешуші түрі бар – өнім сапасы және оның жаңашылдығы.
Мұнда «сапа» ұғымы екі аспектіде қаралады:
техникалық көзқараста – бұл өнімнің жобалық, нормативтік және басқа құжаттардың талаптарына сәйкес болуы;
тұтынушылық көзқараста – сатып алушының тұтынуын қанағаттанадыратын қабілетін анықтайтын өнім сипаттамасының жиынтығы.
«жаңашылдық» ұғымы былай қарастырылады:
техникалық көзқараста – бұл өнімге қолданылған жаңа конструктивті немесе технологиялық шешім;
тұтынушылық көзқараста – бұл тұтынушының қажеттілігін бұрынғыдай емес жаңаша қанағаттандыратын өнімнің қабілеті немесе бұрын білінбеген жаңа қабілеттерін анықтап қанағаттандыру.
Шығарылатын өнімнің (көрсетілетін қызметтің) сапасын қамтамасыз етудің екі жолы бар (1.1 суреті).
Бірінші жол – бұл өніммен қоса фирманың өзінің, оның үрдісі мен технологиясының жетілуі. Бірақ бұл жолдың жетілдіру нысанына салынған принциптермен, әдістермен, заңдармен, табиғи құбылыстармен және т.б. байланысты шектеуі бар. Яғни сапаның артуының да өз шегі бар.
Сапаның жаңа деңгейіне өту үшін жетілдіру ғане емес, сонымен қатар жаңа принциптерді, әдістерді және заңдарды пайдалана отырып нысанды дамыту. Яғни тағы да жаңашылдық қажет!
Сонымен, бәсекелестік текетіресте алдыға ұмтылушы фирмалар жаңашылдық тауып ендірумен үнемі айналысуы керек.
Жапондық нарықта мотоцикл өндіруші “Хонда” және “Ямаха”екі фирмасы бәсекелесуде. “Ямаха” баға және сапа - бәсекелестік күрес стратегиясын таңдап алды. “Хонда” – жаңашылдықты. 18 айда ол 100-ден астам жаңа модельдер шығарды, прогрессивті ғылымға толы фирма атағына ие болды және нәтижесінде бәсекелестерін анағұрлым озып тауарларды сатуды екі есеге көбейтті.
Бәсекелестік басымдылық ретінде жаңашылдықты қабылдаған фирмалар және оның жетекшілері басқан жол көп қиындықтарға, қауіптерге, тәуекелдерге және кедергілерге толы, ол ерекше білімді және білікті талап етеді.
Бұдан «Инновациялық менеджмент» ғылымында жинақталған білім мен білік, дағдыларды алу қажеттілігі туындайды.
Инновациялық менеджмент – бұл өндірісті жетілдіру немесе жаңа өнімді (қызметті), сонымен қатар оны өндірудегі тәсілдерді, ұйымдастыруларды және мәдениетін игеру мақсатында ғылыми, ғылыми-техникалық, өндірістік қызметті және фирма қызметкерлерінің зияткерлік потенциалын басқару және оның негізінде қоғамды бәсекелі тауарлар мен қызметтермен қанағаттандыру.
