ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ

Խոսելով ընդունակությունների մասին, հարկ է նշել, որ առանձին անձանց մոտ կարող են զարգացած լինել տարբեր ուղղվածություն ունեցող ընդունակություններ, սակայն դրանցից մեկը, որպես կանոն, առավել ընգծված է և առաջատար: Մյուս կողմից, տարբեր մարդկանց մոտ կարող են դրսևորվել միևնույն ուղղվածությամբ ընդունակություններ, որոնք, սակայն, իրարից տարբերվում են արտահայտվածության մակարդակով: Այնպես որ, կարող են տարբերվել ինչպես ընդունակությունների բովանդակային որակները (երաժշտական, նկարչական, մաթեմատիկական և այլ ընդունակություններ), այնպես էլ դրանց արտահայտվածության աստիճանը: Ամենացածր մակարդակում մենք խոսում ենք ուղղակի ընդունակության առկայության մասին: Այն դեպքում, երբ ընդունակությունն ունենում է զգալիորեն աչքի ընկնող արտահայտվածություն, խոսում ենք տաղանդի մասին: Ընդունակությունների դրսևորման բարձրագույն մակարդակը հանճարեղությունն է, որտեղ այդ դրսևորումների արտահայվածությունը հասնում է իր ամենաբարձր նշանակությանը:

Հմտությունները ձևավորվում են ընդունակությունների հիմքերի վրա, անմիջական գործունեության, ուսուցման, վարժանքների ընթացքում: Հմտությունները կարող են ձևավորվել նաև համապատասխան ընդունակության բացակայության պայմաններում, սակայն այսպես ձևավորված հմտությունների կիրառման արդյունավետությունն անհամեմատ ավելի ցածր է այն դեպքերի համեմատությամբ, երբ հմտությունները ձևավորվում են համապատասխան ընդունակությունների հիմքերի վրա: Այդուհանդերձ, հնարավոր է աշխատանքի և վարժանքների միջոցով փոխհատուցել ընդունակության բացակայությունը կամ թույլ արտահայտվածությունը և հասնել զգալի արդյունքների` գործունեության որևէ կոնկրետ ոլորտում:

Հմտություններն ունեն ձեռքբերովի բնույթ և, շատ դեպքերում, հանդես են գալիս որպես գործունեության կատարողական բաղադրիչներ (այսպես` դաշնակահարի կատարողական վարպետության մակարդակն անմիջականորեն կապված է պարբերաբար կրկնվող վարժանքների ընթացքում ձեռք բերված հմտություններից, սակայն դրա հետ անհրաժեշտաբար պետք է զուգակցվի բնածին երաժշտական ընդունակություն, որպեսզի հնարավոր լինի խոսել վիրտուոզ երաժշտական կատարման մասին): Հմտությունները ձևավորվում և զարգանում են վարժանքների, մարզումների, պարապմունքների ընթացքում` նախնական դանդաղ և հատվածաբար կրկնվող շարժումներից հասնելով ավտոմատիզմի որոշակի մակարդակի: Ավտոմատիզմը հմտությունների արդյունավետ կիրառման հիմնական չափանիշն է:

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

1. Գրին Է. Խառնվածք. – Երևան, 2002

2. Նալչաջյան Ա. Ընդհանուր հոգեբանության հիմունքներ. – Երևան, 1991

3. Նալչաջյան Ա. Հոգեբանական բառարան. – Երևան, 1984, Տվեր, 1991

4. Նալչաջյան Ա. Հոգեբանության հիմունքներ. – Երևան, 1997

5.Введение в психологию / Под общ. ред. А. В. Петровского. — Москва., 1996.

6. Гиппенрейтер Ю. Б. Введение в общую психологию. – М., 1988

7. Годфруа Ш. Что такое психология. Учебник в 2-х т. – М., 1996

8. Гомезо М.В., Домашенко И.Л. Атлас по психологии. – М., 1999

9. Кордуелл М. Психология. А-Я: Словарь-сшравочник. – М., 1999

10. Маклаков А.Г. Общая психология. – СПб., 2006

11. Немов Р.С. Психология. Т. 1-3. – М., 1998

12. Основы психофизиологии: Учебник / отв. Ред. Ю.И. Александров. – М., 1998

13. Психология: Учебник / под ред А.А. Крылова. – М., 2000

14. Петровский А.В., Ярошевский М.Г. История и теория психологии. Т.1-2. - Ростов-на-Дону, 1996

15. Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Психология. – М., 1998

16. Психология: Словарь / под ред. А.В.Петровского, М.Г. Ярощевского. – М., 1990

17. Психология: Учебник. – М., 1999

18. Столяренко Л.Д. Основы психологии: Учебное пособие. – Ростов-на-Дону, 2003

19. Филимонов В.И. Физиологические основы психофизиологии. – М., 2003

ԼՐԱՑՈՒՑԻՉ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

1.Բերգսոն Ա. Մետաֆիզիկայի ներածություն, Ստեղծարար էվոլյուցիա. – Երևան, 2003

2.Թութունջյան

3.Հոգեվերլուծություն. Ուսումնական ձեռնարկ / կազմ. Վ.Միքայելյան. – Երևան, 2007

4.Аверина В.А. Психология личности: Учебное пособие. – СПБ., 1999

5.Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания. – СПб., 2001

6.Асмолов А.Г. Психология личности: Учебник. – М., 1990

7.Бехтерев В.М. Объективная психология. – М., 1991

8.Брунер Дж. Психология познания: За пределами непосредственной информации. – М., 1977

9.Васильев И. А., Поплужный В. Л., Тихомиров О. К. Эмоции и мышление. - М., 1980

10.Веккер Л.М. Психика и реальность: Единая теория психических процессов. – М., 1998

11.Веккер Л.М. Психические процессы. Т.2 Мышление и интеллект. – Ленинград, 1976

12.Величковский Б.М. Когнитивная наука: Основы психологии познания: в 2 т. – Т.1. – М., 2006

13.Величковский Б.М. Когнитивная наука: Основы психологии познания: в 2 т. – Т.2. – М., 2006

14.Вертгеймер М. Продуктивное мышление. – М., 1987

15.Вилюнас В. К.Психологические механизмы мотивации че­ловека.—М.,1990

16.Вилюнас В. К. Психология эмоциональных явлений. - М., 1976

17.Винокуров И.В. Парапсихология. – М., 1999

18.Вундт В. Введение в психологию. – СПб., 2002

19.Выготский Л.С. Мышление и речь.— М., 1999.

20.Гибсон Дж. Экологический подход к зрительному восприятию. – М., 1988

21.Глезер В.Д. Зрение и мышление. – Ленинград, 1985

22.Годфруа Ж. Что такое психология: В 2-х т. Т. 1.-М, 1992

23.Годфруа Ж. Что такое психология: В 2-х т. Т. 2.-М, 1992

24.Дарвин Ч. Выражение эмоций у животных и человека.-Соч., т. 5.- М., 1953

25.Декарт Р. Страсти души. - Избранные произведения. - М., 1950

26.Джеймс У. Научные основы психологии. – Минск, 2003

27.Зарубежный психоанализ: Хрестоматия. – СПб., 2001

28.Зорина З.А., Полетаева И.И. Зоопсихология. Элементарное мышление животных: Учебное пособие. – М., 2001

29.Изард К.Э. Психология эмоций. – СПб., 1999

30.Изард К.Э. Эмоции человека. – М., 2000

31.Ильин Е. П.Эмоции и чувства. – СПб., 2001

32.История психологии. XX век/ Под ред. П.Я.Гальперина, А.Н.Ждан. – Москва, Екатеринбург, 2005

33.Кеннон В. Физиология эмоций. - Ленинград, 1927

34.Ланге К. Г. Аффекты. - Спб., 1890

35.Леонтьев А.Н. Лекции по общей психологии. - М., 2000

36.Леонтьев А. Н. Философия психологии,— М., 1994

37.Лосский Н.О. Чувственная, интеллектуальная и мистическая интуиция. — М., 1995

38.Мак-Фарленд Д. Поведение животных: Психобиология, этология и эволюция. – М., 1988

39.Маслоу А.Г. Мотивация и личность. – СПб., 1999

40.Мерлин В.С. Личность как предмет психологического исследования. – Пермь, 1988

41.Мерло-Понти М. Феноменология восприятия. – СПб., 1999

42.Мышление: процесс, деятельность, общение. Под ред. Брушлинский А.В. – М., 1982

43.Никандров В. В.Методологические основы психологии. Учебное пособие. — СПб., 2008

44.Ниренберг Д. и др. Как читать человека, словно книгу. – Баку, 1992

45.Основные направления исследований психологии мышления в капиталистических странах. – М., 1966

46.Основные направления психологии в классических трудах. Ассоциативная психология. Г.Спенсер “Основания психологии”. Т.Циген “Физиологическая психология в 14 лекциях”. – М., 1998

47.Основные направления психологии в классических трудах. Ассоциативная психология. Г. Эббингауз “Очерк психологии”. А.Бэн “Психология”. – М., 1998

48.Основные направления психологии в классических трудах. Гештальт-психология. В. Келер “Исследование интеллекта человекоподобных обезян. К.Коффка. Основы психического развития. – М., 1998

49.Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Основы теоретической психологии.-М., 1998

50.Петухов В.В. Психология мышления: Учеб-метод. Пособие. – М., 1987

51.Пиаже Ж. Психология интеллекта. – СПб., 2004

52.Платонов К. К. О системе психологии. - М., 1972

53.Проблема человека в западной философии: Переводы. – М., 1988

54.Психология внимания/Под редакцией Ю. Б. Гиппенрейтер, В. Я. Романова.- М., 2001

55.Психология индивидуальных различий. Тексты. Под ред. Гиппенрейтер Ю.Б., Романова В.Я. – М., 1982

56.Психология памяти. Тексты. Под ред. Гиппенрейтер Ю.Б., Романова В.Я. – М., 2002

57.Психология сознания / Сост. и общ. Ред. Л. В. Кулико­ва. — СПб., 2001.

58.Психология эмоций. Тексты / Под ред. В. К. Вилюнаса, Ю. Б. Гиппенрейтер. — М., 1984

59.Рак И. Введение в зрительное восприятие. – М., 1980

60.Рейковский Я. Экспериментальная психология эмоций. - М., 1979

61.Рицль М. Парапсихология: Факты и мнения. – Львов, Киев, 1999

62.Рубинштейн С. Л. Бытие и сознание. - М., 1957

63.Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. – СПб., 2000

64.Симонов П. В. Что такое эмоция? - М., 1966

65.Смит Н. Современные системы психологии. – СПб., 2003

66.Спиноза Б. Избранные произведения. Т.1. – М., 1957

67.Тихомиров О.К. Психология мышления: Учебное пособие. – М., 1984

68.Философия сознания: история и современность. – М., 2003

69.Фрейд З. Введение в психоанализ: Лекции. – М., 1989.

70.Фрейд З. Избранное. – Ростов-на-Дону, 1998.

71.Холодная М.А. Психология интеллекта. Парадоксы исследования. – СПб., 2002

72.Хрестоматия по вниманию / Под ред. А. Н. Леонтева, А. А. Пузырея и В. Я. Романова.- М., 1976

73.Хрестоматия по ощущению и восприятию. – М., 1975

74.Хрестоматия по общей психологии.Психология мышления.Под ред.Гиппенрейтер Ю.Б., Петухова В.В.–М., 1981

75.Хьелл Л., Зиглер Д. Теории личности. – СПб., 1997

76.Юнг К.Г. О природе психе. – Москва, Киев, 2002

77.Юнг К.Г. Очерки по аналитической психологии. – Минск, 2003

78.Юнг К.Г. Психологические типы. – Минск, 1998

«ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ» ԱՌԱՐԿԱՅԻ ՍՏՈՒԳԻՉ ՀԱՐՑԱՇԱՐ

1-ին ընթացիկ ստուգման հարցեր (գրավոր)

1. Հոգեբանական գիտելիքի պատմական զարգացման փուլերը:

2. Հոգեբանության առարկան, դրա կառուցվածքային և գործառնական բնութագիրը:

3. Հոգեկանի դրսևորման հիմնական ձևերը:

4. Հոգեբանության խնդիրներն ու մեթոդները հոգեբանական գիտելիքի ծավալման տարբեր մակար­դակ­ներում:

5. Հոգեբանության առանձին ոլորտները

6. Հոգեբանության կապն այլ գիտությունների հետ

7. «Անձ», «անհատ», «անհատականություն» կատեգորիաները:

8. «Հոգեկան ակտիվություն», «գործունեություն», «գիտակցություն» կատեգորիաները:

9. «Ճանաչում» և «գնահատում» կատեգորիաների կիրառումը հոգեբանական համատեքստում:

10. «Հոգեկան գործընթացներ», «հոգեկան վիճակներ», «անհատական առանձնահատ­կութ­յուններ» հասկացությունների համեմատական վերլուծություն:

11. Հոգեկան ակտիվության մակարդակները:

12. Հոգեկան ակտիվություն և հոգեկան վիճակներ:

13. Հոգեկանի գործառույթների դրսևորումները հոգեկան տարբեր վիճակներում:

14. Մոտիվացիոն ոլորտի ընդհանուր նկարագրությունը` բովանդակությունն ու նշանակությունը:

15. Պահանջմունքների դասակարգում:

16. Իմացական ոլորտի ընդհանուր նկարագրությունը` նշանակությունը, ֆիլոգենետիկ զարգացումը, դրսևորման հիմնական մակարդակները:

17. Ուշադրության ընդհանուր բնութագիրը` նշանակությունն ու գործառույթը:

18. Ուշադրության տեսակներն ու հիմնական առանձնահատկությունները:

19. Զգայությունների դերն ու գործառույթը:

20. Վերլուծիչի կառուցվածքային հատվածների բնութագիրը:

21. Զգայությունների ընդհանուր առանձնահատկությունները:

22. Զգայությունների դասակարգում:

23. Ընկալման ընդհանուր բնութագիրը` մակարդակներն ու տարատեսակները:

24. Ընկալման հիմնական առանձնահատկությունները:

25. Ընկալման շեղումներ` իլյուզիա և հալյուցինացիա:

26. Հիշողության դերն իմացական գործընթացում:

27. Հիշողության առանձին գործընթացները:

28. Հիշողության դասակարգման հիմնական սկզբունքները:

2-րդ ընթացիկ ստուգման հարցեր (բանավոր)

1. Մտածողության նշանակությունն իմացական գործընթացում:

2. Մտածողության տարատեսակները:

3. Մտածողության գործընթացներն ու գործողությունները:

4. Երևակայության ընդհանուր բնութագիրը:

5. Երևակայության հիմնական գործողությունները:

6. Երևակայության տարատեսակները:

7. Ինտուիտիվ իմացության առանձնահատկությունները:

8. Գերզգայական իմացության առանձնահատկությունները:

9. Հաղորդակցման ընդհանուր բնութագիրը:

10. Հաղորդակցման տարատեսակները:

11. Հաղորդակցական գործընթացի ընդհանուր կառուցվածքն ու գործառույթները:

12. Խոսքի տարատեսակները, գործառույթները, որակները:

13. Հուզական ոլորտի նշանակությունն ու բովանդակությունը:

14. Հույզերի և պահանջմունքների փոխկապակցվածությունը:

15. Հույզերի դրսևորման ֆիզիոլոգիական և հոգեկան մակարդակներ:

16. Հույզերի գործառույթները:

17. Հուզական հոգեվիճակներ:

18. Հույզերի դասակարգումը:

19. Հույզեր և զգացմունքներ:

20. Զգացմունքների տարատեսակները:

21. Վարքի կարգավորման կամային մակարդակի նշանակությունը:

22. Բարդ կամային գործընթացի փուլերը:

23. Անձի կամային հատկանիշները:

24. Անհատական տիպաբանության հիմնական սկզբունքները:

25. Խառնվածքի ընդհանուր բնութագիրը և տիպերը:

26. Խառնվածք և բնավորություն:

27. Բնավորության դրսևորումները:

28. Բնավորության շեշտվածություն:

29. Ընդունակությունների ընդհանուր բնութագիրը:

30. Հմտությունների ձևավորման առանձնահատկությունները:

1 Շվարցերդ գերմանական ազգանվան լատինիզացված տարբերակը:

2 Այս մասին տես` Рицль М. Парапсихология: Факты и мнения. – Львов – Киев, 1999, էջ 138

65