1.Дайте определение радиоэлектронной борьбе и перечислите его основные составляющие.Радиоэлектронды күреске анықтама беріңіз және оның негізгі құраушыларын атаңыз. Радиоэлектронды күрес (РЭК) – қаруланған күрестің бір түрі. Күрес барысында радиосәулелермен (радиокедергілермен) радиоэлектронды басқару жүйелеріне және қарсыластың барлау қызметтері мен байланыстарына, ондағы әскери ақпараттың сапасын өзгерту мақсатында әсер етеді, сонымен қатар өз жүйелерімізді қарсы әрекеттерден қорғау және радиотолқындарды тарату шарттарын (ортаның қасиеттерін) өзгерту үшін. РЭК-тің негізгі құраушыларына радиоэлектронды басу мен радиоэлектронды қорғаныс жатады. Радиоэлектронды басу – жұмысты бөгеу (бұзу) бойынша іс-шаралар мен әрекеттер жиынтығы немесе қарсыластың әскери радиолектронды жүйелері мен құралдарының эффективтілігін радиоэлектронды кедергілермен төмендету. Радиоэлектронды қорғаныс – қарсыластың қасақана жасаған радиокедергілеріне, функционалды зақым келтіретін қарудың электромагнитті сәулеленуіне, ядролы қаруды қолдануда пайда болатын электромагнитті және иондалған сәулеленуге, сонымен қатар қасақана емес жағдайлардағы радиокедергілерде радиоэлектронды құралдардың тұрақты жұмыс істеуін қамтамасыз етуге бағытталған радиоэлектронды күрестің құрамды бөлігі. РЭК барысындағы әсер ету объектілері болып маңызды радиоэлектронды объектілер (радиоқұралдарды қолданатын әскер мен қаруларды басқару жүйелерінің элементтері), жұмысты бұзу немесе тоқтату, ол қарсыластың өз қару-жарағын қолдану эффективтілігін төмендетуге акеледі. Радиокедергілердің мақсаттарына: байланыстың радиожелілері, басқару, дәлдеу, навигация жатады. Радиокедергілерді жасау үшін активті және пассивті құралдар қолданылады. Активтілерге сәулеленуді жасау үшін генерация принципін қолданатын құралдар (мысалы, таратқыш, кедергілер станциялары) жатады. Пассивті құралдар шағылу принципін қолданады (мысалы, дипольді және бұрыштық шағылдырғыштар, т.б.). Қазіргі кезде РЭК мынадай мақсаттарда қолданылатын келіскен іс-шаралар мен әскерилердің әрекеттерінің жиынтығы болып табылады: 1)қарсыластың қару қолдану мен әскер басқару эффективтілігін төмендету; 2)әскерді басқаруда берілген эффективтілігті қамтамасыз ету; 3)өз нысанаға дәл тигізу құралдарымызды қолдану.

2.Дайте определение радиоэлектронной разведке и перечислите его основные составляющие,отметьте его особенности.Радиоэлектронды барлауға анықтама беріңіз және оның негізгі құраушылары мен ерекшеліктерін атаңыз.Радиоэлектронды барлау (РЭБ) – әр түрлі радиоэлектронды құралдар тудыратын радиодиапазонды электромагнитті сәулеленуді қабылдау және анализдеу жолымен ақпаратты алу. Радиоэлектронды құралдарды қолданатын РЭБ-дың негізіне барлау объектілерінің демаскілеуші белгілері (ізделінетін адам) мен қарсыластың әрекеттері жатады. Объектінің демаскілеуші белгілерінің жиынтығын (маңызды сипаттамалары, табуға мүмкіндік беретін тасымалдаушы ақпарат) нысананың сигнатурасы деп атау келісілген. Техникалық құралдардың көмегімен барлауды жүргізгенде нысананың сигнатурасын құрайтын жекелеген сипаттамалардың ақпараты әрекет ету принципі мен барлау жасайтын аппаратураның конструкциялық ерекшеліктеріне тәуелді болады. Сондықтан зерттеулерде табу құралдарының потенциалды мүмкіндіктері мен осы аппаратураны қолданатын оператордың индивидуалды қабілеті ескерілген жөн. Барлауды жүргізу процесі 2 этаптан тұрады: объектіні табу, табылған объектіні тану. РЭБ қолданылатын принциптер мен техникалық құралдарға байланысты келесідей бөлінеді: радиобарлау (РБ); радиотехникалық барлау (РТБ); радиолокациялық барлау (РЛБ); радиожылулық барлау; оптико-электронды барлау. РЭБ келесідей тапсырмаларды шешеді: объектілерді табу; олардың орналасқан орны мен қозғалу параметрлерін анықтау; объектілердің параметрлерін және уақыт бойынша өзгеру сипаттамаларын анықтау; барлау объектілерінің арналуын және типін анықтау – олардың образдарын тану. Осы аталған тапсырмаларды шешу үшін келесілер қолданылады: радиобарлау станциялары; радиотехникалық барлау станциялары; радиолокациялық, радиожылулокациялық станциялар (РЛС, РЖЛС); оптико-электронды құралдар (тепловизорлар, оптикалық локаторлар, телевизиялық станциялар). РЭБ құралдары активті немесе пассивті режимде (электромагнитті толқындардың сәулеленуінің болуы немесе болмауы), кең диапазоды спектрде – оптикалықтан аса ұзын толқынға дейін жұмыс істейді. РЭБ барлау объектісіне тікелей контакт орнатпай-ақ жүргізілуі мүмкін, сондықтан қарсылас үшін ақаулығы өте аз болады. Барлаудың нәтижесінде келесілер анықталады: жіберілетін ақпараттың құрамы; радиостанцияның орны мен тактико-техникалық данныйлары; қандай да бір уақыт интервалындағы жұмыс істеу интенсивтілігі; радиостанциялардың орналасу системасы мен қандай да бір районда олардың орналасу тығыздығы.

3. Дайте определение радиотехнической разведке и перечислите его основные методы,отметьте его особенности.Радиотехникалық барлауға анықтама беріңіз және оның негізгі әдістері мен ерекшеліктерін атаңыз. Радиотехникалық барлау (РТБ) – қарсылас жайлы ақпаратты радиоэлектронды локация, навигация, басқару құралдарынан және радиоэлектронды күрес құралдарынан сәулеленетін сигналдарды тауып, оған анализ жасайтын барлау қызметінің бір түрі. РТБ жүйелері әскери техникада борттық басқару комплекстерінің құрамына орнатылады және ол уақытылы электромагнитті сәулелену көздерін (зымырандардың, ұшақтардың, т.б. электронды жүйелері) тауып, яғни мүмкін болатын қатер жайлы уақытылы ескерту техниканы, оны басқаратын адамдарды құтқару бойынша операция жүргізілуі арқасында қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. РТБ құралдарын ұшақтар мен спутниктерге орнату үлкен территорияда радиосәулеленудің локальді көздерін (мысалы, радиолокациялық жүйелер, таратқыштар, радиокүрес аппаратурасы, радиотрансляторлар) табуға мүмкіндік береді, сонымен қатар зымырандардың ұшу уақытын табуға және басқару орталығымен алмасып отыратын телеметрия данныйларын алуға болады. Осылардың негізінде ұшу мақсаттары жайлы қорытынды шығаруға болады (РТБ жүйелерін ерте ескерту жүйесінің құрамында қолдану). РТБ құралдарын ұшақ, зымыран, кемелерге орнату тағы да келесідей мүмкіншіліктерді береді: таратушы радиоқұрылғылардың тасушы жиілігін орнату; сәулелену көздерінің координаталарын табу; импульсті сигналдың параметрлерін өлшеу (қайталану жиілігі, ұзақтығы, т.б.); сигналдың модуляция түрін орнату (амплитудалық, жиіліктік, фазалық, импульсті); радиотолқындардың поляризациясын өлшеу; антенналардың сканерлеу жылдамдығын орнату және РЛС кеңістік обзор әдісі; ақпаратты анализдеу және жазу. Әскери техниканың РТБ жүйесімен алынатын данныйлар ішкі байланыс каналдары арқылы басқа қолданушыларға қолжетімді болуы мүмкін және “ақпараттық өріс” құрауы мүмкін, ол эффективті түрде ағымдағы қалыпты анализдеуге мүмкіндік береді. РТБ жүйелері телефондық, кабельді, абоненттік желілердің, радиорелейлі каналдардың, компьютерлі желілердің кабельдерінің электромагнитті сәулелену параметрлерін расшифровка жасауға қолданылуы мүмкін.

4. Дайте определение радиоэлектронной маскировке и перечислите его основные методы,опишите его особенности.Радиоэлектронды маскировкага анықтама беріңіз және оның негізгі әдістерін атаңыз, ерекшеліктерін сипаттаңыз.Радиоэлектронды маскировка (РЭМ) – шет мемлекеттердің (қарсыластардың) радиоэлектронды барлау құралдарымен әскери күштерді басқару жүйесі, қару-жарақтар, экономика және инфраструктура объектілері және т.б. жайлы ақпарат табу мүмкіндіктерін еліміздің азаматтық қорғаныс күштері арқылы болдырмауға (шектеуге) бағытталған ұйымдасқан іс-шаралар мен әрекеттердің жиынтығы. РЭМ өзінің құрамына радио-, радиолокациялық, гидроакустикалық, оптикалық және лазерлі оптико-электрондық маскировканы, сонымен қатар маскіленген объектілердің физикалық өрістерінің (жылулық, акустикалық, магнитті, радиациялық және т.б.) деңгейін төмендету бойынша іс-шараларды қосады. РЭМ-ның негізгі мақсаты маскіленген объектілер мен құралдардың техникалық (әскери күштерді радиоэлектронды құралдармен басқару қалпы мен даму тенденциясы, еліміздің экономика және инфраструктура объектілері, әр түрлі радиоэлектронды құралдардың жұмыс істеу режимдері мен қолдануы), координаталық (сәулеленуші объектілердің орны) ақпараттарын қарсыластың радиоэлектронды барлауынан жасыру. Радиоэлектронды құралдар, жүйелер және объектілер жайлы ақпарат активті радиотехникалық құралдардың энергетикалық және уақыттық жасырынуын жоғарлатудың, объектілер мен техникалардың физикалық өрістерін азайтудың, табиғи жағдайларды (өңірдің рельефі, өсімдіктер, ауа райы және т.б.) қолданудың нәтижесінде қарсыластың радиоэлектронды барлау құралдарына бағытталған электромагниттік энергияның таралу жағдайын нашарлатудың, аэрозольдерді, маскалар мен маскілеуші комплекттерді қолданудың, радиоэлектронды барлау құралдарымен, басқару күштерімен радиоэлектронды кедергілер жасаудың арқасында жасырынады.

5.Нарисуйте структурную схему станции радиотехнической разведки и опишите его работу.Радиотехникалық барлау станциясының құрылымдық схемасын салыңыз және оның жұмысын сипаттаңыз.Радиотехникалық барлау (РТБ) станциялары сигналдарды радиоэлектронды құралдардан белгіленген жиілік диапозпондары мен бағыттарында қабылдауды, сигналдарды табу және сигнал көздерін пеленгациялауды, қабылданған сигналдарға анализ және параметрлерін анықтауды, барланған деректерді тіркеу және документациялауды қамтамасыз ету керек.Сондай-ақ қабылданған ақпаратты жиналу пунктіне жіберу және ақпаратты өңдеу қарастырылуы мүмкін. Айтылған функцияларды РТБ станцияларында мына құрылғылар атқарады: антенналық құрылғы (АУ-антенное устройство), қабылдаушы құрылғы (ПРМУ-приемное устройство), пеленгациялы құрылғы (ПУ-пеленгационное устройство), сигналдардың параметрлеріне анализ жасайтын құрылғы (УАПС-устройство анализа параметров сигнала), барланған деректерге тіркеу жасайтын құрылғы (УРД-устройство регистрации разведванных).

1-сурет. Радиотехникалық барлау станциясының жалпы құрылымдық схемасы.

Антенналық құрылғы барланатын радиоэлектронды құралдардан сәулеленетін сигналдардың кеңістік селекциясын (бөлінуін) жүзеге асырады.Қабылдаушы құрылғы радиоэлектронды құралдар сигналдарын тасушы жиілік бойынша қабылдайды және селекциялайды.Пеленгациялы құрылғы барланатын радиоэлектронды құралдардан сәулеленетін электромагниттік толқындардың келу бағытын анықтайды.Сигналдардың параметрлеріне анализ жасайтын құрылғы радиоэлектронды құралдар сигналдарының уақыттық және спектралдық параметрлерін анықтауға арналған.Барланған деректерге тіркеу жасайтын құрылғы қабылданған сигналдардың параметрлерін анализдеуге және документтеуге ыңғайлы болатындай автоматты түрде тіркеу үшін жұмыс істейді.

6. Опишите способы определения положения источников электромагнитного излучения (Электромагнитті сәулелену көзінің орнын анықтау әдістері)РЭС (радиоэлектронное средство) көмегімен электромагнитті сәулелену көзінің (ЭМИ) орнын анықтау үшін геометриялық параметрлердің кейбір жиынтығын өлшейміз. Геометриялық параметрлер бір немесе бірнеше фиксирленген нүктелерге, яғни нақты координат нүктесіне қатысты көздің орнын сипаттайды. Пассивті режимде жұмыс істейтін РЭС көмегімен О фиксирленген нүктеден көздің пеленгі φ_и және көз бен екі фиксирленген таратылған нүктенің(О1 и О₂ на рис. 1.6) ара қашықтық айырымы D₁–D₂ анықталады.Пеленгпен φ_и берілген бағыт аралығындағы бұрыш және ЭМИ көзіне бағытталуы түсіндіріледі (рис. 1.5). Берілген бағыт ретінде меридианның бағыты (географиялық, магниттік) немесе ұшатын аппараттың (самолет, ракета) бойлық осі болуы мүмкін.

Рис. 1.5. Пеленг источника ЭМИ

Рис. 1.6. Разность дальности до источника ЭМИ

Геометриялық шамаларды өлшеу жазықтықта түзудің орналасуын және кеңістікте беттік орналасуды анықтауға мүмкіндік береді. Орналасу түзуі деп нүктенің геометриялық орнын атайды, обьекттің мүмкін болатын орнын анықтайтын геометриялық шама тұракты мәнге ие.Егер өлшенетін геометриялық шама пеленг болса, онда О және И нүктелері арқылы өтетін орналасу түзуі-тік, ал орналасу беті-жазықтық. Жазықтықта пеленгтің әр түрлі мәніне қарай радиалды түзу семействосы сәйкес келеді, ал кеңістікте-О нүктесі арқылы өтетін жазықтық семействосы.Егер өлшенетін геометриялық шама ара қашықтық айырмасы болса, онда орналасу түзуі И нүктесі арқылы өтетін гипербола болады. О1 және О2 нүктелері-осы гиперболаның фокустары (рис. 1.6). Орналасу беті бұл жағдайда-айналу гиперболоиды. Орналасу түзулері мен беттер сәулелену көзінің шексіз коптеген мүмкін орналасуын анықтайды. Тек бір мәнді болмау үшін кем дегенде жазықтықта екі орналасу түзуі және кеңістікте үш орналасу беті болу керек.

7. Нарисуйте структурную схему радиопеленгатора с одновремменым обзором пространства и опишите его работу(Кеңістікті біруақыттық шолуы бар радиопеленгатордың құрылымдық сұлбасын сызыңыз және оның жұмысын сипаттаңыз)Кеңістікті шолудың барлаусыз әдісінде кеңістіктің барланатын диапазонындағы барлық сәулеленулер бір уақытта қабылданады.Бұдан радиопеленгатор барлық көздерге бағытты іс жүзінде тез анықтайды. Біруақыттық шолу көп каналды-таңдау құрылғысы көмегімен, яғни көпжапырақты қозғалмайтын бағытталу диаграммасын құратын антенналық жүйемен жүзеге асады(рис. 1.12). ДНА жапырақтарының максимумдары кеңістікте бір-бірінен шамамен бір жапырақтың еніне қатысты жылжыған. Соңғысы бұрыштық координата бойынша пеленгатордың дәлдігі мен рұқсат етілген қабілетін анықтайды. Сондықтан дәлдікті және рұқсат етілген қабілетін жоғарылату үшін ДНА-ның әрбір қабылдау каналын тарылту қажет. Бұдан жалпы канал саны артады.

Рис. 1.12. Кеңістікті біруақыттық шолуы бар радиопеленгатордың бағытталуының диаграммасы.

Пеленгатордың жалпы ДНА-сы барланатын кеңістіктің берілген аймағын жабады. Кеңістікті біруақыттық шолуы бар радиопеленгатордың қарапайым құрылымдық схемасы 1.13 суретте көрсетілген. Сәулені қабылдау тәуелсіз n каналымен жүзеге асады.

Рис. 1.13.Кеңістікті біруақыттық шолуы бар радиопеленгатордың қарапайым құрылымдық схемасы Бұлардың әрқайсысы сәулеленуді кеңістіктің берілген диапазонында қабылдайды.Осындай типті пеленгаторларда қабылдағыш ретінде тура күшейтетін қабылдағыштар қолданылады. Біруақыттық шолуы бар пеленгаторлардың артықшылығы ДНА пеленгатордың көру аумағында орналасқан барлық әрекет ететін көздерге бағытталуы жайындағы мәліметтерді біруақытта алады және ықтималдығы бірге тең.

8.Нарисуйте структурную схему радиопеленгатора с последовательным обзором пространства и опишите его работу(Кеңістікті тізбектік шолуы бар радиопеленгатордың құрылымдық сұлбасын сызыңыз және оның жұмысын сипаттаңыз)Шолудың барлау әдісі кезінде ЭМИ көзінің пеленгін анықтау кеңістіктің барлаушы диапазонын уақытпен тізбектік көрумен жүзеге асады. Ол үшін бірканалды кеңістік-таңдау құрылғысы-радиопеленгатор антенналарының бағытталу диаграммасының орнын өзгертеді(рис. 1.14). Жекелеген жағдайда бұл антеннаны вертикаль ось айналасында айналдыру жолымен жүзеге асады. Пеленгті санаудың басына берілген бағытқа сәйкес келетін ДНА максимумдарының орналасуы қабылдануы мүмкін.

Рис. 1.14. Кеңістікті тізбектік шолуы бар радиопеленгатордың құрылымдық схемасы

Сәулеленуді қабылдау бір антеннамен тізбекті түрде жасалады. Қабылдағыш ретінде супергетереодин типті қабылдағыштар қолданылады. Антеннамен қабылданған сәулеленулер күшейеді, жиілік бойынша түрленеді және шығыс құрылғыға түседі. Соңғысы ретінде визуальды бақылау үшін электронды-сәулелік трубка (ЭЛТ) индикаторы қолданылады. ЭЛТ индикаторындағы развертка сызығы пеленг шкаласын құра отырып, ДНА максимумы орнының өзгеруімен синхронды ауысады. Сәулелену көзін антеннамен қабылдағанда индикатор экранында амплитудалық немесе жарықтық белгі құрылады. Пеленг шкаласындағы белгінің орналасуы берілген бағытқа қатысты көздің орналасуын анықтайды. Пеленгті санау индикатор экранында сигнал амплитудасының максимальды мәні бойынша жасалады.

9.Перечислите методы и устройства измерения разности дальностей от источников ЭМИ(ЭМИ көзінен қашықтық айырымын өлшегіш құрылғылар мен әдістерді атаңыз) ЭМИ көзінен қашықтық айырымын анықтау, координатасы белгілі екі кеңістікті таралған нүктеде оның сигналдарын қабылдау кезінде мүмкін болады. Бұл электромагнитті сәулеленудің таралу уақыты айырымын көзден мына екі нүктеге дейін өлшеуге алып келеді:

,

мұндағы – көзден бірінші және екінші қабылдау нүктелеріне дейінгі сәулеленудің таралу уақыты.

айырымы қашықтық айырымына пропорциолал. Сондықтан өлшенген уақыттық интервалмен және электромагнитті толқынның таралуының белгілі жылдамдығымен с ізделіп отырған қашықтық айырым анықталады: . (1.5)

санау кезінде, нүктелердің бірінен қабылданатын сигнал көзі тірек ретінде қолданылатындықтан уақыттың абсолютті шамасының мағынасы жоқ.

Қашықтық айырымын өлшеу үшін импульстік (уақыттық) және корреляциялық әдістер қолданылады.Импульстік әдіс тек импульстік режимде жұмыс істейтін РЭС сигналдарын қабылдау кезінде қолданылады. Қашықтық айырымын өлшеушіде D₁₂ d базасында таралған, екі пунктте орналасқан ұқсас қабылдау құрылғылары болады (рис. 1.15,а).Нүктелердің бірінде қабылданған (мысалы, 1 нүктесінде) импульсті тізбек(радиоимпульсы ) сигналдарының әрқайсысы күшейту және түрлендіруден кейін басқа қабылдау нүктесіне-сигналды ортақ өңдеу пунктіне ретрансляцияланады.

а

б

Рис. 1.15. Қашықтық айырымын импульсті өлшегіш: а– структуралық схема; б– уақыттық диаграмма

Қашықтық айырымын өлшеудің корреляциялық әдісі импульстікпен қатар үздіксіз сигналдарға және шулы сигналдарға жарамды. Коррелияциялық әдісте сигналды оның статистикалық сипаттамаларына қарай салыстыру негізделген. Осындай сипаттамалардың бірі таралған нүктелерде қабылданатын РЭС сигналдардың өзара коррелияциялық функциясы болып табылады. Қашықтық айырымын өлшеудің корреляциялық әдісін құратын құрылғыны корреляция-базалық құрылғы немесе жүйе (КБС) деп атау қабылданған. КБС-ті қолдану кезінде ЭМИ көзінің координаттары таралған нүктелерде қабылданған бірдей көздердің сигналдарын өзара корреляциялық өңдеу нәтижесінде анықталуы мүмкін.

10.Нарисуйте структурную схему корреляционного измерителя разностей дальности и опишите его работу(Қашықтық айырымын корреляциялық өлшегіштің құрылымдық схемасын сызыңыз және оның жұмысын сипаттаңыз)Қашықтық айырымын өлшеудің корреляциялық әдісі импульстікпен қатар үздіксіз сигналдарға және шулы сигналдарға жарамды. Коррелияциялық әдісте сигналды оның статистикалық сипаттамаларына қарай салыстыру негізделген. Осындай сипаттамалардың бірі таралған нүктелерде қабылданатын РЭС сигналдардың өзара коррелияциялық функциясы болып табылады. Қашықтық айырымын өлшеудің корреляциялық әдісін құратын құрылғыны корреляция-базалық құрылғы немесе жүйе (КБС) деп атау қабылданған. КБС-ті қолдану кезінде ЭМИ көзінің координаттары таралған нүктелерде қабылданған бірдей көздердің сигналдарын өзара корреляциялық өңдеу нәтижесінде анықталуы мүмкін. Корреляция-базалық жүйенің (КБС) қарапайым құрылымдық схемасы1.16 суретте көрсетілген.Бір көзден сигналды қабылдау кезіндегі КБС қызметін қарастырайық. А₁ және А₂ антенналарымен қабылданған и₁(t) және и₂(t) сигналдары УРЧ-да күшейеді, аралық жиілікке түрленеді ω_пр және УПЧ-да күшейтіледі. Қабылдау құрылғыларының күшейту және түрлендіру тракттары ұқсас болуы қажет.УПЧ шығысындағы сигналдар нәтижесі бір көзбен шығатындықтан корреляцияланады. Қабылдағыш шығысындағы өзара корреляциялық сигналдардың бұзылуы көзден қабылдаушы пункттерге сигналдардың таралу ортасы параметрлерінің айырмашылығынан және қабылдаушы құрылғылардың амплитудалық пен фазалық сипаттамаларының ұқсас еместігінен болады.Қабылдаушы құрылғының бірінің шығыс сигналдары (сигналы с выхода ) басқа қабылдаушы нүктеге ретрансляцияланады. шығысындағы сигналдар байланыс линиясында и₂(t) сигналдың таралу уақытын компенсациялау үшін τ_d –да кешігеді.

Рис. 1.16. Қашықтық айырымын корреляциялық өлшегіштің құрылымдық схемасы.τ_d –да кешіктірілген сигнал одан соң кешігуді реттейтін құрылғыға беріледі және оның шығысынан өзара кореляциялық өңдеудің көбейтуші құрылғысына беріледі.

11.Сигналдардың тасымалдаушы жиілігін анықтау әдістері қандай болады?

Периодтық процесстердің маңызды сипаттамасы жиілік болып табылады. Ол уақыттың бірлік интервалындағы толық циклдар санымен (периодтар) анықталады. Тасымалдауыш жиілікті есептеу ғылымның көптеген салаларында қажетті болып табылады - әсіресе, инфратөмен жиіліктерден асажоғары жиілікке дейінгі электрлік тербелістерді қамтитын радиоэлектроникада.

Сигналдардың тасушы жиіліктерін өлшеу үшін электромагнитті, электро- және ферродинамикалық жиілік өлшеуіштері, сонымен қатар, камертонды жиілік өлшеуіштер қолданылады. Бұл құралдар жіңішке өлшеу шектеріне ие, әдетте, 25, 50, 60, 100, 150, 200, 300, 400, 430, 500, 800, 1000, 1500 және 2400 Гц номиналды жиіліктердің +-10% шегінде болады және 36, 110, 115, 127, 220 немесе 380 В номиналды кернеу кезінде жұмыс жасайды.

Өте төмен жиіліктерді (5 Гц-тен төмен) тіркелген уақыт аралығындағы толық периодтарды санай отырып анықтауға болады, мысалы, зерттеліп отырған тізбекке жалғанған магнитоэлектрлік құралдың көмегімен және секундомердің көмегімен.

Кең диапазондағы төмен және жоғары жиіліктер дискретті санау мен конденсатордың заряд-разряд әдістеріне негізделген жиілікөлшеуіштер қолданылады. Ал жоғары және асажоғары жиіліктерді өлшеу үшін (50 кГц-тен жоғары) резонансты және гетеродинді әдістерге негізделген жиілікөлшеуіштер қолданылады. Асажоғары жиіліктерде (100 МГц-тен жоғары) электромагнитті тербелістердің толқын ұзындықтарын өлшеуіш сызықтар арқылы бағалау қолданылады.

Егер зерттеліп отырған тербеліс өте жақсы синусоидалды формаға ие болса, онда бұл тербелістердің негізгі гармоникасының жиілігі өлшенеді. Егер күрделі тербелістің жиілік құрауыштарын анықтау керек болса, онда арнайы құралдар – жиілік спектрінің анализаторы қолданылады.

Қазіргі заманғы техникалар жоғары жиіліктерді 10^-11 – ге дейінгі қатыстық қателікпен анықтауға мүмкіндік береді, бұл шамамен 10 МГц жиілік 0,0001 Гц – тен көп емес қателікпен анықталады дегенді білдіреді.

12.Радиоэлектронды және радиотехникалық барлауға жататын радиоэлектронды жабдықтардың негізгі параметрлерін атап жаз. РЭҚ радиосигналы олардың қасиетін суреттейтін арнайы анықталған параметрмен сипатталады:

• Кеңістіктік;

• Уақыттық;

• Энергетикалық;

• Поляризациялық;

• Спектральды;

• Коррелициялық және т.б.

РТБ кезінде радиосигналдың параметрлері өлшенеді. Бұл ол туралы толықтай түсінік береді және РЭҚ типін анықтауға мүмкіндік береді. Импульсті радиосигналдарды анализдеу барысында көбінесе импульті тізбектің уақыттықпараметрлері қызығушылық танытады:

• Ұзақтығы τ_и;

• Импультің қайталану периоды Т_п;

• Импульс пачкасының ұзақтығы Т_пач;

• Импульс пачкасының қайталану периоды Т_пач;

• Жиіліктің модуляция ішкі импульсті заңдары;

• Импульс кодары.

Үздіксіз радиосигналдардың Раио– және РТБ анықтауға мүмкіндік береді:

• Модуляция түрлері мен параметрлері;

• Модуляцияланған сигналдың уақыттық сипаттамалары;

• Модуляцияланған сигналдың спектральды параметрлері;

• Модуляцияланған сигналдың корреляциялық параметрлері.

Радиосигнал апараметрлерін қолдану арқылы өлшеуге болады:

• Сандық құрылғылар;

• Аналогты құрылғылар;

• Комбинацияланған құрылғылар.

13. Сигналдарды цифрлық түрде өңдейтін құрылғының сұлбасын салып жұмысын түсіндіріп жаз. Радиосигналдардың параметрлерінің өзгерісі мына құрылғылыр арқылы мүмкін болады:

сандық құрылғылар;

аналогты құрылғылар;

құрама құрылғылар (комбинированные);

Радиосигналдар параметрлерін сандық өлшегіштің қарапайым құрылымдық сұлбасы 1.34 суретте көрсетілген. Өлшегіш қабылдау трактісінен (ПТ), аналогты-сандық түрлендіргіштен (АЦП), сандық есептеу блогынан (БЦВ) және басқару блогынан (БУ) тұрады.

Қабылдаушы трактте қабылдау, күшейту және тасушы жиіліктің берілген жолағында радиосигналдардың селекциясы жүзеге асады. Сигнал параметрінің аналогты шамасын сандық түрге түрлендіру операциясы АЦП-да орындалады. Параметр шамасын өлшеу БЦВ-да жасалады. Есептеу алгоритмі БУ-ға беріледі. Регистрация әдісін таңдау қажетті тез әрекетпен анықталады.

Рис. 1.34. Сигналдарды сандық өңдеу құрылғысының қарапайым құрылымдық сұлбасы

14.Сигналдың уақыттық параметрлерін өлшейтін цифрлы құрылғының сұлбасын салып түсініктемесін жаз.Импульс ұзақтығын өлшеу үшін уақыт ағынына байланысты кіріс сигналдың тактілік импульс тәсілі қолданылады.Қарапайым жағдайда импульс саны екілік сандық счетпен қолданылады:

- әрбір кіріс импульсінен кейін счетчик нөл қалпына келеді 00…0;

–u₁>0 импульсінің пайда болуынан кейін счетчиктің кірісіне тактілік импульс келеді және u₁ импульсі жалғанғаннан кейін тоқтатылады.

Ұзақтығы импульстен импульске өзгеретін, жиілігімен қайталанатын,импульстер регистрациясы үшін қолданылатын құрылғының конструкциясы үшін қолданылатын құрылғының структуралық схемасы 1 суретте көрсетілген.Бұл жерде кіріс импульс дифференциялық тізбекке түседі.

.

1сурет.Импульс ұзақтығын өлшейтін цифрлы құрылғының жұмыс істеу принципін түсіндіретін графиктер.

2 сурет.Импульс ұзақтығын өлшейтін цифрлы құрылғы.

Егер қаралып отырған импульстердің ұзақтығы τ_и =1 мкс,ал рұқсат етілген қателік өлшемі _{болса,онда қажетті нақтылықты алу үшін өте кішкентай период қайталағыш} мкс (f_т=10 МГц) керек және айтарлықтай аз ұзақтықта болуы керек- шамамен 10…20 нс.

Импульс еруінің периодын өлшеу.Құрылғының негізгі элементтері:тактілік импульс генераторы(ГТИ),И сұлбалары,Ту басқарушы триггер және цифрлық кодты санайтын Вс вентилдері.

3 сурет.Импульстердің еруінің периодын өлшегіш.

ГТИ оң импульстардың периодты тізбектілігін жасайды.Анализдейтін процестің басталуымен бірдей басталатын u_н қысқа импульстары И схемасымен басқарылатын Ту триггерін қосады.Осы кезден бастап u_к импульсы пайда болғанға дейін импульстердің тактілік счеті жүреді. u_к импульсі Ту триггерінің басқа жағына беріледі.

15.Перечислите виды помех и способы их создания.Бөгеу(помеха) түрлері және оның пайда болуы.Суға шөгу кедергілерін жою және бейненің анықтығын жақсарту үшін шағылу импульсінің қуаты мен логарифмдік күшейткіші бойынша түс индикацияларының үштонды бейнесі пайдаланылады. Одан басқа, сәулеленетін импульстар ұзақтығы мен радиотолқындардың шеңберлі полярлығын азайту және индикатор экранының диаметрін үлкейту үшін, екі диапазонды РЛЖ (10 см диапазонда жаңбыр мен қардың кедергісі болмайды) пайдаланылады. Жоғары анықтықты үлкен экрандар пайдаланылады. Теңіз толқындары ЭЛТ орталығын күшті жарық қылады, сондықтан қарсы келе жатқан кемелер мен басқа нысандар көрінбейді. Теңіз толқындары кедергісінің күшейтуді уақытша автоматтық реттеуші (временный автоматической регулировка усиления (ВАРУ)) схемасымен елеулі түрде әлсізденеді, ол радиожаңғырықтың жақын нысандардан күшеюін азайтады, сосын күшею уақытына пропорциональды (демек ұзақтыққа) түрде белгіленген көлемге дейін күшейтеді.

Қазіргі уақытта соқтығысуларды болдырмауға арналған құрылғыларға көп көңіл бөлінуде. РЛЖ экранында қарсы келе жатқан кемелер нүкте немесе доға түрінде көрінеді,оның үстіне бұл нысандардың қозғалысы ақиқат емес, салыстырмалы, яғни экранда барлық нысандар өз жылдамдықтары мен бұл кеменің жылдамдығының қосындысына тең болатын жылдамдықтармен араласып кетеді. Қозғалмайтын нысандар – жағалаулар, буи кеменің өз жылдамдығымен қозғалады. Бұл қозғалыстағы нысандарды тану мен олардың нағыз бағытына баға беруді қиындатады. Тек (планшетте жаңғырық-сигналдың алдыңғы позициясын салыстыру жолымен) кеме айналасындағы жағдай объективті түрде бағалануы мүмкін. Күрделі жағдайда, түрлімақсатпен планшетте қолмен жобалау - өте қиын жұмыс. Бұл міндетті жеңілдету ұшін РЛЖ-ге нағыз қозғалыс режимі (истинное движение (ИД)) қосылған. Кеменің жылдамдығы мен бағыты туралы мәліметтер негізінде арнайы есептеу құрылғысы (нағыз қозғалыс блогы) РЛЖ экранында қозғалмайтын жаға мен тоқтап тұрған кемеге қатынаста алғандағы осы кеменің қозғалыс белгісін бейнелеуге мүмкіндік береді. Қарсы келе жатқан кемелердің бағыты мен жылдамдығы экранда ақиқат болады. Алайда, дрейф, ағыс және лаганың түзелімі есептелмеген болса, жағалаудың бейнесі мен басқа да нысандар араласып кетеді. Өз кемесінің белгісіне оралу ол экранның шетіне келгенге дейін автоматты тҥрде жүзеге асады. РЛЖ индикаторлары мен ИД тіркеуіші осылай құрылған. Араласқан орта режимі ірі көлемді шкалада РЛЖ экранындағы көріністі кез келген бағытта екі есеге дерлік ұлғайтуға мүмкіндік береді. РЛЖ-дан, гирокомпас, лаг, сондай-ақ қайсыбір РНС-тен түскен сигналдар негізінде кеменің орналасқан жері, оның жылдамдығы мен бағыты туралы қорытындылар шығарылады.

16. Как влияет помехи на функционирование радиоэлектронных средств.Бөгеулер және радиоэлектронды құралдардың жұмыс істеуіБарлық радио және опто-электронды орта, радиоэлектронды барлау және радиоэлектронды күрес аралас әсермен жұмыс жасайды. РЭҚ қолдану кезінде аралас әсер механикалық (вибрация, соққы, перегрузки) климатикалық ( температураның өзгеруі, ылғалдылық, қоршаған ортаның қысымы), магниттың сыртқы бейнесінің әсері, электрлық және электромагниттік толқындар. Техникалық құралдарлың нормалді кедергің функционардығына, ортасы мен жүйесіне байланысты бөгеу кезінде (техникада) кең ауқымды байқалады (аралас әсер).РЭҚ бөгеу түрлері мен онын интенсивтылығында функционалды сапасының мүмкін болатын потенциальды көптеген факторлар тәуелді.

Келесі суретте 17.1-17.3 қысқартылған құрамында:

• Электромагниттік сәуленің қорек көзі.

• Электромагниттік сәуленің таралу ортасы (ЭМИ)

• Электромагниттік сәуленің қабылдау құрылғысы