Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

М.Х. Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті

Мұнай-газ және механика факультеті

«Көлік техникасы және технологиялар» кафедрасы

050901 - «Көлікті пайдалану және жүк қозғалысы мен тасымалдауды ұйымдастыру» мамандығының білімгерлеріне арналған «көлік түрлерінің өЗара әрекеттесуі»

пәнінен тәжірибелік сабақтарға арналған

әдістемелік нұсқау

Тараз - 2014 ж Әдістемелік нұсқауды дайындаған: «кТжТ» кафедрасының доценті, т.Ғ.К. Кокаев у.Ш., оқытушы, магистр Казыбеков а.К.

Әдістемелік нұсқау «Көлік техникасы және технологиялар» кафедрасының мәжілісінде талқыланып, бекітілді.

Хаттама №1 «09» қыркүйек 2014ж.

«КТжТ» кафедра меңгерушісі___________ Семернин А.Н.

Кіріспе

Көлік жүйесі - дегеніміз тасымалдауларды орындау кезінде өзара әрекет ететін және бір-бірінен тәуелді көліктің алуан түрлерінің кешені. Әдетте « көлік жүйесі » термині мемлекетке, аймаққа немесе ірі қалаға қатысты қолданылады.

Қазіргі уақытта көлік жүйесінің құрамына көліктің келесі түрлері кіреді: темір жол көлігі, кейде рельстік көлік деп те аталады, теңіз, өзен (дәлірек айтсақ ішкі су көлігі); автомобиль, әуе көлігі, құбырлық көлік құбырларынан, өнім құбырынан (негізінен мұнай өңдеу өнімдерін айдау үшін арналған) тұрады және газ құбыры.

Көлік жүйесінің элементтеріне сондай-ақ келесілер: көліктің алуан түрлерінің кешені болып табылатын қала көлігі (метрополитен, трамвай, троллейбус, автобус және т.б.), өндірістік сондай-ақ ауыл шаруашылығы, құрылыс, сауда және басқа да кәсіпорындар мен ұйымдардың тікелей ішкі қажеттіліктерін қамтамасыз ететін өндірістік көлік.

«Бірыңғай көлік жүйесі» - бұл көліктің барлық түрлерінің әлеуметтік-экономикалық бірлігін айқындайтын түсінік.

Қатынау жолдары –жылжымалы тізбек қозғалысы үшін жарақталып, жабдық-талған құрылымы әртүрлі автомобиль жолдары, әуе жолдары, құбырлар.

Тасымалдау құралдары – бұл жылжымалы тізбек, құбырлар, контейнерлер, поддондар, айналымдағы және бір реттік ыдыс.

Жылжымалы тізбек – локомотивтер, вагондар, кемелер, ұшақтар, тікұшақтар, дирижавльдер, автомобильдер, жартылай тіркемелер, көлік тракторлары мен көлік капсулалары.

Техникалық құралдары мен механизмдер - жүк тиеу –түсіру машиналары, конвейерлер, қаптама түзетін бункерлер, сұрыптау машиналары мен т.с.с.

Басқару және байланыс құралдары - бұл ақпаратты жинақтауды, сақтауды, өңдеу мен таратуды қамтамасыз ететін қондырғылар кешені.

Тәжірибелік сабақ №1 Бірыңғай көлік жүйесі элементтерінің өткізу қабілеттілігі. Автомобиль жолдарының категориялары

1. Автомобиль жолдарындағы қозғалыс жолақтарының өткізу қабілеттілігін анықтау.

Шешуі: Қозғалыс жолағының бір сағат ішінде жеңіл автомобильдерді теориялық өткізу қабілеттілігін анықтау үшін, жол участогы тура және горизонталь кедір-бұдыр жабынмен қапталған жақсы жол жағдаында автомобильдердің бағаналы қозғалыспен жүру мүмкіндігі болуы шарт. Сонда жолдың өткізу қабілеттілігі былай анықталады:

, авт/сағ

мұндағы, I_a – қозғалыстағы автомобильдің қасындағы автомобиль арасындағы интервал, секунд

қозғалыстағы автомобильдің қасындағы автомобиль арасындағы интервал мына формула арқылы анықталады:

, сек

мұндағы, L – бір автомобильдің өтуіне келтірілген жол учаскесінің ұзындығы, метр;

v – автомобильдің есептік жылдамдығы (жолдағы ең жоғарғы рұқсат етілген жылдамдығы), км/сағ.

Автомобильдің есептік жылдамдығы жолодың категориясы мен жол учаскесінің күрделілігіне байланысты болады және төмендегі 1-кесте арқылы анықтаймыз.

Бір автомобильдің өтуі үшін келтірілген жол учаскесінің ұзындығы төмендегі сурет1. бойынша былай анықталады:

, метр

мұндағы, l₁ – жүргізушінің реакция жасау кезіндегі автомобильдің өту арақашықтығы жұмыстың дұрыс жағдайы бойынша – 1 секунд), м;

, метр

l₂ – автомобильдің алдыңғы және артқы доңғалақтары тежеу жолдарының айырмашылығы, м;

l_б – қауіпсіздік арақашықтығы, м;

l_а – автомобильдің ұзындығы, м;