ՀՈԳԵԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ

Պահանջմունքն արտահայտում է օրգանիզմի, անձի կամ հասարակական խմբի գոյատևման, կենսագործունեության և զարգացման կախվածությունը որոշակի օբյեկտիվ պայմաններից: Այդ պայմանները տեղակայված են օրգանիզմի, անձի կամ հասարակական խմբի կենսամիջավայրում և կարող են բավարարվել միայն կենսամիջավայրի հետ դրանց ակտիվ փոխազեդցության, գործունեության արդյունքում:

Ընդհանուր առմամբ առանձնացվում են պահանջմունքների օրգանական (կենսաբանական կամ ֆիզիոլոգիական), հասարակական, հոգևոր, գեղագիտական և իմացական մակարդակները: Օրգանական մակարդակի պահանջմունքներն ընկած են պահանջմունքների մյուս մակարդակների հիմքում և անմիջականորեն կապված են ամբողջական օրգանիզմի կենսաապահովման հետ. դրանց բավարարումն ապահովում է ինչպես օրգանիզմի, որպես ֆիզիոլոգիական համակարգի, այնպես էլ ամբողջ տեսակի գոյատևումը: Օրգանական մակարդակի պահանջմունքներն են` սնունդի և ջրի պահանջմունքը (քաղց և ծարավ), հանգստի պահանջմունքը (քուն), բազմացման պահանջմունքը (սեռական պահանջմունք) և ֆիզիկական անվտանգության պահանջմունքը:

Պահանջմունքների մյուս մակարդակը պայմանավորված է մարդու հասարակական էությամբ և ուղղորդում ու կարգավորում է նրա հասարակական փոխհարաբերությունները: Որպես հասարակական պահանջմունքներ կարելի է առանձնացնել հաղորդակցման, խմբային պատկանելիության, ինքնաարտահայտման, ընդունված, սիրված և հարգված լինելու պահանջմունքները:

Հոգևոր պահանջմունքներն արտահայտում են գերմարդկային, գերբնական էակների, տրանսցենդենտ, գերզգայական, երկնային ոլորտների հանդեպ մարդու հավատի, վախի, ակնածանքի պահանջմունքը: Հոգևոր պահանջմունքներն ընկած են բոլոր կրոնների, հավատալիքների հիմքերում:

Գեղագիտական պահանջմունքները կապված են գեղեցիկի ստեղծման և ընկալման մարդու ձգտման հետ: Արվեստի բոլոր ճյուղերը հանդես են գալիս որպես գեղագիտական պահանջմունքների դրսևորումներ:

Իմացական պահանջմունքները կարող են կապված լինել ինչպես առանձին պահանջմունքների բավարարման հետ (օրինակ` երբ մարդը ճանաչում է աշխարհը որևէ պահանջմունք բավարարելու նպատակով), այնպես էլ հանդես գալ ինքնուրույնաբար: երկրորդ դեպքում խոսքը ավելցուկային իմացական պահանջմունքի մասին է: Այս պարագայում զգացվում է որևէ բան իմանալու, ճանաչելու կարիք: Ընդ որում, ստացված գիտելիքն անմիջականորեն կապված չէ այլ պահանջմունքի բավարարման հետ:

Հոգեբան Աբրահամ Մասլոուն տալիս է մարդու հիմնային պահանջմունքների համակարգ, որտեղ դրանք դասավորված են ուղղահայաց շարքով: Այստեղ պահանջունքների յուրաքանչյուր հաջորդ մակարդակի ակտիվացումը ենթադրում է նախորդ մակարդակի պահանջմունքների բավարարում: Որպես հիմնային պահանջմունքներ Մասլոուն առանձնացնում է` ֆիզիոլոգիական պահանջմունքները(սնունդ, ջուր, հանգիստ և այլն), անվտանգության պահանջմունքները (կայունություն, կարգ ու կանոն), սիրո և խմբային պատկանելիության պահանջմունքը (ընտանիք, ընկերություն,), հարգված լինելու պահանջմունքը (լինել ընդունված և հարգված, ինքնահարգանք) և ինքնաիրացման պահանջմունքը (սեփական ընդունակությունների զարգացում և դրսևորում):

Անդրադառնալով պահանջմունքների դրսևորման առանձնահատկություններին հարկ է հիշել, որ ցանկացած պահանջմունք ունի իր առարկան, այսինքն, այն արտահայտում է ինչ-որ բանի կարիք, անբավարարություն: Հետևաբար, պահանջմունքի բավարարումն իրականանում է դեպի սեփական առարկան կամ պահանջմունքի բավարարման համար նպաստավոր պայմանները շարժման միջոցով: Դեպի պահանջմունքի առարկան շարժման խթանիչները մղումներն են, որոնք հանդիսանում են հոգեֆիզիոլոգիական ակտիվության հիմնական միավորները:

3.2. Ճանաչման գործառույթ` իմացական ոլորտ

3.2.1.Ուշադրություն

Ուշադրության նշանակությունն ու գործառույթը: Ուշադրության հոգեֆիզիոլոգիական մեխանիզմները: Ուշադրության տեսակները: Ուշադրության առանձնահատկությունները: Ուշադրության խանգարումներ:

ахЯ³¹сбхГЫбхЭБ Щ³с¹бх ЗЩ³у³П³Э ·бсНБЭГ³уЭ»сЗ, Сб·»П³Э ³ПпЗнбхГЫ³Э Э»сщЗЭ С³пПбхГЫбхЭ ¿, бсÝ ³сп³С³ЫпнбхЩ ¿ Сб·»П³Э ·бсНБЭГ³уЭ»сЗ БЭпс³П³ЭбхГЫ³Э, бхХХн³НбхГЫ³Э У¨бн: Ш³с¹П³ЫЗЭ ·Зп³ПубхГЫбхЭБ л³СЩ³Э³ч³П ¿ ¨ З нЗЧ³ПЗ г¿ н»сЙбхН»Йбх ³ЫЭ µбЙбс пнЫ³ЙЭ»сБ, бсбЭщ пнЫ³Й е³СЗЭ П³сбХ »Э лп³ун»Й Сб·»П³Э ³е³с³пЗ нс³ ³сп³щЗЭ ³½¹»убхГЫбхЭЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э ³йП³ЫбхГЫбхЭБ П³с¨бс³·бхЫЭ е³ЫЩ³Э ¿ Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э Зс³П³Э³уЩ³Э, Ясз³е³пбхЩ ПбХЭбсбЯн»Йбх С³Щ³с, щ³ЭЗ-бс Щ»½ Ясз³е³пбХ Зс³П³ЭбхГЫ³Э ³½¹³ПЭ»сБ µ³½Щ³ГЗн »Э, ¨ ³ЭСс³Е»Яп ¿ БЭпс»Й ¨ ³й³ЭУЭ³уЭ»Й пнЫ³Й е³СЗЭ ¹с³ЭуЗу ³й³н»Й П³с¨бснбХЭ»сБ` ¹с³Эу нс³ П»ЭпсбЭ³уЭ»Йбн Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ: Ж п³сµ»сбхГЫбхЭ ЗЩ³у³П³Э ·бсНБЭГ³уЭ»сЗ, бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ гбхЭЗ л»ч³П³Э µбн³Э¹³ПбхГЫбхЭ, л³П³ЫЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³Щµ ¿ бсбЯнбхЩ ЗЩ³у³П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ³й³сП³Э, µбн³Э¹³ПбхГЫбхЭБ: ахЯ³¹сбхГЫбхЭЭ Сб·»П³Э ³ПпЗнбхГЫ³Э БЭпс³П³Э бхХХн³НбхГЫбхЭЭ ¿ ¹»еЗ бсбЯ³ПЗ ³й³сП³, П»ЭпсбЭ³ун³НбхГЫбхЭ ¹с³ нс³:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Сб·»эЗ½ЗбЙб·З³П³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩЭ»сБ: Р³Ы»уЩ³Э ³й³сП³ЫЗ нс³ БЭпс³П³Э П»ЭпсбЭ³ун³НбхГЫбхЭБ СЭ³с³нбс ¿ ЩЗ³ЫЭ ³сГЭбхГЫ³Э нЗЧ³ПбхЩ: ²Ыл е³с³·³ЫбхЩ ³ПЭС³Ып ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³з³уЩ³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩбхЩ у³Эу³ЭЩ³Э П³½Щ³нбсЩ³Э ¹»сБ, бсБ П³Ы³ЭбхЩ ¿ ыс·³ЭЗ½ЩЗ ³ПпЗн³уЩ³Э, ³сГЭбхГЫ³Э нЗЧ³ПЗ лп»ХНЩ³Э ¨ е³Се³ЭЩ³Э Щ»з: т³Эу³ЭЩ³Э П³½Щ³нбсбхЩБ П³п³сбхЩ ¿ бхЕ»Х³убхуЗгЗ ¹»с. ³ЫЭ бхЕ»Х³уЭбхЩ ¿ й»у»епбсЭ»сЗу лп³унбХ ЗЩебхЙлЭ»сБ` ¹с³Эщ С³Хбс¹»Йбн ЭЫ³с¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·З п³сµ»с µ³ЕЗЭЭ»сЗЭ: т³Эу³ЭЩ³Э П³½Щ³нбсЩ³Э ³ЯЛ³п³ЭщЗ ГбхЙ³уЩ³Э ³с¹ЫбхЭщбхЩ ГбхЙ³ЭбхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ, ЗзЭбхЩ ¿ ·Зп³Пу³П³Э нЗЧ³ПЗ Щ³П³с¹³ПБ, нс³ ¿ С³лЭбхЩ щбхЭБ:

к³П³ЫЭ у³Эу³ЭЩ³Э П³½Щ³нбсбхЩБ ЩЗ³ЫЭ ³е³СбнбхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³Э С³Щ³с ³ЭСс³Е»Яп эбхЭПуЗбЭ³Й нЗЧ³П: ас¨¿ ³й³сП³ЫЗ нс³ БЭпс³П³Эбс»Э П»ЭпсбЭ³Э³Йбх С³Щ³с ³ЭСс³Е»Яп ¿ у³Эу³ЭЩ³Э П³½Щ³нбсЩ³Э ¨ Г³Й³ЩбхлЗ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ½бх·бс¹бхЩ: ²ЫЭ ¹»ещбхЩ, »сµ у³Эу³ЭЩ³Э П³½Щ³нбсЩ³Э ³ПпЗн³убхЩБ ³е³СбнбхЩ ¿ ³сГЭбхГЫ³Э нЗЧ³П, бсЭ ³ЭСс³Е»Яп ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ¹сл¨бсЩ³Э С³Щ³с, Г³Й³ЩбхлЗ ³ПпЗн³убхЩЭ ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П³ен³Н ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³Э »с¨бхЫГЗ С»п:

асе»л бхЯ³¹сбхГЫ³Э Сб·»эЗ½ЗбЙб·З³П³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩЭ»с П³с»ЙЗ ¿ ¹Зп³сП»Й ¹бЩЗЭ³ЭпЗ »с¨бхЫГБ, »сµ ЭЫ³с¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·бхЩ П³с¨бс ³½¹³ПЭ»сЗ ³½¹»убхГЫ³Щµ ЧЭЯнбхЩ ¿ »сПсбс¹³П³Э ³½¹³ПЭ»сЗ ЗЭп»ЭлЗнбхГЫбхЭБ, ¨ µЙбП³¹³ЫЗ »с¨бхЫГБ, »сµ П³с¨бс ³½¹³ПЭ»сЗ ³½¹»убхГЫбхЭБ С³Э·»уЭбхЩ ¿ ЗЭэбсЩ³уЗ³ЫЗ ³ЫЙ Сблщ»сЗ бхХЗЭ»сЗ ч³ПЩ³ЭБ: онЫ³Й Щбп»убхЩЭ»сЗ СЗЩ³Э нс³ »Э П³йбхун³Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩЭ»сЗ µ³у³псбхГЫ³Э п³сµ»с Щб¹»ЙЭ»с: ²Ыле»л, ´сб¹µ»ЭГЗ ПбХЩЗу ³й³з³сПн³Н ЗЭэбсЩ³уЗбЭ эЗЙпсЗ Щб¹»ЙЗ СЗЩщбхЩ БЭП³Н ¿ ³ЫЭ С³Э·³Щ³ЭщБ, бс, гЭ³Ы³Н Щбхпщ»сЗ Сб·Э³ПЗбхГЫ³ЭБ, ЭЫ³с¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·Э, БЭ¹С³Эбхс ³йЩ³Щµ, ·бсНбхЩ ¿ бсе»л л³СЩ³Э³ч³П СЭ³с³нбсбхГЫбхЭЭ»сбн ЩЗбхХХЗ С³Лбс¹³Пу³П³Э л³сщ: ²Ы¹ ЗлП е³пЧ³йбн ЩбхпщЗ Щбп Зс³П³Э³ЭбхЩ ¿ БЭпсЩ³Э ·бсНбХбхГЫбхЭ, бсЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ БЭпснбхЩ ¿ ЗЭэбсЩ³уЗ³ бсбЯ³ПЗ БЭ¹С³Эбхс С³пПбхГЫбхЭ бхЭ»убХ Зс³¹³сУбхГЫбхЭЭ»сЗ Щ³лЗЭ: АЭ¹ бсбхЩ БЭпсбхГЫбхЭБ П³п³снбхЩ ¿ бг е³п³С³П³Эбс»Э, ³ЫЭ бхХХн³Н ¿ у³ЭП³ЙЗ ЗЭэбсЩ³уЗ³ЫЗ БЭ¹бхЭЩ³ЭБ: Алп Вс»ЫлЩ³ЭЗ ³й³з³¹с³Н Щб¹»ЙЗ` БЭпсбхГЫбхЭЭ Зс³П³Э³ЭбхЩ ¿ ³Ыле»л Пбгн³Н пс³Щ³µ³Э³П³Э ³Э³ЙЗ½³пбсЗ л³СЩ³ЭЭ»сбхЩ, бсБ Э»сП³Ы³ун³Н ¿ бсбЯ³ПЗ µ³йЗ С»п П³е³Пун³Н ³ПпЗнбхГЫ³Щµ Э»ЫсбЭЭ»сЗ µ³½ЩбхГЫ³Щµ: Ն»ЫсбЭЭ»сЗ бсбЯ³ПЗ ЛЩµЗ ³ПпЗн³убхЩБ П³Лн³Н ¿ ¹с³Эу ½·³Ы³П³Э Я»ЩЗ Щ³П³с¹³ПЗу. ³ЫЭ ¹»ещбхЩ, »сµ ЩЗ ЛЩµЗ ³ПпЗн³уЩ³Э С³Щ³с ³ЭСс³Е»Яп ¿ бхЕ»Х ³½¹³П, ³й³н»Й у³Нс Я»Щ бхЭ»убХ ЛЩµЗ ³ПпЗн³уЩ³Э С³Щ³с µ³н³с³с ¿ ЭбхЫЭЗлП ³н»ЙЗ ГбхЫЙ ³½¹³П: ¸бЫгЗ ³й³з³¹с³Н Щб¹»ЙбхЩ µбЙбс ³½¹³ПЭ»сБ С³лЭбхЩ »Э пс³Щ³µ³Э³П³Э н»сЙбхНЗгЗЭ: О³с¨бс ³½¹³ПЗ БЭпсбхГЫбхЭБ Зс³П³Э³унбхЩ ¿ Э³ЛПЗЭ чбсУЗ СЗЩ³Э нс³:

´³н³П³ЭЗЭ С»п³щсщс³П³Э ¿ кбПбЙбнЗ ПбХЩЗу ³й³з³сПн³Н "³½¹³ПЗ ЭЫ³с¹³ЫЗЭ Щб¹»ЙЗ" Щ»ПЭ³µ³ЭбхГЫбхЭБ: Алп ³Ыл п»л³П»пЗ` ³сп³щЗЭ ·с·йЗгЭ»сЗЭ н³сЕн»Йбх ³с¹ЫбхЭщбхЩ, бхХ»Х³П»Х¨бхЩ У¨³нбснбхЩ ¿ ³½¹³ПЗ ЭЫ³с¹³ЫЗЭ Щб¹»ЙБ, бсбхЩ ·с³Эун³Н »Э ·с·йЗгЭ»сЗ Н³ЭбГ С³Щ³ЙЗсЗ µбЙбс пнЫ³ЙЭ»сБ: ²й³з³у³Н Щб¹»ЙЭ ³е³СбнбхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э µ³сУс Щ³П³с¹³П, щ³ЭЗ-бс ГбхЫЙ ¿ п³ЙЗл ³с¹»Э Н³ЭбГ ³й³сП³Э»сЭ БЭП³Й»Й ³й³н»Й П³сЧ Е³Щ³Э³П³С³пн³НбхЩ ¨ ³н»ЙЗ Сбхл³ЙЗбс»Э, щ³Э щЗг Н³ЭбГЭ»сБ: ²ЭН³ЭбГ ³й³сП³ЫЗу ЭЫ³с¹³ЫЗЭ С³Щ³П³с·З П»ЭпсбЭ³П³Э С³пн³НЭ»с ·Э³убХ ЗЩебхЙлБ С³Э·»уЭбхЩ ¿ Эбс ³½¹³ПЗ ¨ ЭЫ³с¹³ЫЗЭ Щб¹»ЙЗ ³ЭС³Щ³У³ЫЭбхГЫбхЭ, ЗЭгЗ С»п¨³Эщбн ³й³з ¿ ·³ЙЗл ПбХЩЭбсбЯЗг н³сщ, бсЭ ³с¹»Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э ¹сл¨бсбхЩ ¿: ²Ыл ·бсНБЭГ³убхЩ Щ»Н ¹»с »Э Л³ХбхЩ ·ЙЛбхХ»ХЗ П»Х¨З Ч³П³п³ЫЗЭ С³пн³НбхЩ ¨ ЙЗЩµЗП С³Щ³П³с·бхЩ п»Х³П³Ын³Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э Э»ЫсбЭЭ»сБ П³Щ ЭбсбхЫГЗ ¹»п»ПпбсЭ»сБ:

вЭ³Ы³Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э ЛЭ¹сЗЭ н»с³н»снбХ µ³½Щ³ГЗн Сб·»эЗ½ЗбЙб·З³П³Э п»лбхГЫбхЭЭ»сЗ, ¹с³Эу Щ»Н³Щ³лЭбхГЫ³Э СЗЩщбхЩ БЭП³Н »Э ¹бЩЗЭ³ЭпЗ ¨ µЙбП³¹³ЫЗ »с¨бхЫГЭ»сБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э п»л³ПЭ»сБ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э п³с³п»л³ПЭ»сЗ ³й³ЭУЭ³убхЩБ Зс³П³Э³ЭбхЩ ¿ »сПбх СЗЩЭ³П³Э г³ч³ЭЗЯЭ»сбн: ШЗ ¹»ещбхЩ бсе»л г³ч³ЭЗЯ »Э БЭ¹бхЭнбхЩ бхЯ³¹сбхГЫ³Э бхХХн³НбхГЫбхЭБ, ЩЫбхл ¹»ещбхЩ` бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³з³уЩ³Э ·бсНбхЩ П³ЩщЗ бхЭ»у³Н ³½¹»убхГЫбхЭБ:

²ЫЭ е³ЫЩ³ЭЭ»сбхЩ, »сµ Щ³с¹бх Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭЭ бхХХбс¹н³Н ¿ л»ч³П³Э Э»с³ЯЛ³сСЗЭ, ³есбхЩЭ»сЗЭ, ½·³уЩбхЭщЭ»сЗЭ бх Щпщ»сЗЭ, ³й³ЭУЭ³унбхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Ý»ñùÇÝ п³с³п»л³ПБ: Р³П³й³П е³с³·³ЫбхЩ, »сµ Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭЭ бхХХбс¹н³Н ¿ ³сп³щЗЭ Зс³П³ЭбхГЫ³ЭБ, Ясз³е³пЗ Зс»сЗЭ, »с¨бхЫГЭ»сЗЭ бх С³с³µ»сбхГЫбхЭЭ»сЗЭ ЛблщБ ·ЭбхЩ ¿ ³ñï³ùÇÝ Ï³Ù ½·³Û³Ï³Ý бхЯ³¹сбхГЫ³Э Щ³лЗЭ:

Алп бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³з³уЩ³Э ·бсНБЭГ³убхЩ П³Щ³ЫЗЭ з³Эщ»сЗ ¹сл¨бсЩ³Э Щ³П³с¹³ПЗ` п³с³µ³Е³ЭнбхЩ »Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э áã ϳٳÍÇÝ, ϳٳÍÇÝ ¨ »ïϳٳÍÇÝ ï³ñ³ï»ë³ÏÝ»ñ:

àã ϳٳÍÇÝ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ ³й³з ¿ ·³ЙЗл Щ³с¹бх П³ЩщЗу ³ЭП³Л, ЗЭщЭ³µ»с³µ³с, ³й³Эу ·Зп³Пу³П³Э Эе³п³П³¹сЩ³Э: ²Ылп»Х µ³у³П³ЫбхЩ ¿ П³Щ³ЫЗЭ ·бсНбХбхГЫбхЭБ, П³Щ ¹с³ ¹»сБ Зз»ун³Н ¿ Эн³½³·бхЫЭ Щ³П³с¹³ПЗ: ²Ыл ¹»ещбхЩ бсе»л бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³з³уЩ³Э ·бсНбЭ »Э С³Э¹Зл³ЭбхЩ ЗЭге»л ·с·йЗгЗ С³пП³ЭЗЯЭ»сБ, ³Ы¹е»л ¿Й ³ЭС³пЗ Э»сСб·»П³Э нЗЧ³ПБ: ²й³зЗЭ ¹»ещбхЩ П³с¨бснбхЩ »Э ³й³сП³ЫЗ ¨ Ясз³е³пЗ ПбЭпс³лпБ` ЙйбхГЫ³Э Щ»з µ³сУс У³ЫЭБ, Л³н³сЗ Щ»з н³й ЙбхЫлБ, ·с·йЗгЗ г³чл»сБ, БЭ¹С³пбхГЫбхЭБ, БЭ¹С³пбхЩБ, Я³сЕбхЩБ, ЭбсбхЫГБ, ³ЭлбнбсбхГЫбхЭБ: аг П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭ ³й³з µ»сбХ Э»сСб·»П³Э ·бсНбЭЭ»с »Э ³ЭУЗ е³С³ЭзЩбхЭщЭ»сБ, ¹с¹³е³пЧ³йЭ»сБ, лбнбсбхГЫбхЭЭ»сБ, ЗЭг-бс µ³ЭЗ ле³лбхЩБ, ·Зп»ЙЗщЭ»сБ, С»п³щсщсбхГЫбхЭЭ»сБ, бхХХн³НбхГЫбхЭБ: аг П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ е³с½ У¨»сбн С³Э¹ЗебхЩ ¿ Щ³с¹П³ЫЗЭ ³ЭС³пЗ ½³с·³уЩ³Э н³Х Ясз³ЭЭ»сбхЩ ЗЭге»л ¨ П»Э¹³Э³П³Э ³ЯЛ³сСбхЩ: асе»л ³Ы¹еЗлЗЭ П³с»ЙЗ ¿ ¹Зп³сП»Й ПбХЩЭбсбЯЩ³Э й»эЙ»щлБ, »сµ ЗЭщЭ³µ»с³µ³с ³сп³щЗЭ ³½¹³ПЗ ПбХЩ ¿ бхХХбс¹нбхЩ П»Э¹³Эбх П³Щ Эбс³НЭЗ Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭБ:

к³П³ЫЭ µЭ³П³Э е³ЫЩ³ЭЭ»сЗ µ³с¹»уЩ³Э ¨ Ясз³е³пбХ ³½¹³ПЭ»сЗ µ³½Щ³½³ЭбхГЫ³Э Щ»Н³убхЩБ С³Э·»уЭбхЩ ¿ ¹с³Эщ Эе³п³П³¹сн³Н БЭпбхГЫ³Э ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭБ: ²Ыл е³ЫЩ³ЭЭ»сбхЩ ³ЭСс³Е»Яп ¿, Ппсн»Йбн ³ЭЩЗз³П³Э С»п³щсщсбхГЫбхЭЭ»сЗу, П³Щ³ЫЗЭ з³Эщ»сбн бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭбхЩ е³С»Й Ясз³е³пЗ ³½¹³ПЭ»сЗ бс¨¿ ЛбхЩµ: ²Ыл ¹»ещбхЩ Щ»Эщ ·бсН бхЭ»Эщ П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э С»п: О³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ лп»ХНнбхЩ ¿ ·Зп³Пу³П³Э Эе³п³П³¹сЩ³Э ¨ П³Щ³ЫЗЭ з³Эщ»сЗ ³с¹ЫбхЭщбхЩ ¨ бхХХн³Н ¿ ¹»еЗ ·Зп³Пубс»Э БЭпсн³Н бсбЯ³ПЗ ³й³сП³ЫЗ П³Щ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э: О³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ бхХХбс¹нбхЩ ¿ ³ЭУЗ Эе³п³ПЭ»сЗ ¨ Щп³¹сбхГЫбхЭЭ»сЗ Зс³·бсНЩ³ЭБ бхХХн³Н Эе³п³П³лЙ³у ·бсНбхЭ»бхГЫ³Щµ:

О³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭБ ½·³унбхЩ ¿ ³ЫЭ ¹»ещбхЩ, »сµ П³с¨бснбХ ³й³сП³Э П³Щ »с¨бхЫГЭ ЗЭщЭБлпЗЭщЭЫ³ С»п³щсщс³П³Э г»Э ³ЭУЗ С³Щ³с ¨ ³й³з г»Э µ»сбхЩ Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э бг П³Щ³НЗЭ П»ЭпсбЭ³убхЩ: ²ЫлеЗлЗ е³ЫЩ³ЭЭ»сбхЩ ЭбхЫЭ ³й³сП³ЫЗ нс³ бхЯ³¹сбхГЫ³Э п¨³П³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³Э С³Щ³с е³С³ЭзнбхЩ »Э П³Щ³ЫЗЭ ЧЗ·»с: ¸с³Эу ³ЭСс³Е»ЯпбхГЫбхЭЭ ³н»ЙЗ ½·³ЙЗ ¿ ¹³йЭбхЩ, »сµ ³ЭСс³Е»Яп ³½¹³ПЗ ПбХщЗЭ ³йП³ »Э ³ЫЙ` ПбХЩЭ³ПЗ, Л³Э·³сбХ, ·с·йЗгЭ»с: Р³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ¹сл¨бсЩ³Э нс³ ³½¹»убхГЫбхЭ »Э ·бсНбхЩ ³ЭУЗ ³йз¨ ¹сн³Н ³ЯЛ³п³Эщ³ЫЗЭ ¨ бхлбхЩЭ³П³Э ³й³з³¹с³ЭщЭ»сБ, Эе³п³ПЭ»сБ, ·Зп»ЙЗщЭ»сБ, С»п³щсщсбхГЫбхЭЭ»сБ, ¹ЗсщбсбЯбхЩЭ»сБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э »ссбс¹ п³с³п»л³ПБ »пП³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭЭ ¿, бсЭ Зс Щ»з е³сбхЭ³ПбхЩ ¿ ЗЭге»л бг П³Щ³НЗЭ ³Ы¹е»л ¿Й П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э п³сс»с, л³П³ЫЭ ³ЩµбХзбхГЫ³Щµ гЗ С³ЩБЭПЭбхЩ ¹с³ЭуЗу ¨ бг Щ»ПЗЭ: ºпП³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ ³й³з ¿ ·³ЙЗл П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ЭЩ³ЭбхГЫ³Щµ` П³Щ³ЫЗЭ з³Эщ»сЗ ¨ ·Зп³Пу³П³Э Эе³п³П³¹сЩ³Э ЩЗзбубн, л³П³ЫЭ Е³Щ³Э³ПЗ БЭГ³ущбхЩ ГбхЙ³ЭбхЩ ¿ П³Щ³ЫЗЭ ³½¹»убхГЫ³Э ¹»сБ. бхЯ³¹сбхГЫбхЭЭ ³ЫЙ¨л гЗ ½·бхЩ ¹с³ П³сЗщБ, ³ЫЭ е³Се³ЭнбхЩ ¿ ³й³Эу П³Щ³ЫЗЭ ЧЗ·»сЗ: М³·»Йбн бсе»л П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭ, »пП³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ Е³Щ³Э³ПЗ БЭГ³ущбхЩ н»с³НнбхЩ ¿ бг П³Щ³НЗЭЗ, П»ЭпсбЭ³уЩ³Э ³й³сП³Э ·с³нбхЩ ¿ ³ЭУЗЭ: Р»пП³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ ЩЗзЭбс¹н³Н С»п³щсщсбхГЫбхЭЭ»сЗ ³с¹ЫбхЭщ ¿: ахЯ³¹сбхГЫ³Э ³Ыл п³с³п»л³ПЭ»сЗ ³й³ЭУЭ³убхЩЭ бхЭЗ ЛЗлп е³ЫЩ³Э³П³Э µЭбхЫГ ¨ С³Э¹Зл³ЭбхЩ ¿ н»с³у³сПЩ³Э ³с¹ЫбхЭщ: Жс³П³Э П»Эл³·бсНбхЭ»бхГЫ³Э Щ»з ¹с³Эщ л»спбс»Э чбЛП³е³Пун³Н »Э ¨ чбЛЙс³уЭбхЩ »Э ЩЗЩЫ³Эу:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Гн³сПн³Н п³с³п»л³ПЭ»сЗ ПбХщЗЭ С³пбхП ·с³П³ЭбхГЫ³Э Щ»з щЭЭ³сПнбхЩ »Э Э³¨ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Я³сЕ³П³Э, ЗЭп»Й»Ппбх³Й ¨ ½·³Ы³П³Э п³с³п»л³ПЭ»сБ` П³Лн³Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³сП³ЫЗ µЭбхЫГЗу: ²й³зЗЭ ¹»ещбхЩ бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭбхЩ ·пЭнбхЩ ¿ бс¨¿ Я³сЕбхЩ: ºсПсбс¹ ¹»ещбхЩ бсе»л С»п³щсщсбхГЫ³Э ³й³сП³ ¿ С³Э¹»л ·³ЙЗл бс¨¿ ЩЗпщ, бсБ ¨ ·пЭнбхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭбхЩ: ¼·³Ы³П³Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭбхЩ ·пЭнбхЩ ¿ бс¨¿ ½·³Ы³П³Э пе³нбсбхГЫбхЭ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э п³с³п»л³ПЭ»сЗу »Э Э³¨ ³ЭЩЗз³П³Э ¨ ЩЗзЭбс¹н³Н п³с³п»л³ПЭ»сБ: ²ЭЩЗз³П³Э бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ П³й³н³снбхЩ ¿ ЩЗ³ЫЭ С»п³щсщсбхГЫ³Э ³й³сП³ЫЗ ПбХЩЗу: ШЗзЭбс¹н³Н бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ С³сбхунбхЩ, П³с·³нбснбхЩ ¨ е³Се³ЭнбхЩ ¿ С³пбхП ЩЗзбуЭ»сбн` Е»лп»сбн, убху³П³Э ЭЯ³ЭЭ»сбн, ³й³сП³Э»сбн:

асе»л бхЯ³¹сбхГЫ³Э п³с³п»л³ПЭ»с ³й³ЭУЭ³унбхЩ »Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э µЭ³П³Э ¨ С³л³с³П³П³Э п³с³п»л³ПЭ»сБ: ´Э³П³Э бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ Щ³с¹бхЭ пснбхЩ ¿ З НЭ» ¨ бхХХн³Н ¿ ЭбсбхЫГ Э»сП³Ы³уЭбХ ·с·йЗгЗ нс³ Сб·»П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³ЭБ: ´Э³П³Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э СЗЩщбхЩ БЭП³Н ¿ ПбХЭбсбЯЩ³Э µЭ³½¹Б: Р³л³с³П³П³Э бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ У¨³нбснбхЩ ¿ ³ЭС³п³П³Э ½³с·³уЩ³Э БЭГ³ущбхЩ, ПсГбхГЫ³Э ¨ ¹³лпЗ³с³ПЩ³Э С»п¨³Эщбн, П³ен³Н ¿ н³сщЗ П³Щ³ЫЗЭ н»с³СлПЩ³Э ¨ П³с·³нбсЩ³Э С»п, Г»Й³¹снбхЩ ¿ С³л³с³П³П³Э е³ЫЩ³ЭЭ»сбн:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сБ: ахЯ³¹сбхГЫбхЭЭ бхЭЗ ЩЗ Я³сщ ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»с, бсбЭщ ¹сл¨бснбхЩ »Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э Гн³сПн³Н µбЙбс п³с³п»л³ПЭ»сЗ ЭП³с³·сбхГЫ³Э БЭГ³ущбхЩ, л³П³ЫЭ ³й³н»Й ³ПЭС³Ып П»себн ¹с³Эу ¹сл¨бсбхЩЭ Зс³П³Э³ЭбхЩ ¿ П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ¹Зп³сПЩ³Э ¹»ещбхЩ: ²Ы¹ ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЭ »Э` П»ЭпсбЭ³убхЩБ, µ³ЯЛбхЩБ, Н³н³ЙБ, Й³сн³НбхГЫбхЭБ, П³ЫбхЭбхГЫбхЭБ, п»Х³чбЛ»ЙЗбхГЫбхЭБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³убхЩЭ ³ЫЭ »с¨бхЫГЭ ¿, бсЗ ¹»ещбхЩ Сб·»П³Э ³ПпЗнбхГЫбхЭБ н»с³µ»сбхЩ ¿ ЩЗ³ЫЭ ³ЫЭ ³й³сП³ЫЗЭ П³Щ ·бсНбхЭ»бхГЫ³ЭБ, ЗЭгбн ³ЭУБ ½µ³Хн³Н ¿ Е³Щ³Э³ПЗ пнЫ³Й е³СЗЭ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³убхЩБ ³е³СбнбхЩ ¿ ³½¹³ПЭ»сЗ µ³½Щ³½³ЭбхГЫ³Э Щ»з бс¨¿ ³й³н»Й П³с¨бснбХ ³½¹³ПЗ БЭ¹·НбхЩБ, ¹с³ ³й³ЭУЭ³убхЩБ: ²ЭУЭ³ЫЗЭ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ П³сбХ ¿ бхЭ»Э³Й П»ЭпсбЭ³ун³НбхГЫ³Э µ³сУс П³Щ у³Нс Щ³П³с¹³П:

´³ЯЛбхЩЭ ³сп³С³ЫпнбхЩ ¿ п³сµ»с Зс»сЗ П³Щ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э п³сµ»с пЗе»сЗ ЩЗз¨ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ЩЗ³Е³Щ³Э³П µ³ЯЛбхЩБ, »сµ СЭ³с³нбс ¿ ¹³йЭбхЩ ЩЗ³Е³Щ³Э³П П³п³с»Й ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э ЩЗ щ³ЭЗ п»л³ПЭ»с, БЭП³Й»Й п³сµ»с ыµЫ»ПпЭ»с, н»с³СлП»Й л»ч³П³Э ·бсНбХбхГЫбхЭЭ»сЗ п³сµ»снбХ Я³сщ»с: ²Ыл ¹»ещбхЩ, л³П³ЫЭ, п³сµ»снбхЩ ¿ БЭП³ЙнбХ ³½¹³ПЭ»сЗ нс³ ¹³сУнбХ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Щ³П³с¹³ПБ: ¸с³ЭуЗу ЩЗ щ³ЭЗлЭ ³сЕ³Э³ЭбхЩ »Э ³й³н»Й Щ»Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э, щ³Э ЩЫбхлЭ»сБ, бсбЭщ, ³Ы¹бхС³Э¹»сУ, Я³сбхЭ³ПбхЩ »Э ЩЭ³Й бхЯ³¹сбхГЫ³Э л³СЩ³ЭЭ»сбхЩ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э С³збс¹ С³пПбхГЫбхЭБ п»Х³чбЛ»ЙЗбхГЫбхЭЭ ¿: ахЯ³¹сбхГЫ³Э п»Х³чбЛ»ЙЗбхГЫбхЭЭ ³сп³С³ЫпнбхЩ ¿ Сб·»П³Э ³ПпЗнбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³Э ³й³сП³ЫЗ С³збс¹³µ³с чбЛ³сЗЭЩ³Щµ, бхЯ³¹сбхГЫ³Э Щ»П ³й³сП³ЫЗу ЩЫбхлЗЭ п»Х³ЛбЛЩ³Э БЭ¹бхЭ³ПбхГЫ³Щµ: АЭ¹ бсбхЩ, П³с¨бснбхЩ ¿ п»Х³чбЛЩ³Э, ЗЭге»л ¨ Э³ЛПЗЭ ³й³сП³ЫЗЭ н»с³¹³йЭ³Йбх С»ЯпбхГЫбхЭЭ бх ³с³·бхГЫбхЭБ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э ³Ыл ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭБ ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П³е³Пун³Н ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э µ³ЯЛЩ³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫ³Э С»п:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э П³ЫбхЭбхГЫбхЭБ п¨³П³Э Е³Щ³Э³П³С³пн³НбхЩ Сб·»П³Э ³ПпЗнбхГЫбхЭБ бсбЯ³ПЗ ³й³сП³ЫЗ П³Щ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э нс³ П»ЭпсбЭ³ун³Н е³С»Йбх БЭ¹бхЭ³ПбхГЫбхЭЭ ¿: онЫ³Й ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ ³й³н»Й С³пбхП ¿ П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³ЭБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Í³í³ÉÝ ³сп³С³ЫпнбхЩ ¿ пнЫ³Й е³СЗЭ ·Зп³Пубс»Э БЭП³ЙнбХ ¨ бхЯ³¹сбхГЫ³Э бЙбспбхЩ е³СнбХ ³й³сП³Э»сЗ, ·бсНбХбхГЫбхЭЭ»сЗ, Щп³е³пП»сЭ»сЗ щ³Э³ПбхГЫ³Щµ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э Н³н³ЙБ ЛЗлп ³ЭС³п³П³Э ¿, л³П³ЫЭ П³Э бсбЯ³ПЗ ³й³н»Й³·бхЫЭ л³СЩ³ЭЭ»с: ²Ыле»л, г³ч³С³л Щ³с¹бх бхЯ³¹сбхГЫ³Э ЩЗзЗЭ Н³н³ЙБ П³½ЩбхЩ ¿ 4-5 ³й³сП³, ³й³н»Й³·бхЫЭБ` 6 ³й³сП³: ºс»Л³ЫЗ Щбп ЩЗзЗЭ Н³н³ЙБ С³н³л³с ¿ 2-3 ³й³сП³ЫЗ: Р³сП ¿ ЭЯ»Й, бс ЭЯн³Н Гн»сБ н»с³µ»сбхЩ »Э ЗЩ³лп³ЫЗЭ П³е гбхЭ»убХ п³сс»сЗЭ. бхЯ³¹сбхГЫ³Э л³СЩ³ЭЭ»сбхЩ ЗЩ³лп³ЫЗЭ п»л³ЭПЫбхЭЗу чбЛП³е³Пун³Н п³сс»сЗ Э»сП³Ы³ун³НбхГЫбхЭБ П³сбХ ¿ ЙЗЭ»Й ³ЭС³Щ»Щ³п ³н»ЙЗ Щ»Н:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э ЩЫбхл С³пПбхГЫбхЭБ Й³сн³НбхГЫбхЭЭ ¿: ²ЫЭ ³сп³С³ЫпнбхЩ ¿ Сб·»-ЭЫ³с¹³ЫЗЭ »й³Э¹З ³ЫЭ щ³Э³ПбхГЫбхЭБ, бсБ Н³ЛлнбхЩ ¿ пнЫ³Й ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э П³п³сЩ³Э БЭГ³ущбхЩ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э Й³сн³НбхГЫбхЭЭ бхЭЗ БЭпс³П³Э µЭбхЫГ: аг µбЙбс ³½¹³ПЭ»сЭ »Э БЭП³ЙнбхЩ, ¨ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э бг µбЙбс пЗе»сЭ »Э П³п³снбхЩ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Й³сн³НбхГЫ³Э ЩЗ¨ЭбхЫЭ Щ³П³с¹³Пбн: ахЯ³¹сбхГЫ³Э Й³сн³НбхГЫ³Э ³ЭБЭ¹С³п µ³сУс³ун³Н Щ³П³с¹³ПБ С³Э·»уЭбхЩ ¿ Сб·»П³Э Сб·Э³НбхГЫ³Э: ШЗ¨ЭбхЫЭ ³й³сП³ЫЗ БЭП³ЙЩ³Э П³Щ ЩЗ¨ЭбхЫЭ ·бсНбХбхГЫ³Э П³п³сЩ³Э БЭГ³ущбхЩ СЭ³с³нбс ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Й³сЩ³Э Щ³П³с¹³ПЗ е³сµ»с³П³Э п³п³ЭбхЩ` µ³сУс³убхЩ ¨ ³ЭПбхЩ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Гн³сПн³Н С³пПбхГЫбхЭЭ»сБ Щ³с½бхЩЭ»сЗ ЩЗзбубн П³с»ЙЗ ¿ ½³с·³уЭ»Й, С³луЭ»Йбн ³й³н»Й Эе³лп³нбс Щ³П³с¹³ПЗ: ¸с³Эщ ½³с·³ЭбхЩ »Э Э³¨ Щ³лЭ³·ЗпбхГЫ³Э ³½¹»убхГЫ³Щµ, ·»с³П³ЫбХ ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э` ³ЯЛ³п³ЭщЗ, бхлбхЩЭ³йбхГЫ³Э, Л³ХЗ БЭГ³ущбхЩ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Л³Э·³сбхЩЭ»сБ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э Л³Э·³сбхЩЭ»сБ П³сбХ »Э С³Э¹Зе»Й ЗЭге»л Сб·»П³Э ³Лп³µ³Э³П³Э п»Х³Я³сЕЭ»сЗ ³ЫЭе»л ¿Й ·»сСб·Э³НбхГЫ³Э, Сбх½³П³Э Й³сн³НбхГЫ³Э, Сб·»уЭуЩ³Э, эсбхлпс³уЗ³ЫЗ ¹»ещ»сбхЩ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э ³Лп³С³сбхЩЭ»сБ ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П³ен³Н »Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э н»сБ ЭЯн³Н ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ С»п:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Л³Э·³сбхЩЭ»сЗу ³й³н»Й п³с³Нн³Н ¿ ³ЭбхЯ³¹сбхГЫбхЭБ: ²ЫЭ гбхЭЗ ³сп³С³Ыпн³Н ³Лп³µ³Э³П³Э µЭбхЫГ ¨ С³Э¹ЗебхЩ ¿ Сб·»е»л ³йбХз Щ³с¹П³Эу Щбп: ²й³ЭУЭ³унбхЩ »Э ³ЭбхЯ³¹сбхГЫ³Э »с»щ п³с³п»л³ПЭ»с:

²ЭбхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³зЗЭ п³с³п»л³ПБ С³Э¹»л ¿ ·³ЙЗл бхЯ³¹сбхГЫ³Э ЗЭщЭ³µ»с³µ³с п»Х³ч³ЛЩ³Щµ е³ЫЩ³Э³нбсн³Н усн³НбхГЫ³Щµ: ²ЭбхЯ³¹сбхГЫ³Э ³Ыл п³с³п»л³ПБ С³пбхП ¿ ЩЗЭг¹есбу³П³Э п³сЗщЗ »с»Л³Э»сЗЭ ¨ ³лп»ЭЗП нЗЧ³ПбхЩ ·пЭнбХ СЗн³Э¹Э»сЗЭ: Р³Э¹ЗебхЩ ¿ Э³¨ бсе»л ·»сСб·Э³НбхГЫ³Э, ЯЭг³йбхГЫ³Э Л³ЛпЩ³Э, лЛ³Й ¹³лпЗ³с³ПЩ³Э С»п¨³Эщ:

²ЭбхЯ³¹сбхГЫ³Э »сПсбс¹ п³с³п»л³ПЭ, З п³сµ»сбхГЫбхЭ ³й³зЗЭЗ, бсбЯнбхЩ ¿ ¹»еЗ л»ч³П³Э Щпщ»сЭ бхХХн³Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э п»Х³чбЛЩ³Э ¹Ен³сбхГЫ³Щµ: ²Ыл пЗеЗ ³ЭбхЯ³¹сбхГЫбхЭБ С³пбхП ¿ л»ч³П³Э Щпщ»сЗ нс³ П»ЭпсбЭ³у³Н ·ЗпЭ³П³ЭЗЭ, ЗЭге»л Э³¨ ·»с³сЕ»щ³ЫЗЭ ¨ ПегбхЭ Щпщ»с бхЭ»убХ СЗн³Э¹Э»сЗЭ:

²ЭбхЯ³¹сбхГЫ³Э »ссбс¹ п³с³п»л³ПБ е³ЫЩ³Э³нбсн³Н ¿ П»ЭпсбЭ³ун³Н бхЯ³¹сбхГЫ³Э µ³н³П³ЭЗЭ ГбхЫЙ ЗЭп»ЭлЗнбхГЫ³Щµ ¨ п»Х³чбЛЩ³Э ГбхЫЙ Щ³П³с¹³Пбн: ²ЭбхЯ³¹сбхГЫ³Э ³Ыл п³с³п»л³ПБ С³пбхП ¿ Н»сбхЭ³П³Э п³сЗщЗЭ, ЗЭге»л¨ ГГн³НЭ³ЫЗЭ щ³Хубн п³й³ебХ СЗн³Э¹Э»сЗЭ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Л³Э·³сбхЩЭ»сЗу »Э Э³¨ µ³сУс³ун³Н усн³НбхГЫбхЭБ ¥бхЯ³¹сбхГЫ³Э СЗе»сЩ»п³Щбсэб½¤, бсЭ ³сп³С³ЫпнбхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э г³ч³½³Эу Щ»Н Я³сЕбхЭбхГЫ³Щµ, П»ЭпсбЭ³уЩ³Э Щ»П ³й³сП³ЫЗу П³Щ ·бсНбхЭ»бхГЫбхЭЗу ЩЫбхлЗЭ ³ЭБЭ¹С³п ³ЭуЩ³Щµ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э ·бсН³йбхГ³ЫЗЭ Л³Э·³сЩ³Э ¿ С³Э·»уЭбхЩ Э³¨ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Н³н³ЙЗ Эн³½бхЩБ, »сµ ЩЗ³Е³Щ³Э³П бхЯ³¹сбхГЫ³Э бЙбспбхЩ »Э е³СнбхЩ БЭ¹³Щ»ЭБ Щ»П, »сПбх ыµЫ»ПпЭ»с:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э Л³Э·³сЩ³Э п³с³п»л³П ¿ ¹с³ ЗЭ»спбхГЫбхЭБ: ²Ыл е³с³·³ЫбхЩ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ П³Щ эЗщлнбхЩ ¿ бс¨¿ ³й³сП³ЫЗ нс³, ЩЭ³Йбн ³Ы¹ нЗЧ³ПбхЩ µ³н³П³ЭЗЭ »сП³с Е³Щ³Э³П, П³Щ Эн³½бхЩ ¿ бхЯ³¹сбхГЫ³Э п»Х³чбЛЩ³Э ³с³·бхГЫбхЭБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³ун³НбхГЫ³Э ³Лп³С³сбхЩЭ»сЗ ГнЗЭ »Э е³пП³ЭбхЩ СЗеб½»щлЗ³Э ¨ ³есб½»щлЗ³Э: РЗеб½»щлЗ³ЫЗ Е³Щ³Э³П СЭ³с³нбс г¿ бхЯ³¹сбхГЫбхЭБ е³С»Й бс¨¿ ³й³сП³ЫЗ нс³ ³ЭСс³Е»Яп Е³Щ³Э³П³ЩЗзбуЗ БЭГ³ущбхЩ: ²есб½»щлЗ³ЫЗ ¹»ещбхЩ БЭ¹С³Эс³е»л ПбсгбхЩ ¿ бх³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭ³уЩ³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩЭ»сЗ ¹сл¨бсбхЩБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э ½³с·³убхЩБ ³ЭУЗ ³ЭС³п³П³Э ½³с·³уЩ³Э БЭГ³ущбхЩ: ¼³с·³уЩ³Э н³Х п³сЗщбхЩ »с»Л³ЫЗ бхЯ³¹сбхГЫбхЭЭ бхЭЗ ³сп³С³Ыпн³Н ³ЭП³ЫбхЭбхГЫбхЭ, ЛЗлп ¹Зэбх½ ¿: ²ЫЭбх³Щ»Э³ЫЭЗн, ЭбхЫЭЗлП ³Ыл п³сЗщбхЩ ·пЭнбхЩ »Э ³ЫЭеЗлЗ ³й³сП³Э»с, бсбЭщ, ·с³н»Йбн »с»Л³ЫЗЭ, µ³н³П³ЭЗЭ »сП³с Е³Щ³Э³П ЩЭбхЩ »Э Эс³ бхЯ³¹сбхГЫ³Э П»ЭпсбЭбхЩ: ахЯ³¹сбхГЫ³Э ½³с·³убхЩЭ ³й³ЭУЭ³С³пбхП Г³ч ¿ ³йЭбхЩ »с»щ п³с»П³ЭЗу С»пб ¨ ³с¹»Э н»у п³с»П³Э С³л³ПбхЩ С³лЭбхЩ ¿ бсбЯ³ПЗ У¨³нбсн³Н Щ³П³с¹³ПЗ: ²Ыле»л, Блп ¶»пу»сЗ С»п³½бпбхГЫ³Э, »Г» Щ»П п³с»П³Э »с»Л³ЫЗ Л³ХЗ п¨бХбхГЫбхЭБ 14.5 ЩЗ³нбс ¿, ³е³ »с»щ п³с»П³Э С³л³ПбхЩ ³Ы¹ убху³ЭЗЯБ С³лЭбхЩ ¿ 50-З, ЗлП н»у п³с»П³ЭбхЩ` 96-З: ºсПбхлЗу гбсл п³с»П³Э »с»Л³ЫЗ усн³НбхГЫбхЭЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³й³сП³ЫЗу »сПбх-»с»щ ³Э·³Щ ³н»ЙЗ ¿ гбслЗу н»у п³с»П³Э »с»Л³ЫЗ усн³НбхГЫбхЭЗу: ²ЫЭбх³Щ»Э³ЫЭЗн, Э³Л³¹есбу³П³Э п³сЗщЗ »с»Л³Э ГбхЫЙ г³чбн ¿ пЗс³е»пбхЩ Зс бхЯ³¹сбхГЫ³ЭБ:

ахЯ³¹сбхГЫ³Э ½³с·³убхЩЭ ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П³ен³Н ¿ бхлбхЩЭ³П³Э ·бсНбхЭ»бхГЫ³Э С»п: ºс»Л³ЫЗ Щп³нбс³П³Э³уЩ³ЭБ ½бх·БЭГ³у` ½·³Ы³П³Э бхЯ³¹сбхГЫбхЭЭ Зс п»ХБ ½ЗзбхЩ ¿ ЗЭп»Й»Ппбх³Й бхЯ³¹сбхГЫ³ЭБ: Ш»Н³ЭбхЩ ¿ »с»Л³ЫЗ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Н³н³ЙБ: о³лЗу п³лЭ»сПбх п³с»П³ЭбхЩ, »сµ ¹ЗпнбхЩ ¿ »с»Л³ЫЗ Щп³нбс ½³с·³уЩ³Э у³пП³ЭЩ³Э ³Ч, ЭП³пнбхЩ »Э Э³¨ бхЯ³¹сбхГЫ³Э С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ` Н³н³ЙЗ, П»ЭпсбЭ³уЩ³Э, П³ЫбхЭбхГЫ³Э ³лпЗЧ³ЭЗ Щ»Н³уЩ³Э ½·³ЙЗ чбчбЛбхГЫбхЭЭ»с: Ս³П³ЫЭ 14-15 п³с»П³ЭбхЩ, ¹»й³С³лбхГЫ³Э Ясз³ЭбхЩ ³й³з ¿ ·³ЙЗл усн³НбхГЫ³Э Эбс ³ЙЗщ, бсБ, л³П³ЫЭ, гЗ ЭЯ³Э³ПбхЩ ¹»й³С³лЗ бхЯ³¹сбхГЫ³Э бс³П³П³Э С»п½³с·³убхЩ: ²Ыл »с¨бхЫГБ СЗЩЭ³П³ЭбхЩ П³енбхЩ ¿ п³сЗщ³ЫЗЭ ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗ С»п` Эбс С³л³с³П³П³Э ¹»с»сЗ Ыбхс³уЩ³Э, л»й³П³Э ЭбхЫЭ³П³Э³уЩ³Э ¨ ³ЫЙЭ: ОсГбхГЫ³Э ¨ ¹³лпЗ³с³ПЩ³Э ·бсНБЭГ³убхЩ ³лпЗЧ³Э³µ³с ½³с·³ЭбхЩ »Э П³Щ³НЗЭ бхЯ³¹сбхГЫ³Э Щ»Л³ЭЗ½ЩЭ»сБ, Щ»Н³ЭбхЩ »Э бхЯ³¹сбхГЫ³Э Н³н³ЙБ, П»ЭпсбЭ³ун³НбхГЫ³Э ³лпЗЧ³ЭБ, п»Х³чбЛ»ЙЗбхГЫ³Э ³с¹ЫбхЭ³н»пбхГЫбхЭБ, µ³ЯЛЩ³Э БЭ¹бхЭ³ПбхГЫбхЭБ: ²ЫЭбх³Щ»Э³ЫЭЗн, бхЯ³¹сбхГЫ³Э ³ЭС³п³П³Э ½³с·³уЩ³Э БЭГ³ущЭ ³ЭЩЗз³П³Эбс»Э П³ен³Н ¿ ³ЭУЗ ³ЭС³п³П³Э ³й³ЭУЭ³С³пПбхГЫбхЭЭ»сЗу, Эс³Э Ясз³е³пбХ С³л³с³П³П³Э е³ЫЩ³ЭЭ»сЗу:

3.2.2.Զգայություններ

Զգայությունների դերն իմացական գործընթացում: Զգայությունների ընդհանուր հոգեֆիզիոլոգիական մեխանիզմները. անալիզատոր և դրա կառուցվածքը: Զգայությունների ընդհանուր առանձնահատկությունները` զգայության ինտենսիվություն, տևողություն, զգայության շեմեր, զգայական ադապտացիա, սենսիբիլիզացիա: Զգայությունների դասակարգում: Զգայությունների ընդհանուր խանգարումներ: Զգայությունների կառուցվածքագործառնական նկարագրություն`

ա) տեսողական զգայություն. տեսողական զգայարանի կառուցվածքը, տեսողության հոգեֆիզիոլո­գիա­կան մեխանիզմները:

բ) լսողություն. լսողական ապարատի կառուցվածքը, լսողության հոգեֆիզիոլոգիական մեխա­նիզմները:

գ)համի և հոտի զգայություններ, դրանց զգայական ապարատի կառուցվածքն ու հոգեֆիզիոլոգիական մեխանիզմները:

դ) շոշափոխական զգայություն, ջերմության և ճնշման զգայում: Շոշափելիքի կառուցվածքը, շոշափողական զգայության հոգեֆիզիոլոգիական մեխանիզմները:

Զգայությունները հոգեկան գործունեության առավել պարզ ձևերն են: Դրանք առաջանում են զգայարանի վրա անմիջական ազդեցության հետևանքով և իրենցից ներկյացանում են ազդակի մասին ինֆորմացիայի ընդունման և վերամշակման նախնական գործընթաց: Զգայությունները սերտորեն փոխկապակցված են ավելի բարդ հոգեկան գործընթացների հետ և առանձնացվում են` ելնելով մեթոդական անհրաժեշտությունից: Զգայությունները, զգայական ընկալման հետ համատեղ, կազմում են արտացոլան զգայական մակարդակը, որտեղ արտացոլվում են զգայությանն անմիջականորեն տրվող օբյեկտիվ աշխարհի առարկաների և երևույթների առանձին որակները: Զգայական ինֆորմացիան անհրաժեշտ է արտաքին միջավայրում կողմնորոշվելու և օրգանիզմի դիրքի և վիճակի գնահատման համար: Յուրաքանչյուր զգայական համակարգ ընկալունակ է որոշակի կոնկրետ ազդեցությունների հանդեպ և կատարում է ազդակի հայտնաբերման, տարբերակման, հաղորդման, վերաձևավորման, կոդավորման, ապակոդավորման և ճանաչման գործառույթներ:

Զգայական ինֆորմացիան առաջանում է զգայարանի վրա գրգռիչի անմիջական ազդեցության արդյունքում և հաղորդվում է գլխուղեղի համապատասխան բաժնին նեյրոնների (նյարդային բջիջներ) և նյարդային թելիկների միջոցով: Զգայական ազդակների հաղորդման գործընթացն ուղեկցվում է դրանց բազմակի վերակազմավորումներով ու վերակոդավորումներով և ավարտվում է զգայական մտապատկերի ճանաչմամբ: Զգայությունն իրականացնող, ազդակի մասին ինֆորմացիայի ընդունման, հաղորդման և նախնական վերամշակման անատոմո-ֆիզիոլոգիական ապարատը կոչվում է անալիզատոր (Պավլով) և կազմված է երեք բաժիններից: Դրանք են`

1.Ռեցեպտոր կամ ծայրամասային բաժին (զգայության օրգաններ) – այստեղ իրականանում է որոշակի` ֆիզիկական կամ քիմիական, ազդեցության հայտնաբերում և նախնական տարբերակում: Այդ ազդեցությունը վերափոխվում է նյարդային գրգռման:

2. Աֆերենտ կամ կենտրոնամետ ուղիներ: Նյարդային բջիջների` նեյրոնների և նյարդաթելիկների համակարգ, որոնց միջոցով ռեցեպտորում առաջացած գրգռումը հաղորդվում է անալիզատորի կենտրոնական բաժնին:

3. Անալիզատորի կենտրոն – գլխուղեղի կեղևի մասնագիտացված հատված, որտեղ իրականանում է զգայական մտապատկերի ճանաչումը:

Օրգանիզմի պատասխան հակազդեցությունն իրականանում է էֆերենտ կամ կենտրոնախույս ուղիների միջոցով: Էֆերենտացիայի արդյունքում իրականանում է օրգանիզմի հարմարումը միջավայրի փոփոխվող վիճակներին:

ԶԳԱՅՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ; Զգայությունները դասակարգվում են երեք հիմնական սկզբունքներով: Առաջին դեպքում հաշվի է առնվում ինչպես ռեցեպտորի այդպես էլ նրա վրա ազդող ազդակի տեղակայումն ընկալող օրգանիզմի համեմատությամբ: Ըստ այդմ` տարբերակվում են էքստերոռեցեպտորներ և ինտերոռեցեպտորներ:

Էքստերոռեցեպտորներն (ɳï. Exter,exterus – ³ñï³ùÇÝ, capio – í»ñóÝ»É, ÁݹáõÝ»É) ընդունում են զգայարանի վրա արտաքին միջավայրից ազդող ներգործությունները, զգայական ինֆորմացին ստացվում է դրսից: Էքստերոռեցեպտորների միջոցով մարդը զգայում է արտաքին իրականությունը: Ինտերոռեցեպտորները տեղակայված են օրգանիզմի ներքին միջավայրում և դրանց վրա ազդեցությունը բխում է ներսից: Ինտերոռեցեպտորների(ɳï. Interior – Ý»ñùÇÝ, capio – í»ñóÝ»É, ÁݹáõÝ»É) թվին են պատկանում բուն ինտերոռեցեպտորները, պրապրիոռեցեպտորները և վեստիբուլոռեցեպտորները: Բուն ինտերոռեցեպտորները տեղակայված են ներքին օրգաննների ու հյուսվածքների վրա և ինֆորմացիա են հաղորդում դրանց ընթացիկ վիճակների մասին: Պրապրիոռեցեպտորները (ɳï. Proprius- ë»÷³Ï³Ý, capio – í»ñóÝ»É, ÁݹáõÝ»É)գտնվում են հենաշարժողական համակարգի հանգույցներում, մկանների ու հոդերի վրա և ընդունում են մարմնի դիրքի, շարժումների մասին ինֆորմացիա: Վեստիբուլոռեցեպտորները տեղակայված են ներքին ականջում և ընդունում են ինֆորմացիա մարմնի շարժման արագության և ուղղության մասին:

Ռեցեպտորները դասակարգվում են նաև համաձայն ստացվող ինֆորմացիայի և առաջացող ընկալման յուրահատկության: Յուրաքանչյուր զգայարան ընկալունակ է որոշակի կոնկրետ ֆիզիկական կամ քիմիական ազդեցության հանդեպ, յուրաքանչյուր զգայարանի համապատասխանում են արտաքին իրականության որոշակի, կոնկրետ գրգռիչներ, որոնց ազդեցությունն այլ զգայարանների վրա չի կարող առաջացնել համապատասխան զգայություն: Ըստ այդմ` տարբերակվում են ֆոտոռեցեպտորներ (զգայունակ են տեսանելի լույսի նկատմամբ - տեսողական զգայարան), մեխանոռեցեպտորներ (զգայունակ են մեխանիկական ազդեցության նկատմամբ – լսողական և մաշկային զգայարաններ), քեմոռեցեպտորներ (զգայունակ են քիմիական ազդեցության նկատմամբ - համի և հոտի զգայարաններ), թերմոռեցեպտորներ (զգայում են ջերմությունը - մաշկային և ինտերոցեպտիվ զգայարաններ) և նոցիցեպտիվ (ցավի - մաշկային և ինտերոցեպտիվ զգայարաններ) ռեցեպտորներ: