2.1.2.Жер жұмыстарын орындауға қолданылатын жабдықтар мен машиналар,олардың маркалары,техникалық параметрлері,өнімділігі. Қауіпсіздік техникасы.

Жерқазу жұмыстарына арналған машиналар– үйлер мен ғимараттар, жолдар, әуежайлар салуда және жер асты коммуникациясын (құбырлар, байланыс желілері) жүргізуде, сондай-ақ гидротехникалық, мелиорациялық және ирригациялық жұмыстар мен кен байлықтарын карьерлерде өндіруде жер қазу жұмыстарын орындауға арналған машиналар. Жер қазғыш машиналар үш топқа бөлінеді: жер қазушы-тасымалдаушы машиналар, экскаваторлар және гидромеханикаландыруға арналған машиналар мен құрал-жабдықтар. Бірінші топқа жұмыс құралының түріне байланысты скреперлер (шөмішпен жабдықталған), бульдозерлер, автогрейдерлер, грейдер-элеваторлар (пышақпен жабдықталған) жатады.

Олардың негізгі жұмыс операцияларына топырақты қабаттап өңдеу, оны тасымалдау, үйіндіге үю және жер бетін тегістеу кіреді. Экскаваторлар (екінші топ) жұмыс істеу принципі бойынша циклдік және үздіксіз болып бөлінеді. Циклдік экскаваторларға бір шөмішті, ал үздіксіздерге бірнеше жұмыс құралдарымен (шөміштермен, қырғыштармен, топырақты сілемнен кесіп алып және төгу орнына шығаратын құрастырмалы құралдармен, тістермен, т. б.) жабдықталған экскаваторлар жатады. Бір шөмішті экскаваторлар топырақты өзінің тұрған орнынан жоғары да, төмен де жерден қаза алады және тік не кері күрекпен жабдықталуы мүмкін. Үшінші топқа су шапшыту арқылы топырақты бұзу әдісімен қазатын машиналар мен жабдықтар (гидромониторлар, т.б.) жатады.

Қазіргі кезде құрылыс саласында жер жұмыстарының 95%-ы механикалы тәсілмен жасалады.Жер жұмыстарын орындайтын машиналарды атау тізімі бойынша, атқаратын міндеттері және құрылымына байланысты топтайды: дайындық жұмыстарының машиналары; коммуникацияларды орсыз орналастыруға арналғандар; жерді тығыздауға арналғандар; тоң жерді өндіруге арналғандар; жерқазғыш-тасымалдағыштар; экскаваторлар; бұрғылау машиналары және гидравликалық механикаландыру жабдықтары.

Жер жұмыстарының өндірісін және механикаландыру мәселелерін дамытуда барлық операцияларды орындайтын әр – түрлі арнайы машиналарды құру болып саналады, соның ішінде кабелтөсегіштер, мелиоративті, ұңғы, құбыр тізбектерін орсыз төсеу үшін, байланыс жүйелерінің тұрақтарына щұңқырлы құрылым үшін. Бұл машиналардың көпсанды типін бір топқа жатқызды – арнайы жер жұмыстары үшін машиналар тобы.

Құрылыста жоғарғы өнімділігінің арқасында өте кең тараған біршөмішті экскаваторлар, олар жұмыс істеуіне қарай екіге бөлінеді: кері және тік күректі. Экскаватордың жұмыс істейтін алаңы және көлік құралдар жері қазым диді, ал оның жылжып отырып алған топырақ учаскесін өтіс деп атайды.

Тік күректі экскаваторлар өзінен жоғарғы деңгейдегі топырақты қазуға, көлікке артуға , қазан шұңқырлар мен оларды қазуға қолданылады.Сонымен қатар өзінен төмен деңгейдегі топырақты да қаза алады.

Кері күректі экскаваторлар өзінің деңгейіндегі топырақты өңдеу үшін қолданылады. Топырақты екі әдіспен өңдейді:маңдайша және бүйірлі.

Экскаватор- драглайн – жұмсақ топырақты өңдеуге, өзендерді тазалауға, құм, қиыршық тастарды тиюге, қолданылады. Сонымен қатар ұзын орларды, қазан шұңқырларды, топырақты артуға қолданылады.

Бульдозерлер- топырақты тию, төсеу, тегістеу, екі метрлік үйіндерді жасау, 50-100м дейінгі арақашықтыққа дейін топырақты тасу, сонымен қатар қазан шұңқырларды, орларды жабуға қолданылады.

Скреперлер- топырақты қабаттап өңдеуге, тасымалдауға, каналдар мен бөгеттерді салғанда топырақты тасуға қолданылады.

1 - шынжыр табанды жүру құрылымы; 2 -тірек-бұрылу құрылғысы; 3 - бұрылмалы платформа; 4 - машинистің кабинасы; 5 – жебе көтергіш полиспаст; 6 - жебе; 7 -шөміш полиспасы; 8 - білек; 9 – тура күректі шөміш.

Жер жұмыстарын атқару процесі топырақты өңдеу, оны тасмалдау, иіндіге немесе атжалға салу және жер ғимаратын өңдеуден тұрады.

Жер жұмыстары технологиялық параметрлері бойынша өзара үйлестірілген машиналар жиынтығымен орындалады. Олар бір тасқын мен немесе бірнеше машиналар жиынтықтары мен орындалады және қатар немесе жүйелі істей алады. Әр жиынтықтардың жетекші машына ретінде экскаваторлар, скреперлер, бульдозерлер қолданылады.

Жинақ құрамының экскаватормен бірге көлік құралдары, қазан шұңқырдың түбін тазалау және үйіндідегі топырақты тегістеу үшін бульдозерлер, үйіндідегі топырақты таптау үшін тығыздағыш машиналар кіреді.

Скрепер жинағы топырақты өңдеу, ауыстыру және тегістеу үшін бір не бірнеше скреперлерден, қопсытқыштардан, скрепер толтыруын тездету үшін тығыздалған машиналардан құралады.

Бульдозер жинағы топырақты өңдеу, ауыстыру және тегістеу үшін бір немесе бірнеше бульдозерден тұрады және топырақты қабаттап таптататын тығыздағыш машиналардан құралады.

Жұмыс тәсілін және машиналардың үйлесімді жинақтарын таңдау топырақ түріне, үйінді мен ойманның шамасына, көлеміне, топырақ тасмалдау қашықтығына, құрылыс мерзіміне байланысты және бір жолата жұмыс өндірісінің әр түрлі нұсқауларының техника, экономикалық салыстыру нәтижесінде анықталады.

№	Аты	Саны дана	Маркасы	Техникалық сипаттамасы
1	Автокран	1	АК-162	Жүк көтергіштігі 10 т
2	Дәнекерлеуші трансформатор	2	СТШ-3	Номеналды кернеуі 15,3 кВ
3	Компрессор	2	КСЭ-6	Қысымы 8 атмосфера
4	Бульдозер	1	Д-54	Топырақты тасмалдау 100 м – дейін
5	Экскаватор	1	Э-505	Шөмішінің сыйымдылығ 0,5 м³

Әр нұсқаға жетекші машинаның типтік өлшемі таңдалады. Сонымен негізгі процесті үздіксіз орындау мақсатын қамтамасыз ету үшін қосалқы машинаның жалпы сменалақ пайдалану өнімділігі жетекші машынаның өнімділігіне тең немесе көбірек болу керек. Мысалы: экскаватормен кешенді механикаландырылған өзі түсіргіш автомобильдерге артып, ойманы өңделгенде үйіндідегі топырақты бульдозермен тегістеген кезде және тығыздағышпен таптағанда осы талап келесі шарттарды орында тиіс:

Мұндағы - экскаватордың автотүсіргіштіктің, бульдозердің, топырақ тығыздағыш машинаның сменалық пайда өнімділігі .

автотүсіргіштің, бульдозердің, топырақ тығыздағыш машиалардың саны. Жетекші және іріктелетін машиналарды таңдау алдыңғы технологияға сүйенен отырып және машина сипаттамаларын толық падалану және оларды орынды жүктеу арқылы анықтау керек. Қазан шұңқырды өңдеу кезеңде екі машина қолданылады.

Бірінші бульдозермен бір м дейін. Жердің қыртысын алады, сосын жобалау белгісіне дейін экскаватор мен немесе драглайнмен өңдейді. Жер жұмыстарын жүргізу кезінде жетекші машина деп негізгі техникалық операцияларды орындайтын машиналарды айтады.

Кесте №1

Жер жұмыс көлемін анықтау

№	Орындалатын жұмыстың түрі	Өлшем Бірлігі	көлемі	Эскиз есептеу формуласы
1	Бульдозер мен тік тегістеу	1000м²	2700	a=30 b=30 S=(a b)3=2700
2	Экскаватормен қазып алынған топырақтың көлемі	100м³	2310,4
3	Экскаватордың табан белгісіне жеткізбей алған топырақ көлемі	100м³	46,2
4	Топырақтың жалпы көлемі	100м³	2356,6
5	Іргетастарды қайта жабуға арналған топырақтың көлемі	100м³	2303,6