9. Менеджменттің классикалық бағытта даму тарихына қысқаша экскурс жасаңыз.

Менеджмент тарихы сонау б.з.д 4 мыңжылдықта Самарии мен Египетте пайда бола бастады. Менеджмент ғылым ретінде классикалық бағытта XIX ғасыр мен XX ғасырдың басында қалыптаса бастады. Сол кезде фабрикалық өндірістік жүйе басшылық алдында жаңа мәселелер туғызып отырды: заводтарды құрылғылармен жабдықтау керек болды, жұмысшыларды оқыту керек болды, жұмысшылардың наразылығы туды, көтеріліске шыққан жұмысшылардың алдын алу керек болды. Осылайша индустриалды Американың менеджерлері теңдесіз шешім тапты, ол – классикалық менеджменттің дамуы болды. Қиын ұйымдарды бақылауда ұстау керек болды, ол үшін олар өте жақсы жұмыс істеген менеджерлерді ақшалай сыйақылармен марапаттау көшті, осылайша кәсіпқой менеджерлердің саны 161 мыңнан 1 миллионға артты. Олар жұмысшыларды басқару ерекшелігімен көзге түсті.

Менеджменттің классикалық мектебінде аздаған айырмашылығы бар үш саланы ажыратады:

- ғылыми менеджмент;

- бюрократиялық ұйымдар концепциясы;

- әкімшілік принциптер концепциясы.

Ғылыми менеджменттің қалыптасуына тікелей Ф. Тейлор ат салысты. Ол өндірістің қарқындауы үшін басқаруға ғылыми өзгерістер енгізуді ұсынды.

Бюрократиялық ұйымдар концепциясы европалық ғалым Макс Вебермен құрыла бастады. Ұйымға емес нақты адамға жұмыс істеу принципін ұсынды. Бюрократияның жақсы да, жаман да жақтары бар. Жағымды жағы: нақты тәртіпке бағынған әр адам өз мақсатын нақты орындайды. Жағымсыз тұстары: шын мәніне келгенде адамның шығармашылық таңдауына мүмкіндік бермейді, өйткені әр түрлі өмір жағдайын нақты ұйымдастыру мүмкін емес. Сондықтанда бюрократиялық ұйым қолдануға тиімді емес, онша өміршең емес.

Әкімшілік принциптер концепциясының дамуына үлес қосқан ғалымдар Анри Файоль, Мэри Паркер Фоллет және Честер Барнард болды.

10. Менеджменттің гуманистикалық бағытта даму тарихына қысқаша экскурс жасаңыз.

Менеджменттің гуманистік бағытын қолдаушылар неігізі адамдардың еңбек процессіндегі мінез-құлқына, олардың қажеттіліктеріне, қарым-қатынас, жұмыс орындарына, сондай-ақ әлеуметтік өзара және топтық процестеріне назар аударған. Дәл осы бағытта Фоллетт М. П. және С. Барнардтың еңбектері қарастырылады.

Фоллетт М. П. (1868-1933) саяси ғылымдар және философияны зерттеді, бірақ жалпы күшін түрлі ғылыми және қызмет салаларда, әлеуметтік психология және менеджмент салаларын қоса алғанда сынап көрді.

Ч. Барнард (1896-1961) Гарвардта экономиканы оқыған. Кейіннен ол AT&T компанияның статистика бөлімінде жұмыс істеді және 1927 ж. New Jersey Bell президенті болды. Барнардтың ең маңызды жетістіктерінің бірі —бейресми ұйым тұжырымдамасы. Барнардтың менеджмент теориясына тағы бір маңызды үлесі – билікті қабылдау теориясы, растайтын, еркіндікке құқығы бар индивидтер, менеджмент бұйрықтарына бағыну немесе бағынбауына шешім қабылдауға ерікті.

Гуманистік менеджмент үш негізгі ағымдар қамтиды: адами қарым-қатынас қозғалысы, адам ресурстарын тұжырымдамасы, ғылыми бихевиоризм.

Адами қарым-қатынастар қозғалысы. Осы ағым пікірдің жақтастары, еңбек процесін нағыз тиімді бақылаудың, авторитарлық басқару жүйесінің басқа қатаң емес өзінің қызметкерінен шығатын ұйғарымды ұстанды. Сонымен қатар, осы мектепке тиесілі зерттеушілер қызметкерлермен қарым-қатынаста әлеуметтік қысымды қолдау қажеттілігін қорғады.

Адам ресурстарынң тұжырымдамасы. Тұжырымдама мәні тапсырмаларын мотивация теорияларына сай жасауда, қызметкерлер (негізгі нысан назар) толықтай өз әлеуетін жүзеге асыруға және сол арқылы өздерінің жоғары қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік алады. Тұжырымдаманың ең танымал өкілдеріне Абрахама Маслоу және Дуглас Макгрегор адами ресурстарды жатқызады.

Бихевиористік көзқарас адамның мінез-құлқын зерттеу үшін ғылыми әдістерді пайдалануды ұйғарады.

Басты міндет – қызметкердің мінез-құлқының мотивтерін және оның оның ұйымның басқа адамдарымен өзара әрекеттесуін анықтау мен талдау.

Бихевиористский ғылыми көзқарас гуманистік менеджменттің облыстарының бірі ретінде ғылыми әдістерді және адамдардың мінез-құлықын зерделеу үшін пайдалануды болжайды.

Оның тамыры, әлеуметтануға, психологияға, антропологияға, экономикаға және басқа да ғылыми пәндерге кетеді. Бихевиориз бағытын ұстанатындардың басты міндеті – сәйкестендіру, қызметкердің және ұйымдық ортада оның басқа адамдармен өзара іс-қимылдарының мінез-құлық қозғаушы мотивтертерін талдау.