8. Жаңартылмайтын энергия көздері түсінік, классификация

Қайта жаңартылмайтын энергия көздері – бұлар адамның энергия өндіруге қолданыла алатын органикалық материалдар мен заттардың табиғи қоры. Оларға ядролық отын, көмір, мұнай, газ мысал бола алады. Жаңартылмайтын энергия ЖБЭК-ке қарағанда табиғатта байланысқан күйде болады және адамның белгілі бір мақсатқа бағытталған әрекеттерінің нәтижесінде туындайды.

9.Жаңартылмалы көздері, жақсы жақтары мен кемшіліктері

Жел энергиясының пайдаланылуы — электр энергиясын өндіру үшін және әр түрлі механизмдерді (су сорғысы, ұн тартатын диірмен және т.б.) әрекетке келтіру үшін желдің механикалық энергиясын жел электр станциясы арқылы пайдалану. Энергияның қалпына келетін көзіне жатады.

 Алайда энергияның экологиялық таза көзінің де кейбір проблемалары болады (теледидарға бөгет болатын ультра-дыбыстық сәуле шығарады; жануарлар әлеміне, әсіресе құстарға және т.б. теріс өсер етеді). Ерекшеліктері:

• СЭС электр энергиясының өзіндік құны басқа электр станция түрлеріне қарағанда әлдеқайда төмен.

• СЭС генераторларын қажеттілікке сай жылдам өшіріп-қосуға болады.

• Жаңартылатын энергия көзі болып табылады

• Қоршаған ауаға әсері басқа электр станцияларға қарағанда анағұрлым азырақ

• СЭС құрылысы капиталды көбірек қажетсінеді

• Тиімді СЭС-тер тұтынушылардан жиі алыс орналасады

• Су қоймалары едәуір аумақтарды алып жатады

СЭС-тердің экологияға нұқсан келтіретін факторлары да бірталай. Мысалы, жазық жерлерде СЭС салу құнарлы жерлерді пайдалануға жарамсыз етіп қана қоймай,

10.Қазақстандағы актуалды бейдәстүрлі және жаңартылмалы көздері

KZ географиялық орналасуы мен климаттық жағдайы қоңыр салқын, бұл аймақ жер белдеуінің орталық және оңтүстік ендіктерінде және де субтропикке ауысу жолағыгда орналасқан. Сондықтан, күн энергиясын пайдалануға үлкен мүмкіндік береді. KZ территориясында күннің сәулелену ұзақтығы өте жоғары, жалпы сәулеленудің бақыланатын аймағы 1900,5 мың км құрайды. Сондықтан, KZ-ның көптеген аймақтарында күн энергиясын пайдаланудың мүмкіндігі өте жоғары. Мұндай аймақтарға Ақтөбе, Орал, Крг, Семей, Атырау, Қызылорда, Оңт. KZ, Алматы обл. жатады. KZ аймағына түсетін күн энергиясының жылдық потенциалы 340 млрд. т.ш.о-мен бағаланады.

KZтерриториясында жел ресурстары бар аймақтар жеткілікті. Жоңғар және Қаратау аймақтарында желдің энергетикалық ресурстары өте жоғары. Жоңғар қақпасындағы жел тұратын аймақтың ұз 20км, ені 10-15км болатын тау аралық алқапты құрайды. Максимум жылд. 40-60 м/с.

Басқа болашақ аудандарға Ерментауды 3700кВт с/м2, Форт-Шевченко 4300кВт*с/м2, Қордайды 4000кВт*с/м2 жатқызуға болады. Жел энергиясын техникалық пайдалану мүмкіндігі KZ-да 3млрд кВт/сағ тең.

11. Әлемдегі жаңартылмайтын көздер қорлары

Жер бетіндегі адамзаттың тіршілігі үшін әркез жылу мен қуат қажет. Осы қажеттілікті қамтамасыз ету үшін жылдар бойы ормандар кесіліп, жер қойнауындағы табиғи байлық пайдаланылып келді.

Дегенмен, жер қойнауындағы көмір, мұнай мен газдың қоры бір күні таусылары анық. Мәселен, «World Fact»  кітабы авторларының пайымдауынша, әлемдегі мұнай қоры 2052 жылы таусылса, ал 2065 жылға қарай газ қорының да түбі көрінеді. Сондықтан  баламалы энергия көзін іздестестіріп, күннен, судан, желден қуат ала бастады. Дегенмен, әлемде күн сайын жұмсалатын энергияның басым бөлігін табиғи қорлар қамтамасыз етіп отыр. Сндықтан жер асты байлықтары, әсіресе, мұнай мен газды экспорттайтын елдердің айдарынан жел еседі. Бірақ көмір, мұнай мен газ – энергияның жаңартылмайтын қоры болғандықтан, ол күндердің күнінде таусылады.  Ал су, жел, күн сәулесі –жаңартылатын энергия көзі.

Егер артық айтсақ дүниежүзілік мұнай қоры 200—300 жылға жетеді, ал шындығында колда бар мұнай қоры тек бірнеше жылға ғана жетуі мүмкін. Өйткені мүнай өндіру көлемі жыл сайын артып отыр. Мысалы, 1960 жылдары мүнай мен газ конденсатын өндіру мелшері шамамен 1 млрд т, ал табиғи газ ендірісі 5 трлн м3 болған. Ал 2000 жылы бүл көрсеткіштер тиісінше 3,5 млрд т жонө 23 трлн м3-ге жеткен.