Жылқы шаруашылығындағы селекциялық-асылдандыру жұмысы

Жылқы зауыттық және тебінді жылқы шаруашылығындағы асылдандыру жұмысы және оның мақсаты мен маңызы. Жылқы өсіру әдістері. Таза тұқым өсіру. Аталық із бен аналық ұя. Туыстық шағылыстыру /инбридинг/. Аталық іздің кросстары. Жылқы будандастыру түрлері. Жылқы тұқымын жақсарту және жаңа тұқым шығару үшін тұқым таңдау. Түраралық будандастыру. Сұрыптау және жұп таңдау. Генетикалық маркердің сапасы үшін қан полиморфизмінің жүйесін пайдалану.

Бонитировкалау мақсаты: ата тегі мен типтері, дене өлшемдері, экстерьері, конституциясы, жұмыс қабілеттілігі, ет пен сүт өнімдері, ұрпағының сапасы арқылы бағалау принциптері. Асыл тұқымды айғырды және биелерді ұрпақтары сапасы арқылы бағалау.

Жылқы шаруашылығындағы мемлекеттік шаралар

Қазақстан Республикасындаөы жылқы шаруашылығы, жылқы зауыдтары және ат спортын ұйымдастыру жүйесі, оның құрылымы. Жылқы зауыдтары. Асыл тұқымды жылқы фермалары. Мемлекеттік мал асылдандыру және қолдан ұрықтандыру станциялары. Жылқыны өсіру шаралары және тұқым сапасын жақсарту жұмыстарының негізгі мақсаты. Жылқының аталық ізі, аналық ұясы, тұқым аралық типтері және тұқымдық тобының сапасын анықтау /апробация/. Мемлекеттік асыл тұқымды жылқыларды тіркеу кітабы. Жылқы тұқымын асылдандыру жұмысының кеңесі. Республикалық, облыстық және аудандық жылқы көрмесі. Жылқы аукционы. Жылқы шаруашылығындағы ғылыми-зерттеу институты, оның ғылыми жұмыстарға жетекшілігі. Жылқы шаруашылығына ЭВМ қолдану. Жылқы тұқымдарын жетілдірудегі селекционер-иппологтардың және менеджерлердің ролі. Жылқы шаруашылығы мен жылқы зауыдтарында жүргізілетін жұмыстардың экономикалық тиімділігі.

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

1. Красников С.С. Практикум по коневодству. - М.,Колос. 1977.

2. Свечин К.Б. и др. Коневодство. М., Колос, 1984.

3. Камбегов Б. Коневодство и коннозаводство России. – М., 1988.

4 Бозымов К. Жылқы және түйе шаруашылығы. Алматы. Қайнар. 1993.

5. Дүйсембаев К.Ы., Бегімбетова Г.С., Жүнісов А.М. т.б. Жылқы шаруашылығы. Алматы. АЗМИ, 1995.

6. . Красников А.С., Хотов В.Х. Коневодство. М., МСХА, 1995

7. Гладенко В.Н. Книга о лошади. М. 1999.

8. Бегімбетова Г.С., Жүнісов А.М. Жылқы шаруашыылығы. Алматы, Республикалық баспа орталығы, 2006.

9. Әкімбеков Б.Р., Муслимов Б.М.,Әкімбеков А.Р., Дәленов Ш.Д. Жылқы шаруашылығы. Қостанай, 2007.

Ірі қара шаруашылығы, сүт пен ет өндіру технологиясы

Сүтті, етті және қос бағыттағы ірі қара сырт пішінінің, ішкі құрылысының және дене бітімінің ерекшеліктері.

Ірі қараның дене бітімі мен сырт пішініне қойылатын талаптар. Малға ен салу. Жоғарғы жүйке тамыр жүйелері және олардың даму кезеңдері (этология). Ірі қараның жоғарғы нерв (жүйке) тамыр жүйелерінің дамуына сыртқы ортаның әсері. Малдың мінез-құлық әрекеттері.

Сүт өнімділігі. Сүттің құрамы мен оның тағамдық маңызы. Сүт бездерінің құрылымы. Сүт өнімінің физиологиялық негізі. Сүтке және оның құрамына әсер ететін жағдайлар; тұқымы, жасы, сауу маусымы, суалу және бұзаулағаннан кейінгі қашыру мерзімі, азықтандыру және күтіп бағу, тірілей салмағы, тұмса сиырлардың жасы мен тірілей салмағы, сүтейту, тәуліктік сауу мезгілдері, сауу тәсілдері және т.б.әсерлері.

Сүтті бағыттағы ірі қара шаруашылығын өндірістік негізде жұргізу. Механикаландырылған сүт фермасында, кешендердегі өндірістік жүйелердің технологиясы және оны ұйымдастыру. Табындағы сиырлардың сүт өнімділігін талдау.

Сиырдың сүт өнімін жоспарлау, әр сиырдан алынатын сүттің жеке және статистикалық есебі.

Ет өнімділігі. Еттің морфологиялық және химиялық құрамы, тағамдық маңызы. Ет өнімділігіне әсер ететін жағдайлар, малды бордақылау және жайып семірту. Тірілей және сойғаннан кейінгі ет өнімін және ет сапасын есепке алу әдістері. Ірі қарадан алынатын т.б. өнім түрлері.

Ірі қара тұқымы

Әлемдік және жергілікті тұқымдар. Ірі қара шаруашылығында генефондтарды сақтау және одан әрі асылдандыру мәселелері. - сүтті ірі қара мал тұқымдары: голштин, қара-ала, қырдың қызылы, айршир, джерсей т.б. - сүтті-етті ірі қара мал тұқымдары: алатау, кострома, симментал, швиц. - етті ірі қара мал тұқымдары: қалмақ, қазақтың ақ басы, әулиекөл, герефорд, шортгорн, абердин – ангус, галловей, шароле, лимузин, киан, санта-гертруда, зебу тектес т.б.

Ірі қара табынын толықтыру. Бұзаулау аралығындағы цикл және оның мезгілдері; буаздығы, сервис-кезеңі,сауын маусымы, суалу кезеңі, олардың өзара байланысы. Бұзаулау, суалту және ұрықтандыру мезгілдерін жоспарлау. Сиырлардың қысыр қалуы жөніндегі негізгі түсінік. Сиыр табынын толықтырудың негізгі көрсеткіштері. Сиырларды қысыр қалдырмау үшін атқарылатын жұмыстар. Бұқалар мен сиырларды шаруашылықтарда пайдалану мерзімі.

Бұқаларды өсіру және шаруашылықтарда пайдалану, әрі тұқымдық қасиеттерін бағалау.

Сиырларды бұзаулауға даярлау және төл алу. Жаңа туған бұзаулар үшін уыздық кезеңнің маңызы. Сүтті және етті ірі қара шаруашылықтарында төл өсіру тәсілдері. Төлдердің ауруы және шығынымен күресудің зоотехникалық шаралары.

Төлдің өсуін жоспарлау. Алғаш рет қашырылатын тайыншалардың жасы мен тірілей салмағы. Сиыр табынын жас төлмен толықтырудың негізі. Арнайы шаруашылықтардағы төл өсіру технологиясының ерекшеліктері. Төл өсірудегі жайылымның маңызы.