23. Утварэнне Беларускай сср і Літоуска-Беларускай сср.

Пасля заканчэння Першай сусветнай вайны адрадзілася Польская Рэспубліка, якая аб’явіла аб сваіх прэтэнзіях на беларускія землі ў межах 1772 года. Нежаданне Савецкай Расіі вывесці свае войскі з тэрыторыі Беларусі прывяло да ваеннай пагрозы з боку Польшчы і пачатку савецка-польскай вайны. Бачанне лідэрамі Савецкай Расіі сітуацыі таго, што далей беларускіх зямель перакінуць пажар сусветнай пралетарскай рэвалюцыі не ўдасца, як хацелася ў прамысловыя раёны Польшчы і Германіі, дзе быў пралетарыят, прывяло да таго, што ў момант растучай ваеннай агрэсіі з боку Польшчы, самім патрэбна было ствараць савецкія марыянетачныя рэспублікі Беларусі, Украіны, Літвы для абароны самой расійскай тэрыторыі, гэтак званы «санітарны кардон». У такіх умовах расійскімі кіраўнікамі быў дадзены дазвол мясцовым беларускім «таварышам» на стварэнне беларускай савецкай дзяржавы.

Усю практычную работу па стварэнню савецкай беларускай дзяржаўнасці ажыццяўлялі створаныя ў Маскве Беларускі нацыянальны камісарыят(Белнацкам) і беларускія секцыі РКП(б). У мясцовых беларускіх бальшавікоў не было адзінага меркавання па пытанню савецкага ўладкавання Беларусі. А. Чарвякоў, Д. Жылуновіч і іх аднадумцы выступалі за стварэнне Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусі(ССРБ) і ўваход яе ў склад РСФСР ў якасці аўтаномнай адзінкі. К. Ландар, У. Кнорын, А. Мяснікоў выступалі за захаванне Заходняй вобласці і знаходжання там беларускіх зямель у якасці адміністрацыйна-гаспадарчай адзінкі. Паміж гэтымі групамі бальшавікоў часта шлі палемічныя дыскусіі ў перыядычным друку. Каб спыніць гэтыя разнагалоссі, старшыня СНК РСФСР У. Ленін даў указанне Пленуму ЦК РКП(б) адобрыць стварэнне ССРБ. Пры падтрымцы Масквы ў Смаленску з 30 па 31 снежня 1918 г. праходзіла VI Паўночна-Заходняя партыйная канферэнцыя. Яна аб’явіла аб стварэнні Камуністычнай партыі бальшавікоў Беларусі (КПБ(б), Часовага рабоча-сялянскага ўрада на чале з Д. Жылуновічам, вызначыла тэарэтычна межы рэспублікі і сталіцу рэспублікі — горад Мінск.

10 студзеня 1919 г. ЦК РКП(б) прыняў рашэнне вывесці са складу рэспублікі Віцебскую, Магілёўскую, Смаленскую губерні, пакінуўшы толькі Гродзенскую і Мінскую. Планавалася, што калі Гродзенская і Мінская губерні будуць захоплены Польшчай, то Віцебская, Магілёўская і Смаленская, якія ўключаны ў склад РСФСР, могуць стаць асновай для аднаўлення беларускай дзяржаўнасці. З такім рашэннем не былі згодны ні ЦК КПБ(б), ні ўрад рэспублікі. Пазіцыя ўрада ССРБ была выказана ў лісце на імя прадстаўніка ЦК РКП(б) у Беларусі А. Іофе(копіі — У. Леніну, Я. Свярдлову, І. Сталіну). У ім гаварылася, што Савецкі ўрад парушае абвешчаныя рэвалюцыяй прынцыпы самавызнвчэння народаў, і гэта адаб’ецца на жыццёвых інтарэсах беларускага пралетарыяту і сялянства. Аўтары паслання прасілі пераглядзець прынятае рашэнне. Аднак гэтая просьба засталася без увагі. Наадварот, яна была выкарыстана ЦК РКП(б) для таго, каб вывесці Д. Жылуновіча, І. Дылу і іншых са складу урада ССРБ і арыштаваць іх. Ва ўрадзе засталіся мясцовыя прыхільнікі «цэнтра» на чале з А. Мясніковым. 16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) прыняў рашэнне аб’яднаць ССРБ з Літоўскай ССР у адну буферную рэспубліку — Літоўска-Беларускую ССР(Літбел). Гэта рашэнне заканадаўча аформіў I Усебеларускі з’езд Саветаў, які праходзіў 2—3 лютага 1919 г. Ён ухваліў першую Канстытуцыю ССРБ і прыняў Дэкларацыю аб утварэнні Літбел. Такім чынам, на пэўны час было спынена нацыянальна-дзяржаўнае будаўніцтва ў Беларусі. ССРБ праз месяц пасля абвяшчэння незалежнасці і ўтварэння сваёй дзяржаўнасці, страціла гэтыя дасягненні, не захаваўшы нават права на аўтаномію. Штучна створанае аб’яднанне Літбел праіснавала нядоўга. Акупацыя восенню 1919 г. большай часткі Беларусі войскамі Польшчы спыніла існаванне Літбел.