29. Болжау түсінігінің мәнін ашыңыз және болжаудың сандық әдістеріне түсініктеме бере отырып тізбектеңіз

Болжау – бұл, экономиканың обьективті тәуелділігі мен себеп-салдар нәтежиесінде, әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогрессте, қоғамдық өнімділіктің дамуы мен нәтежиесін алдын-ала ғылыми тұрғыдан көре білу.Жоспардың өзіне тән қасиеттері:Біріншіден, жоспарда нақты мәліметтер, өндіріс құрамы мен қызметі, мақсатты тапсырмалары және оларды шешу тәсілдері толығымен жазылады;Екіншіден, экономиканың даму инфрақұрылымын қарастыра отырып, жоспарларда еңбек күші, материялдық және қаржылық ресурстары толығымен көрсетіледі.Үшіншіден, жоспар – бұл нарық субьектілерінің арасындағы келісім жасайтын тиімді құрал және ол қоғамға мемлекеттің экономикалық саясаты туралы ақпарат беру қызметін атқарады.Төртіншіден, экономиканың дамуы үшін жоспарларда экономикалық болжау жасалынады.Болжаудың негізгі принципі – жоспарлық есептің ғылыми негізделуі және нақты шама болуы.Бұл барлық экономикалық заңдылықтарды, ғылымның жаңа жетістіктерін қолдануды, техника мен технологиялық жетістіктерді меңгеруді өнімділікті ұйымдастыра білу мен басқарудан құралады.Экономикалық тепе теңдікті сактау және талдау жасай білу керек. Яғни, нарықтағы сұраныс пен ұсыныстың көрсеткіштерін толық зерттеу. Соған сай жоспар мен болжамды икемдеу керек.Жоспар жасауда ең бірінші айналысатын саладағы тиімді және ұтымды шешімдерді қарастыру керек. Бұл болашақта әр кәсіпорынның, әр саланың, шаруашылықтың дұрыс дамуына мүмкіндік жасайды. Себепті қалыптау – бүгінгі таңдағы атифметикалық әрі ұжымдық жоғын көздейтін болжамдаудың негізгі сандық әдісі. Ол көбіне ситуациялық жағдайларда қолданылады. Жеке кірістердің деңгейі, демографиялық ауытқулар, кепілдік актілеріндегі басым процент көрсеткіштері, мәселен жаңа жалғызбасты үйлерге сұраныс белгілері. Корелляция тығыз болған сайын болжам жарамдылығы арта түседі, яки жоғарылайды. Толық корялляция (1000) ситуация жағдайында болса, өткен тәуелділік қашан да шын болады. Егерде түрлі-түсті теледидарға деген сұраныс 10%-ға түсіп, ұлттық азық түлік жалпы 4%-ға төмендесе , мұндай жағдайда “Форнинг Гласс” фирмасының Каузалдық моделін өзінің телевизиялық түсініктеріне пайдаланып отырғанын сеніммен айтуға болады.Сандық әдістерді болжамдау барысында қлдануға болады. Ол тек іс-әрекет өткен уақытта анықталған тенденция (негізгі ой) менінде болып, болашақта да жалғасын апса және статистикалық мсенімді тенденция негізінде көрінген әрі тәуелділік жағдайында. Сондай-ақ жетекші сандық модельдерді қалай қолдану керектігін міндетті түрде білуі керек, өйткені тиімді шешімдерден шыққан нәтиженің пайдасы қалып құрауға кеткен шығындардың орнын басу керек.Сандық әдістерге:Интерполяция, моделирования, экстрополяция жатады.Экстрополяцияның өзі: кішкенен квадраттар әдісі, экспаненциялды түзетулер әдісі, орташа тұрақсыз шамалар әдісі болып бөлінеді. Ал моделирования: құрылымдық , матрицалық,жүйелік немесе байланысты болып бөлінеді.

30. Басқарудағы жұмысшыларға сендіру және қатысу арқылы әсер етудің мәнін ашыңыз

Ықпал- жеке бір адамның, келесі бір адамның мінезіне, басқалармен қарым-қатынасына, сезіміне т.б. өзгеріс енгізетін қандай да бір мінез-құлық әрекеті. Мұндай ықпал етудің құралдары ретінде: өтініш, құлаққа сыбырлау немесе ең соңғы сатысы қорқыту жатады. Бір адам басқаларға тек қана идеяларының көмегімен ықпал ету мүмкін.

Сендіру – басқа адамға ықпал ету үшін өз көзқарасын ұтымды түрде жеткізе алу, яғни басшы өз бағыныштысының белгілі бір қасиетіне сенеді де оған билік береді.Сендіруді тиімді ұйымдастыру үшін басшы бағыныштының сеніміне ие болуы керек және оның интеллектуалдық деңігейіне байланысты міндеттерді лайықтап қоя білуі қажет.Сендіру арқылы ықпал етудің күшті жақтары: сендіру арқылы ықпал ету кезінде ұйымдардағы адамдар берілген тапсырманы дәл, тиянақты, бұлжытпай, тиімді орындайды, бұл жұмысты басшының бақылауынсыз жасайды, себебі жұмысшының жеке басының қабілеттілігі осы жұмыстың тиімділігі бойынша – барлық басқару деңгейлерінде насихатталып жарияланады.Сендіру арқылы ықпал етудің әлсіз жақтары: өте нашар немесе бәсең екендігі белгісіздігі, екіұштылығы, сонымен бірге ықпал етудің бұл түрі тек бір– ақ рет әсерін тигізеді.

31. Биік мәртебелі басшыларының бірі - менеджерлер үлкен көлемдегі жеңілдіктерге және кепілді жоғары зейнетақыға байланысты өздерін тым қауіпсіз сезінеді – деп айтады. Өзінің бағыныштыларына олардың алған тәуекелдеріне сәйкес төлейді, ал көптеген жеңілдіктерді алып тастады. Осы көзқарас менеджерлерді ынталандыра ма? Неге?

Ынталандыру процессуалды теориялары адам әр түрлі мақсатқа жету үшін өз күш-жігерін қалай бөледі және жүріс-тұрыстың нақты бір түрін қалай таңдайтынын талдайды.

Мотивацияның мағыналы теорияларына А.Маслоудың иерархиялық қажеттіліктер теориясы, К. Альдерфердің Еrg теориясы, Д.Макклеландтың ие табылған қажеттіліктер теориясы, Ф.Герцбергтің екі факторлар теориясы және т.б. жатады.

Осы теориялардың мазмұнын толық қарастыру үшін ынталандыру мәнін ашу керек. оны мынадан көруге болады:

1. Әрбір адам организмінде тұрақты және табанды іс-әрекетке ынталандыратын тілектер болады.

2. Адамның бүкіл саналы іс-әрекетін адамның жүріс-тұрысын сипаттайтын терминдермен түсіндіруге болады.

3. Әрбір адамда интенсивтілік және табандылық бойынша түрлендіретін адамгершілік қажеттіліктер комплексі болады.

4. Осы қажеттіліктерді қанағаттандыру ынталандырылған жүріс-тұрыстың мақсаты болып табылады.

5. Саналы түрде меңгерілген мақсат тілекке ауысады.

6. Индивидуум мақсатқа жетіп, қанағаттанады, ол үшін белгілі ынта білдіреді.

7. Іс-әрекеттің мақсатқа ұмтылуы мадақтау немесе ынтаны қолдану нәтижесі болып табылады.

8. Мақсатқа бағытталған іс-әрекет нәтижесінде мақсат жүзеге асырылады.

Индивидуумның қажеттіліктері өзіне ішінен тән, ал ынталар сыртқы болып келеді де, оларды менеджер анықтап өз қызметінде қолданады. Қажеттіліктер мен тілектер қызметкерлердің мәдени мұрасынан тәуелді болады және оның сыртқы ортасында дамиды.

Сондықтан оларды көп жағдайда менеджер бақылай алмайды. Ал ынталар, керісінше, менеджерден шығатын болғандықтан, оларды қызметкерлер бақылай алмайды. Сондықтан менеджер оларды біріктіретін келістіруші және мотивацияны, өндірісті және пайданы жоғарлататын жолды табатын қызметкер деуге болады.

32. Студенттік ұйымның көшбасшы болуға қол жеткізуге мүмкіндік беретін билік көздерін атаңыз. Қандай билік көздеріне оның қолы жетпейді? Студенттік көшбасшылар өз жұмысының тиімділігін арттыру үшін толық билікке иелену қажет пе, әлде өзінің өкілеттіліктердің бір бөлігін басқа студенттерге делегирлеу қажет пе?

Студенттік ұйымның көшбасшысы ретінде студент белгілі бір артықшылықтарға ие болады. Оған қажет билік көздеріне келетін болсақ, қара күш әрине сәйкес емес. Себебі, демократиялық қоғамда билік көзінің бұл түрі тұлғаның жеке бас құқығына қол сұғушылық болып табылады. Қазіргі таңда байлық пен билік те бір-біріне байланысы жоқ элементтер болып таюылады. Ол бұрынғы заманда кім бай – сол үстемдікке ие болатын. Ал қазіргі таңда кім ақпарат мен білімге ие болса – сол әлемді басқарады. Сондықтан, студенттік ұйымды басқару үшін де көшбасшы білімді, интеллектуалды, ұйымдастырушылық қабілеті бар, көзі ашық, көкірегі ояу болуы тиіс.

Менеджменттегі нағыз лидерге тән 21 қасиеттің ішінде: «Көшбасшы өз қарамағындағы адамдарға сене білуі керек, олардың жұмысты жақсы атқаруы үшін қателіктерін түзете отырып, алға басуына барынша көмектесу керек» деп жазылған. Сондықтан, менің ойымша, егер ұйым алға бассын десе, нағыз көшбасшы барлық билік пен жұмысты, өкілеттілікті өз қолына алмай, белгілі бір бөлігін қарамағындағыларға делегирлеу керек. Бұл нағыз басшыға тән қасиет.