Тұқым асылдандыру жұмысы – малды жетілдірудің кешенді жүйесі

Заманауи технология жағдайындағы мал селекциялау ерекшеліктері. Мал тұқымын таңдау және аналық мал табындарын топтастыру. Мал өсіру әдістерін таңдау. Мал азықтандыру, бағып-күту және технологиялық үрдістер ерекшеліктеріне бейімділігіне қарай селекциялау. Қарқынды технология жағдайы мен селекция бағытына байланысты малға қойылатын негізгі талаптар.

Өнеркәсіптік кешендерде малды биологиялық ерекшеліктері мен өнімдік сапасына қарай топтастыру принциптері және оның маңызы. Мал шаруашылығын қарқындату жағдайында асыл тұқым мал шаруашылықтары мен өндірістік шаруашылықтар арасындағы байланыс, оның түрлері. Өнеркәсіптік кешендерде қолданылатын мал өнімділігін арттыру, түліктің тұқымдық сапасын жақсарту шаралары.

Кең көлемді селекция жүргізуге байланысты мал өсіру тәжірибесінде электрондық есептеу машиналарын пайдалану. Автоматтық жолмен мәліметтер алу. Бонитировка нәтижесін талдау. Жиынтық ведомостерін жасау, селекциялық индекстерді құру, селекция нәтижесін болжау.

Мал тұқымын асылдандыру жұмыстарын ұйымдастыру

Жаңа мал тұқымдарын шығару және оларды одан әрі жетілдіру бағдарламалары /жолдары/. Қазақстан Республикасындағы мал тұқымдарын асылдандыру базалары. Тұқыммал көрмелері. Асылдандыру жұмысының жоспары.

Мал тұқымдарын өндірістің негізгі құралы ретінде пайдалану және олармен жүргізілетін жұмысты ұйымдастыру. Мал тұқымдарын сынау. Мал тұқымдарын аудандастыру. Мал тұқымдарының кеңестері. Мал шаруашылығындағы жаңа селекциялық жетістіктерді бекіту /апробация/.

Мал шаруашылығындағы кең көлемді селекция. Қазақстан Республикасы мен ТМД елдеріндегі мал тұқымын асылдандыру қызметінің құрылымы.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1. Бегімбеков Қ.Н., Төреханов А.А., Байжұманов А.Б. Мал өсіру және селекция. – Алматы, 2006ж.

2. Байжұманов А.Б. Мал өсіру.- Алматы, Қайнар, 1987.

3. Байжұманов А.Б. Отарбаев А. Селекция сырлары, А.1990.

4. Садықұлов Т.С., Байжұманов А.Б.Бегімбеков К.Н. Мал өсіру пәнінің практикумы.-Алматы,1997.

5. Садықұлов Т.С., Ким Г.Л., Жазылбекова Р.А. Практикум по разведению и селекции животных А.1997.

6. Садықұлов Т.С. Разведение и селекция сельскохозяйственных животных. Алматы, 2003.

7. Борисенко Е.В. Разведение сельскохозяйственных животных. М., ''Колос'', 1967.

8. Борисенко Е.В. Практикум по разведению сельскохозяйственных животных. -М., Колос,1984.

9. Кравченко Н.А. Разведение сельскохозяйственных животных. М., ''Колос'',1973.

Ауыл шаруашылығы малдарын азықтандыру Азыќ ќоректілігін баѓалау жєне ќұнарлы азыќтандырудыњ ѓылыми негіздері

Азыќ ќоректілігі, мал м±ќтажын энергиямен, протеинмен, кµмірсулармен, майлармен, минералды заттармен жєне витаминдермен ќамтамасыз ету туралы ±ѓым. Азыќ ќоректілігін химиялыќ ќ±рамы арќылы баѓалаужануарлар денесі мен µсімдіктер ќ±рамы азыќты талдаудыњ ќарапайым сызбасы.

Азыќ ќ±рамындаѓы су, кµмірсулар, майлар, протеин (аќзат), минералды заттар, олардыњ ауылшаруашылыќ малдырын азыќтандырудаѓы зат алмасуы жєне физиологиялыќ мањызы.

Азыќ ќ±рамындаѓы органикалыќ заттар- энергия кµзі, мал денесінде аќзат, кµмірсу жєне май т‰зуге ж±мсалатын негізгі бµліктері. Азыќтыњ химиялыќ ќ±рамы – азыќ ќоректілігініњ алѓашќы кµрсеткіші.Жалпы т‰сімділігі бойынша негізгі азыќтыќ даќылдардыњ єр гектарынан алынатынќ±рѓаќ затты, протеинді, май, клетчатканы жєне азотсыз экстрактивтік заттарды салыстырмалы баѓалау.

Азыќ ќоректілігін ќорытылатын ќоректік заттар арќылы баѓалау. Азыќтыњ ќорытылуы- мал ќоректенуініњ алѓашќы сатысы. Азыќ ќ±рамындаѓы ќорытылатын ќоректік заттарды аныќтау тєсілдері. Ќорыту коэффициенттері туралы ±ѓым. Ќоректік заттар ќорытылуын арттыру жолдары. Азыќтыњ ќорытылу дєрежесіне єсер ететін факторлар. Ќорытылатын ќоректік заттар ќосындысы мен ќорытылатын энергия мµлшері – азыќтыњ энергетикалыќ ќоректілігініњ кµрсеткіші. Протеиндік ќатынас.

Мал организміндегі зат, энергия алмасу дењгейін зерттеу тєсілдері.

Зат жєне энергия алмасуы – малдыњ организміндегі тіршілік ‰рдісініњ, µнімділіктіњ жєне µсіп-µнудіњ негізі. Азыќтандырудыњ єсерінен мал денесіндегі материалдыќ µзгерістерді зерттеу. Малдарѓа ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелер ж‰ргізу. Денедегі азот пен кµміртегі тепе-тењдігін аныќтау. Респираторлыќ тєжірибе (тыныс алу) арќылы организмдегі энергия тепе-тењдігін аныќтау. Тањбаланѓан атом тєсілі.

Азыќтыњ жалпы энергетикалыќ ќоректілігін баѓалау. Азыќтыњ энергетикалыќ ќоректілігі туралы т‰сінік. Азыќтыњ жалпы ќоректілігін баѓалау тарихыныњ даму тєсілдері.

Ќазіргі кезде мал азыѓыныњ ќоректілігін с±лы азыќ µлшемімен жєне алмасу энергиясын баѓалау єдістері. Табиѓи азыќ алќаптарыныњ жєне азыќ даќылдарыныњ т‰сімділігін арттыру – мал шаруашылыѓын азыќпен ќамтамасыз ету проблемаларын шешудіњ негізгі жолы. Азыќ ќ±рамындаѓы ќоректік заттар- ролі мен мањызы. Малдардыњ ќоректік заттарѓа м±ќтаждыѓын жєне ќ±нарлы азыќтандыруды аныќтайтын факторлар

Малды нєрлі де ќ±нарлы аќзат (протеин), ќант тектес заттар (кµмірсу), май, минералды заттар жєне витаминдермен ќамтамасыз ететін негізгі факторлар, сол заттардыњ азыќтаѓы, рациондаѓы мµлшері, сіњімділігі, мал денесіндегі ќоры. Малдыњ толыќ баѓалы азыќтандырылуын ќадаѓалау єдістері мен кµрсеткіштері, д±рыс азыќтандыру салдары жєне ќоректік заттар жетіспеушілігі. Азыќ протеиндік ќоректілігі жєне ќ±нарлы протеинмен ќоректендіру проблемалары Азыќ протеиндік ќоректілігі туралы т‰сінік. Алмастырылатын жєне алмастырылмайтын амин ќышќылдары. ¤сімдік жєне жануар тектес азыќтардыњ протеинініњ амин ќышќылдыќ ќ±рамы. Протеинніњ биологиялыќ ќ±ндылыѓы туралы т‰сінік. Ќ±нарлы азыќтар ќоспасын жасаѓанда єр т‰рлі азыќ протеинініњ «толыќтыру єрекеті» туралы принцип. Амин ќышќылдарыныњ сіњімділігін аныќтайтын факторлар. К‰йіс ќайыратын жєне к‰йіс ќайырмайтын малѓа берілетін аќзатќа жатпайтын азоттыќ ќосындылардыњ (амидтер) ќоректілік ќ±ндылыѓы. Жасанды мочевина (карбамид) жєне басќа да амиакты ќосындылармен к‰йіс ќайыратын малды азыќтандыру.

Синтетикалыќ лизинді жєне метионинді шошќа мен ќ±сќа беру. Нитриттер мен нитраттардыњ мал денсаулыѓына, басќа ќоректік заттар тиімділігіне тигізетін єсері. Рационда протеин мен амин ќышќылдары жетіспеушілігінен немесе тењестірілмеуінен туатын µзгерістер. Ауыл шаруашылыѓында протеин ќажеттігін шешудіњ негізгі жолдары.

Азыќтыњ кµмірсулыќ ќоректілігі, ќ±нарлы кµмірсулармен ќоректендіру проблемалары

Кµмірсулар - µсімдік тектес азыќтар негізі ќ±рѓаќ заттыњ ќ±рамдас бµлігі жєне малдар ‰шін негізгі энергия кµзі. Ќ±рылымдыќ, энергетикалыќ кµмірсулар кµзі, Кµмірсудыњ к‰йіс ќайыратын жєне к‰йіс ќайырмайтын малды азыќтандырудаѓы мањызы, олардыњ ас ќорыту, зат алмасу жєне азыќтаѓы ќоректік заттар сіњімділігіне тигізетін єсері. Кµмірсу м±ќтаждыѓы. Ќоректендіру жаѓдайында кµмірсулардыњ ара ќатынасы. Рационда кµмірсу аздыѓынан немесе рационныњ толыќ тењестірілмеуінен мал денесінде туатын µзгерістер.Азыќтандырудыњ толыќќ±ндылыѓын жєне оны баќылау єдістерін аныќтайтын факторлар. Азыќ ќ±рамындаѓы майлар, ќ±нарлы маймен ќоректендіру проблемалары

Майлар жєне майдыњ мал азыќтандыруындаѓы мањызы. Алмастырылмайтын май ќышќылдары. Май м±ќтаждыѓы, мал денесінде май жетіспеуінен туатын µзгерістер. Азыќ ќ±рамындаѓы майдыњ мал денесіндегі зат алмасуына, µнімділігіне, µнім сапасына тигізетін єсері. Азыќтыњ толыќќ±ндылыѓын ќ±рамдылыѓын аныќтау жєне тексеру тиімділігі. Толыќќ±нды маймен азыќтандыру жєне оны баќылау єдістерін аныќтайтын факторлар.

Азыќтыњ витаминдік ќоректілігі, малды витаминдермен ќоректендіру проблемалары

Ауылшаруашылыѓы малдарын азыќтандыруда жєне зат алмасуындаѓы витаминдердіњ мањызы. Витаминдер кµзі - азыќтар мен витамин препараттары. Майда жєне суда еритін витаминдер. Провитаминдер. Витаминдердіњ мал денесінде ќор ретінде жиналуын жєне олардыњ сіњімділігін, игерімділігін аныќтайтын факторлар. Малдыњ витаминге деген м±ќтаждыѓын аныќтайтын факторлар Мал денесінде витамин жетіспеушілігі белгілері мен т‰рлері.Ауыл шаруашылыѓы малдарын толыќќ±нды витаминмен ќоректендіруін баќылаудыњ негізгі єдістері. Малды витаминдермен ќамтамасыз етудіњ негізгі жолдары.

Азыќтыњ минералдыќ ќоректілігі, толыќќ±нды минералдыќ заттармен ќоректендіру проблемалары

Азыќтаѓы минералдыќ заттардыњ мал азыќтандырудаѓы мањызы. Макро-жєне микроэлеменнтер (кальций, фосфор, магний, калий, натрий, хлор, мырыш, иод, фтор, селен), олардыњ азыќтаѓы мµлшері, сіњімділігі, игерілуі, мал денесінде жиналуы. Хелаттардыњ мањызы.

Азыќ к‰лініњ реакциясы, ќышќылдыќ жєне сілтілік элементтердіњ мал азыќтандырудаѓы мањызы мен рационындаѓы ара ќатынасы. Єр т‰лікке жататын малдардыњ минералдыќ заттарѓа деген м±ќтаждыѓы. Республиканыњ биогеохимиялыќ аймаќтарында мал рационында минералдыќ заттар жеткіліксіздігнен туатын µзгерістер.

Малдыњ минералдыќ заттармен ќамтамасыз етілу єдістерін баќылауѓа алу. Ќазаќстан Республикасында малды минералдыќ заттармен ќамтамасыз ету мєселесі, б±л мєселені шешудіњ тиімді жолдары.

Малдыњ ішек-ќарнында т‰зілетін ќоректік заттар жєне олардыњ ќорыныњ мал азыќтандырудаѓы мањызы

Ќоректік заттардыњ мал организмінде ќорлануы. Ќоректік заттардыњ ќор болып жиналуына септігін тигізетін жєне оларды тиімді ќолданудыњ шарттары. Ќорланѓан ќоректік заттардыњ малды ќ±нарлы азыќпен ќамтамасыз ету мањызы.

Малдыњ ас ќорыту жолында мекендейтін микрофлора мен микрофауна, олардыњ єсерінен т‰зілетін ќоректік заттар. К‰йіс ќайыратын мал алдыњѓы ќарнында т‰зілетін микробтыќ аќзат пен витаминдер, олардыњ биот‰зілуіне ќажет жаѓдайлар.

Микробтыќ т‰зілу жєне т‰зілген заттардыњ к‰йіс ќайыратын жєне к‰йіс ќайырмайтын малды ќ±нарлы азыќпен ќамтамасыз етудегі мањызы.

Азыќ пен рацион ќоректілігіне кешенді баѓалау

Тетіктелген (дифференцированный) азыќ ќоректілігін баѓалау туралы ±ѓым. Ќ±нарлы азыќтардан т±ратын толыќќ±нды рационмен азыќтандыру, рациондаѓы протеин, энергия, май, кµмірсу, амин ќышќылдары, минералды заттардыњ азыќ ќолдану тиімділігін арттырудаѓы µзара байланыстардыњ мањызы. Азыќ ќоректілігін кешенді баѓалау мен рацион ќ±рамындаѓы ќоректік заттар ара-ќатынасыныњ мал µнімділігіне, денсаулыѓына, µсіп-µну ќабілетіне, азыќ шыѓынын азайтуѓа, µнім сапасын жаќсартуѓа тигізетін єсері. Рацион ќ±рамындаѓы азыќтар жєне ќосымша ќоспалардыњ ‰йлесімді т‰рде бірін-бірі толыќтыруы, оныњ мал денесіне тигізетін єсері.

Азыќтандыру тиімділігі мен толыќќ±ндылыѓын баќылау єдістері ќоректілікті кешенді баѓалаудыњ ќ±рамдас бµлігі. Тетіктелген азыќтандыру нормасын ќолданѓанда азыќтандыру толыќќ±ндылыѓын баќылайтын кµрсеткіштер.

Азыќтар, азыќ туралы ұѓым, оны жіктеу

Азыќ ќ±рамына, оныњ ќоректілігіне єсер етуші факторлар. Азыќтыќ даќылдар селекциясы мен оларды µсіру аймаѓыныњ азыќтыќ ќ±рамына жєне ќоректілігіне тигізетін єсері. Азыќ µндіру ісін химияландыру, агротехникалау, азыќ дайындау технологиясыныњ азыќ ќ±рамы мен ќоректілігіне тигізетін єсері. Негізгі азыќ топтары, оларды жіктеу. Азыќ сапасын шаруашылыќ жєне зоотехникалыќ т±рѓыда баѓалау єдістері. Азыќќа ќойылатын семлекеттік стандарттар. Химиялыќ ќ±рамы,оныњ ќоректілігі мен диетикалыќ ќасиеті. Малѓа ‰збей кµк балауса беру ‰шін пайдаланылатын даќылдар, табиѓи кµк азыќ жєне мєдени жайылымдыќ даќылдардыњ ќоректілігі.

Еліміздіњ т‰рлі аймаѓында µсірілетін кµк азыќ пен жайылымдарды тиімді пайдалану. Мал т‰рлері ‰шін кµк азыќты азыќтандырар алдында даярлау, оныњ азыќтандыру мµлшері (нормасы).

Азыќ с‰рлеудіњ ѓылыми негізі, жоѓары сапалы с‰рлем дайындауѓа ќажет жаѓдайлар. С‰рлеу ‰шін ќолданылатын негізгі с‰рлемдік даќылдар. Аралас с‰рлем. С‰рлемді азыќ ылѓалдылыѓын азайту арќылы дайынау. Азыќты химиялыќ жолмен консервілеу. С‰рлемніњ ќоректілігі мен сапасына ќойылатын мемлекеттік стандарттар. С‰рлем ќоректілігіне, саќталуына жєне ордан алынѓанда сапасына єсер ететін жаѓайлар.

Пішендеме дайындаудыњ ѓылыми негізі. Єрт‰рлі азыќтыќ даќылдардан дайындалѓан пішендеменіњ ќоректілігі мен ќ±рамы. Мал азыќтандыруда пішендемені тиімді пайдалану жолдары. Пішендеменіњ сапасы мен ќоректілігіне ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары, саќтау єдістерініњ пішендеме сапасы мен ќоректілігіне тигізетін єсері. С‰рлем пен пішендеменіњ сапасын баѓалау тєсілдері. Малѓа беру мµлшері. Пішен Жоѓары сапалы пішен дайындаудыњ ѓылыми негізі. Кµк азыќты кептіру барысында пішенніњ химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігіне биохимиялыќ ‰рдістердіњ тигізетін єсері. Т‰рлі технологиялыќ кестемен кептірілген кµк азыќтан дайындалѓан пішенніњ ќ±рамы мен ќоректілігі. Витаминді пішен мен шµп ±нын дайындау.

Пішен саќтау тєсілдері, оныњ химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігіне тигізетін єсері. Мемлекеттік стандарт бойынша пішен т‰рлері, кластары. Пішен сапасы мен ќоректілігіне мемлекеттік стандарт талаптары. Пішен сапасын баѓалау тєсілдері. Пішенді малѓа беру мµлшері. Азыќтарды ќолдан кептіруШµп ±ны мен шµп кесіндісін дайындаудыњ ѓылыми негізі. Кµк шµпті кептіруге ќойылатын талаптар. Химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігі. Шµп ±ны мен шµп кесіндісін саќтау єдістері. Азыќтыњ каротиндік ќ±рамын т±раќтандыру /брикеттеу, т‰йіршіктендіру, антиоксиданттар ќосу, инертті газдарды араластыру/.

Ќолдан кептірілген шµп ±ны сапасына ќойылатын Мемлекеттік стандарт талаптары. Шµп ±ны, шµп кесіндісін малѓа беру мµлшері мен єдістері.

Сабан жєне басќа ірі азыќтарАстыќ жєне б±ршаќ т±ќымдас даќылдар сабаны, оныњ ќ±рамы, ќоректілігі. Сабан сапасына ќойылатын МЕСТ талаптары. Сабанды с‰рлем дайындауда пайдалану, жаз айларында ірі ќараны сабанмен азыќтандыру (топан, ќабыќ, ж‰гері собыѓы, к‰нбаѓыс ќалпаќшасы т.б. аѓаш б±таќтары).

Ірі азыќ ќоректілік ќ±ндылыѓын жєне оныњ желінуін жоѓарлату тєсілдері (механикалыќ, химиялыќ, биологиялыќ, гидротермиялыќ). Тиімді пайдалану жєне азыќтандыру мµлшері.

Тамыр-т‰йнек жемістер мен баќша даќылдары. Тамыр-т‰йнекті жемістілер (ќызылша, жартылай ќантты жєне азыќтыќ ќызылша, брюква, сєбіз, турнепс, картоп жєне жепралм±рты т.б.), олардыњ химиялыќ ќ±рамы жєне ќоректілігі. ¦заќ саќтау єсерінен ќ±рамындаѓы ќоректік заттардыњ азаюы, оны алдын-алу жолдары. Тамыр -т‰йнек жемістерді малѓа беруге єзірлеу. Асќабаќ, азыќтыќ карбыз, ќырыќќабат. Тиімді пайдалану жєне азыќтандыру мµлшері.Тамыр-т‰йнекті жемістілер мен баќша даќылдарына ќойылатын мемлекеттік станрт талаптары.

Дєнді азыќтар. Дєнді азыќтардыњ мал азыќтандырудаѓы мањызы. Б±ршаќ жєне астыќ т±ќымдас дєндері, олардыњ химиялыќ ќ±рамы жєне ќоректілігі.

Дєнді азыќтарды малѓа беруге єзірлеу (±нтаќтау, ашыту, ыстыќпен µњдеу, булау, сыѓу, бµрттіру, жаншу т.б). Тазартылып жєне сортталѓаннан ќалѓан дєн ќалдыќтарын пайдалану. Дєнді азыќтар мен олардыњ ќалдыќтарын ‰немдеу єдістері. МЕСТ бойынша ќойылатын талаптар.

Техникалыќ µндіріс ќалдыќтарын жєне µнімдерді µњдеуден алынатын азыќтар

¦н µндірісініњ ќалдыќтары: кебек, жарма, ±нтаќ. Мемлекеттік стантардт талаптары. Май µндірісініњ ќалдыѓы:к‰нжара, шорт, фосфатидтер. Крахмал µндірісініњ ќалдыѓы – мезга. Спирт µндірісініњ ќалдыќтары: барда, картопты сірне. Ќант µндірісініњ ќалдыѓы: жом (балѓын, ќышќыл, амидті, амморизделген), азыќтыќ сірне-патока. Олардыњ химиялыќ ќ±рамы мен ќоректілігі. Техникалыќ µндіріс ќалдыќтарына ќойылатын МЕСТ талаптары. Мал т‰ліктеріне µндіріс ќалдыќтарын беру мµлшері, оларды тиімді пайдалану.

Таѓам ќалдыќтар.Шошќа азыќтандыруда таѓамдыќ ќалдыќтар мањызы. Таѓам ќалдыќтарын саќтау жєне оларды малѓа беруге єзірлеу. Таѓам ќалдыќтарын т‰йіршіктеу. Оларѓа ќойылатын негізгі талаптар. Жануар тектес азыќтар.Жануар тектес азыќтардыњ мал шаруашылыѓы ‰шін мањызы, химиялыќ ќ±рамыныњ µсімдік тектес азыќтардан айырмашылыѓы. С‰т азыќтары: уыз, ќаймаѓы алынбаѓан с‰т, кµк с‰т, с‰т сарысуы, іркіт, жасанды с‰т. Ет µндірісініњ ќалдыќтары: ет, ет-с‰йек ±ны, ќан ±ны. Балыќ µндірісініњ ќалдыќтары: азыќтыќ майлар, ќауырсын ±ны. Т±т жібек ќ±рттар кµбелегі.

Жануар тектес азыќтарѓа ќойылатын МЕСТ талаптары. Оларды малѓа беруге даярлау. Тапшы жануартектес азыќтарды жартылай немесе толыќ басќа да азыќтыќ ќ±ралдармен ауыстыру жолдарын шешу.

Витаминдік препараттар.Тењестіріліген азыќтыќ ќоспалар, белсенді заттары. Мал азыќтандыруда ќолданылатын µнеркєсіптік жолмен µндірілген витаминдік препараттар: А ,Д₂, Д₃, Е,В₁,В₂,В₃, В₄, В₆, В₁₂, холин , С витамині. Оларѓа ќойылатын МЕСТ талаптар. Малды витаминдік препараттармен ќоректендірутєртібі жєне тєсілдері. Азыќтыќ витаминдік препараттардыњ жања т‰рлері.

Микробиологиялыќ синтездеу арќылы алынѓан азыќтыќ заттар

¤неркєсіптік жолмен жєне шаруашылыќта єзірленетін азыќтыќ ашытќылар. Оларѓа ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Ашытќылардыњ малѓа берілетін мµлшері, єзірлеу тєсілдері. Жања технология мен шикізат негізінде микробиологиялыќ синтездеу арќылы алынѓан заттар. Белоксыз-азотты ќоспалар.Мачевина (карбамид), аммоний т±здары: (к‰кірт ќышќылды аммоний, сірке ќышќылды аммоний, аммоний карбонаты). Азыќтыќ карбомидке ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Азыќтандыру мµлшері. Карбамид пен карбомид концентраты (АКК), оларды ірі ќара мен ќойѓа беру ‰шін єзірлеу. Ќосымша азотты заттарды к‰йіс ќайыратын мал азыѓы ретінде пайдалану, олардыњ тиімді пайдалануда єсерететін жаѓдайлар. Жасанды лизин мен метионинді шошќа мен ќ±сќа беру мµлшері, тєсілдері.

Минералды азыќтар, биологиялыќ белсенді заттарАс т±зы, бор, єк тастар, с‰йек ±ны, преципитат, азыќтыќ фосфаттар, сапропель, кµл шµгіндісі, травертин. Микроэлемент т±здары: темір, йод, мыс, кобальт, мырыш, марганец. Минералды т±здардыњ сапасы, оѓан ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Минералды ќосымша азыќтарды малѓа беру тєсілдері мен мµлшері.

Антибиотиктер, гормондыќ препараттар, ферменттердіњ жєне басќа биологиялыќ белсенді заттардыњ зат алмасуына, мал µсуіне тигізетін єсері. Кейбір азыќ ќ±рамындаѓы улы заттар, азыќ ќоректілігіне єсер ететін заттар (антитрипсиндер, антиэкстрогендер, антивитаминдер, салониндер, алколойдтар) туралы т‰сініктер.

Ќ±рама азыќ.Ќ±рама азыќ туралы т‰сінік. Мал µнімділігін арттыруда ќ±рама азыќ мањызы. Ќ±рама азыќ т‰рлері. Аќзатты-витаминді-минералды ќоспалар. Премикстер. Ќ±рама азыќтарды т‰йіршіктеу. Ќ±рама азыќ ќ±рамына, ќоректілігіне жєне сапасына ќойылатын мемлекеттік стандарт талаптары. Ќ±рама азыќты тиімді пайдалану жєне оны саќтау жолдары. Әр түлікке жататын ауыл шаруашылыќ малдарын нормалап азыќтандыру

Малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын негіздеу. Ќоректік заттар м±ќтаждыѓы туралы т‰сінік, ќоректік затќа деген м±ќтаждыѓын малдыњ физиологиялыќ жаѓдайына, яѓни µсуіне, с‰йемелді азыќтануына, буаздыѓына, сауылу мерзіміне, бордаќылау кезењіне ќарай аныќтау. Жас малдыњ ќоректік заттарѓа м±ќтаждыѓы.

Малдыњ ќоректік затќа м±ќтаждыѓы буаздыќ сипатына, т±ќымдыќ еркек малды пайдаланылуына байланыстылыѓы. Толыќ ќ±рамды азыќтандырудыњ мал µсімталдыѓына, сапасына тигізетін єсері. ¤сімтал малдыњ ќоректік затќа деген м±ќтаждыѓы, етке сойылатын жас малѓа ќажетті ќоректік заттар мµлшерініњ µсу барысында µзгеруі.

Тµлдіњ µсу ќарќыны, тіршілікке бейімділік дєрежесін ќамтамасыз етуде ќ±нарлы да сапалы азыќтыњ атќаратын ролі. Бордаќылаудаѓы малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын µтеу, оныњ ерекшелігі.

Сауын малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓы. Оны толыќ ќ±рамды азыќпен азыќтандыруда уыз бен с‰т сапасына тигізетін єсері. ¤ндірістік технология бойынша µсірілетін малдыњ толыќќ±нды азыќтандырылуына ќойылатын талаптар. К‰йіс ќайыратын малдыњ ас ќорыту ерекшеліктері, ќ±нарлы азыќтандыру м±ќтаждыѓын µтеу. Алдыњѓы ќарын микрофлорасыныњ ас ќорытудаѓы ролі (витаминдер т‰зілуі, протеин мен кµмірсу тасымалдануы). Алдыњѓы ќарынѓа келіп т‰скен азыќтардыњ фермент єсерімен ыдырауы, азыќтандырудаѓы ролі, к‰йіс ќайыратын мал µнімділігіне тигізетін єсері.

Нормамен азыќтандыру ж‰йесі, негізгі элементтері (азыќтандыру нормасы, типі мен ќ±рылымы, рациондары жєне тепе-тењдігі ќоректік заттар ќоры, азыќтандыру тєртібі, рационныњ толыќќ±ндылыѓы).

Технологиялыќ азыќтандыру нормасы – малдыњ ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓыныњ орташа кµрсеткіші туралы ±ѓым. Тетіктелген азыќтандыру нормасы, оныњ мањызы. Азыќтандыру типі туралы т‰сінік.

Азыќтандыру ќ±рылымыныњ т‰рлері. нормалап азыќтандыру. Азыќ рациондары жєне олардыњ ќ±рылымы. Рациондарды мал т‰ріне, жасына ќарай азыќ µндірілген µнім ерекшеліктеріне икемдей ќ±ру (жасау), оларѓа ќойылатын талаптар.

Малды тобымен азыќтандыруда рацион ќ±ру жєне нормалау. Есептеу техникасын ќолдану арќылы алынѓан деректерді рацион ќ±руда даярлау жєне зоотехникалыќ талаптар. Жас топтары мен т‰рлеріне ќараймалдарды азыќтандыру ерекшеліктері. Ќ±с пен мал организміндегі ќоректік заттардыњ ќоры жєне олардыњ малды нормалап азыќтандырудаѓы мањызы.

Ќ±с пен мал т‰ріне, жасына ќарай толыќќ±нды рационмен азыќтандырудыњ практикалыќ єдістерін баќылау тєсілдері.

Ірі ќараны нормалап азыќтандыру.Сиырды азыќтандыру. Сиырды µндіріс айналымына сєйкес азыќтандыру, м±ндаѓы ерекшеліктері, азыќтандырудыњ ‰здіксіз-цехтыќ єдісін пайдалану.

Буаз сиыр мен ќ±нажынды азыќтандыру. Сиырды суалу кезењінде толыќќ±нды рационмен ќажет дењгейде азыќтандыру, оныњ б±зау тіршілігіне, сиыр µнімділігіне жєне денсаулыѓына тигізетін єсері.

Ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыќ, азыќтандыру нормасы. Негізгі азыќтар, рациондар, олардыњ ќ±рылымы, жазда, ќыста жєне ауыспалы кезењде азыќтандыру тєсілдері. Ќоректік заттар ќорыныњ мањызы. Толыќќ±нды рационмен азыќтандыру ж±мысын ќадаѓалау.

Сауын сиырды азыќтандыру. Ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыќ: тіршілігін ќамтамасыз ету, с‰т µндіру, ќосымша салмаќ ќосу. Азыќтандыру нормасы. Фермерлік шаруашылыќтарда нормалап азыќтандырудыњ ерекшеліктері. Сиыр-ќ±нажындарды сауу кезењінде, суалтарда, сауылѓаннан кейін нормалап азыќтандыру. Сауын сиырды жаз айларында азыќтандыру. Кµпжылдыќ мєдени жєне табиѓи жайылымдарды пайдалана отырып, рациондар ќ±ру, тењестіру ерекшеліктері. С‰тті сиырларды азыќтандыру. Азыќ жєне с‰т сапасы. С‰т фермасыныњ азыќ балансы.

Асыл т±ќымды б±ќаны азыќтандыру. Толыќќ±нды рационмен жоѓары дењгейде азыќтандыруда б±ќа ±рыѓына (шєуетіне) тигізетін єсері. Азыќтандыру нормасы. Азыќ рациондары оныњ ќ±рылымы. Азыќтандыру тєртібі, б±ќаны асыл т±ќымды мал µсіретін шаруашылыќтарда азыќтандыру ерекшеліктері. Б±ќаларды толыќќ±нды рационмен азыќтандыру ж±мысын ќадаѓалау.

Б±зау, тайыншаны азыќтандыру. Б±зау-тайынша µсіруге ќажет азыќтандыру дењгейі, оныњ типі мен тєртібі. Енесін еміп ж‰рген кезде, одан кейінгі кезењде толыќќ±нды рационмен азыќтандыру, б±заудыњ µсу энергиясын ќамтамасыз ету, б±зау организміндезат алмасуын ‰дету, оны єрт‰рлі аурулардан саќтандыру негізі. Б±зау емізу, толыќќ±нды рационмен келесі кезењдерде азыќтандыру, оныњ болашаќ µнімділігіне тигізетін єсері. Уызбен ќоректендіру, с‰т ішкізу (емізу) кезењдерінде, одан кейінгі мерзімдерде ќолданылатын азыќтандыру нормасы, тєртібі жєне кестесі. Алмастырушы жєне толыќтырушы с‰т аралас азыќтар. Етті баѓыттаѓы мал б±зауларын µсіру ерекшеліктері, енесін еміп ж‰рген б±зауларды топтастырып, нормалап азыќтандыру. Жас малдыњ тиімді жєне толыќќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері.

¤сімге ќалдырылѓан жас мал мен б±зауды озат шаруашылыќтар мен ќожалыќтарында азыќтандыру ерекшеліктері. Б±зауды к‰тіп-баѓуда ќолданылатын заманауи єдістер мен жетістіктер.

Ірі ќараны бордаќылау. Ет µндіру ‰шін µсірілетін жєне бодаќыланатын б±зау-тайыншаларды азыќтандыру ерекшеліктері. Ересек малды бордаќылаудаѓы азыќтандыру ерекшеліктері. Єр жастаѓы малды бордаќылауда ќажет ќоректік заттар, нормалап азыќтандыру. Бордаќылау т‰рлері мен типтері. Малды жайып семірту. Азыќтандыру нормасы, рационы, оныњ ќ±рылымы мен азыќтандыру тєртібі. Малды бордаќылауда тамаќ µнеркєсібі ќалдыќтарын, с‰рлем, пішендеме, кµк азыќты пайдалану. ¤неркєсіп кешендерде мал бордаќылау ерекшеліктері. Бордаќыланатын малды толыќ ќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері.

Ќой мен ешкіні нормалап азыќтандыру ж‰йесі. Азыќ т‰рлерін тиімді пайдалануда ќойдыњ биологиялыќ ерекшеліктерініњ мањызы. Ќой,ешкіні ќ±нарлы азыќпен азыќтандырудыњ µсуіне, ж‰н, т‰біт сапасына тигізетін єсері. Ќошќарлар мен саулыќтарды ±рыќтандыру науќанына єзірлеу кезењінде буаз жєне ќоздаѓан саулыќтарды азыќтандыру. Енесін еміп ж‰рген жєне енесінен ажыратылѓан ќозыларды азыќтандыру. ¤сімге ќалдырылатын тµлді азыќтандыру. Ж‰нді баѓыттаѓы ісектерді азыќтандыру. Ќойды жайылымда жєне ќорада баѓу. Жас топтарына, жынысына, т±ќымына ќарай ќойларды нормалап азыќтандыру жєне рациондары. Ќой-ешкініњ толыќќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері. Ќойды бордаќылау.

Шошќаны нормалап азыќтандыру ж‰йесі. Ет µндіру ‰шін µсірілетін шошќаны пайдаланудыњ биологиялыќ жєне шаруашылыќ ерекшеліктері (ас ќорыту ерекшеліктері, µсімталдыѓы, тµлдегіштігі).

¤неркєсіптік кешендерде шошќаны нормалап азыќтандыру ерекшеліктері, шошќаны азыќтандыруда протеин, витаминдер жєне минералды заттарды нормалау ерекшеліктері.

Буаз жєне торайлаѓан мегежіндерді азыќтандыру. Азыќтандырудыњ мегежін тµлдегіштігіне, с‰ттілігіне, ±рыќ сапасына тигізетін єсері. ¤неркєсіптік кешендерде шошќа азыќтандыру ерекшеліктері. Буаз жєне торай емізетін мегежіндерді азыќтандыру, оныњ нормалары, рациондары, типтері, азыќтандыру тєртібі. Негізгі азыќтар: ќ±рама жем, ќ±рама с‰рлем, тамыр-т‰йнек жемістері, кµк азыќ жєне шµп ±ны. Мегежіндерді жайылымда жєне жазѓы лагерьде азыќтандыру ерекшеліктері

Ќабанды, торайды жєне µсімге ќалдырылѓан жас шошќаларды азыќтандыру

Жасына, т±ќымдыќ пайдалану ќарќынына байланысты ќабанды азыќтандыру нормасы, рациондары, азыќтар, ќабанды азыќтандыру тєртібі.

С‰т еметін кезењдерде торайлардыњ ас ќорыту ерекшеліктері жєне ‰стемелеп азыќтандыруды ±йымдастыру. Енесінен ерте ажыратылѓан торайларды µсіру ерекшеліктері. Енесінен ерте ажыратылѓан жєне торайларды азыќтандыру ерекшеліктері жєне с‰т алмастырѓыш ќолдану. ¤сімге ќалдырылѓан жас торайларды азыќтандыру. Азыќтар, нормалар, рациондар, рацион ќ±рамы, азыќтандыру типі, азыќтандыру тєртібі. Толыќќ±нды азыќтандырылуын баќылау єдістері.

Шошќаны бордаќылау. Бордаќылау типтері, ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓы, азыќтандыру тєртібі, азыќ рациондары, олардыњ ќ±рылымы, азыќтандыру типініњ єрт‰рлілігіне ќарай бордаќылау (етті, майлы). Беконды бордаќылауда нормалап азыќтандыру ерекшеліктері жєне азыќтарѓа ќойылатын талаптар. Шошќа бордаќылауда пайдаланылатын азыќтар: ќ±рама жем, ќоспалар (БВМК), тамаќ ќалдыќтары, жергілікті азыќтар, (кµк азыќ, ќ±рама с‰рлем, тамыр-т‰йнекті жемістілер т.б). ¤неркєсіп типтес ірі шаруашылыќтарда жєне шаруа ќожалыќтарында шошќаны нормалап азыќтандыру ерекшеліктері. Азыќ ќ±рамындаѓы майлардыњ шошќа етініњ сапасына тигізетін єсері. Шошќаны толыќќ±нды рационмен азыќтандырып баќылау єдістері.

Ауылшаруашылыѓы ќ±старын нормалап азыќтандыру ж‰йесі.‡й ќ±старын ас ќорыту жєне зат алмасу ерекшеліктерін, ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын негіздеу.

Ќ±сты ќ±рѓаќ жєне ќ±рама жемді типпен азыќтандыру кезінде энергия, протеин жєне басќа ќоректік заттар мµлшерін нормалау принципі. Тауыќ азыќтандыру. Мекиен мен т±ќымдыќ тауыќтарды азыќтандыру нормасы, ќоректік заттарѓа деген м±ќтаждыѓын аныќтау. Азыќтар, азыќ рациондары, олардыњ ќ±рылымы, азыќтандыру тєртібі. Єр т‰рлі т±ќымѓа жататын тауыќтардыњ ж±мыртќалау кезењдері, ауа температурасыныњ жоѓарылауы, осы факторларѓа байланысты нормалап азыќтандыру ерекшеліктері. Жас ќ±стардыњ зат алмасу ерекшеліктері. Оларды нормалап азыќтандыру.

¤сіп-жетілген ќ±старды азыќтаныдру. ¤сіп келе жатќан ќ±стардыњ зат алмасу ерекшеліктері. Жас ќ±с µсу кезењдерінде азыќтандыру ерекшеліктері. Бройлер балапандарын азыќтандыру ерекшеліктері. Толыќќ±нды рационмен азыќтандырудыњ ж±мыртќа сапасына (инкубаторлыќ) жєне оныњ ќ±рамын тигізетін єсері. Ет µндіруге :арналѓан ќ±старды азыќтандыру. К‰ркетауыќ пен суда ж‰зетін ќ±старды азыќтандыру ерекшеліктері. К‰тіп-баѓу кезењдеріне ќарай µсімге ќалдырылѓан жас ќ±старды азыќтандыру ерекшеліктері.Азыќтандыру нормалары, азыќтар, азыќтандыру тєртібі.

Жылќыны нормалап азыќтандыру ж‰йесі. Жылќыныњ ас ќорыту жєне зат алмасу ерекшеліктері. Ж±мыс атыныњ кµмірсуѓа, протеинге, минералды заттарѓа жєне витаминдерге деген м±ќтаждыѓын аныќтау. Азыќтандыру нормасы, азыќтар, азыќ рациондары, азыќтандыру тєртібі. Асыл т±ќымдыќ жылќыны (айѓыр, буаз бие, ќ±лынын емізетін бие, ќ±лын) нормалап азыќтандыружєне м±ќтаждыѓын негіздеу. Азыќтар, азыќ рациондары, олардыњ типі, ќ±рылымы, азыќтандыру тєртібі. Енесін еметін ќ±лын мен енесінен ажыратылѓан ќ±лынды азыќтандыру ерекшеліктері. Спорт аттарын азыќтандыру. Жылќы етін жєне ќымызды µндіруде аттарды азыќтандыру.

‡й ќояны, терісі баѓалы ањдар жєне ауыл шаруашылыѓында пайдаланылатын басќа жануарларды азыќтандыру. ‡й ќоянын (аталыќ, аналыќ ќоян, кµжек) азыќтандыру, оларѓа арналѓан азыќ нормалары, азыќтар, азыќтандыру тєртібі. Терісі баѓалы ањдарды, иттер мен тоѓан балыќтарын азыќтандырудыњ негізгі ережелері.

Єр т‰рлі табиѓи-экономикалыќ µњірлерде µсірілетін мал т‰рлерін азыќтандыру негіздері.

Азыќ тењгерімі жєне азыќтыќ жоспар. Азыќќ жоспар, азыќ ќорларын ±тымды пайдаланудыњ негізгі ќ±ралы. Азыќ тењгерімі. Толыќ ќ±нды рациондар мен ќ±рама жем рецептерін дайындауда электронды-есептеу техникасын пайдалану арќылы азыќтандыру жоспарын ќ±ру.

Ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелерін ж‰ргізуді ±йымдастыру жєне єдістемесі

Мал шаруашылыќ µнімдерін µндіруді жаќсарту ‰шін, ауыл шаруашылыќ малдарын азыќтандыруда ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелерідіњ мањызы зор. Ѓылыми-шаруашылыќ тєжірибелерді ж‰ргізу єдістемесі (топтау єдісі, мерзімдік єдіс жєне т.б.) Ќоректік заттар балансы мен ќорытылуын зерттеу ‰шін тєжірибе ж‰ргізу єдістемесі. ;ылыми-шаруашылыќ жєне физиологиялыќ тєжірибе нєтижелерін биометриялыќ µњдеу.