Жыныс бездерінің гормондары

Жыныс клеткалары /аталық клетка – сперматозоидтар, аналық клетка – жұмыртқа клеткасы/ жыныс бездерінде түзіледі. Аталық жыныс бездері – аталық бездер. Онда сперматозоидтар түзіледі. Сонымен қатар аталық бездер ішкі секреция безінің қызметін де атқарады, яғни жыныс гормондарын жасап шығарады.

Тестестерон мен андростерон – еркек малдың нағыз жыныс гормондары. Бұлар ұрық безінің клеткаларында, ал шағын мөлшерде бүйрек үсті безінің қабығында және аналық безінде түзіліп шығады. Бұл екеуінің мейлінше активтісі тестестерон, ал андростеронның активтігі одан 10 есе кем.

Андроген /16имин16 – еркек деген гректің сөзінен шыққан/ еркектердің жыныс гормоны. Химиялық табиғаты бойынша стероидтық гормондар тобына жатады және холестеролдан түзіледі. Андрогендердің туындыларына андростерон, дегидроандростерон және тестостеронның жасанды түрі – метилтестестерон жатады. Осы гормондардың тигізетін әсерінен еркектің организміне тән бірқатар белгілер – қосалқы жыныстық белгілер /сақал – мұртының болуы, мықты қаңқа мен жақсы жетілген бұлшық еттің, 16ими дауыстың болуы/ қалыптасады. Себебі, андрогендер белоктар синтезіне, әсіресе бұлшық ет ткандеріндегі белок түзілуіне дем береді, жас жануарлардың сүйек қаңқасының өсуін дамытады.

Прогестерон – ұрғашылардың төртінші жыныс гормоны. Аналық безінің фолликуласында аналық клеткасы өсіп пісіп жеткен сайын фолликула ұлғая береді де ішіне сұйық зат толады. Сонан соң фолликула жарылады, сұйық зат ағып шығады және аналық клеткасы аналық жолына түседі. Жарылған фолликула орнына эндокриндік жаңа туынды – 16ими дене пайда болады. Оның ішінде стероидтық гормон прогестерон түзіледі. Омыртқалы жануарларда прогестерон ұрықтанған аналық клетканы қабылдауға дайындайды. Клетканың өсіп жетілуін және сүтқоректі жануарлардың буаз кезінің қалыпты өтуін қамтамасыз етеді. Ол буаздық кезде желіннің өсіп жетілуін, тууды, лактация кезінде желінде сүттің пайда болуын реттейді.

Қорыта айтқанда, жыныс гормондары жыныс бездері бөліп шығаратын, еркек пен ұрғашының жыныстық белгілері мен жыныстық шабытын қалыптастырып, табиғи жолмен реттеп отыратын заттар.

Бүйрек үсті бездерінің гормондары

Бүйрек үсті безінің екі қабаты бар: сыртқы қыртыс қабаты және ішкі ми сияқты заты. Бұл екеуі дара без сияқты және екі түрлі гормон жасап шығарады.

Ми затының гормондары

Ми заты екі түрлі гормон бөліп шығарады: адреналин және норадреналин.

Адреналин организмде көмірсулардың алмасуына әсер етеді. Фосфорилаза ферментін активтендіреді, ал гликоген – синтетазаны тежейді. Өзінің әсерін глюкагон сияқты цАМФ арқылы тигізеді. Сөйтіп, қан құрамындағы глюкозаның мөлшерін көбейтеді.

Адреналин мен норадреналин ткандерде қан қысымын арттыруға екі түрлі әсер етеді. Адреналин жүректі жиі соқтырады, артериялық қан тамыры саңылауын кеңейтеді. Ал, норадреналин қан тамырларына келетін жүйке ұшына әсер ету арқылы қан қысымын арттырады, қан тамыры саңы

Бүйрек үсті безі қабығының гормондары

Сүтқоректі жануарлардың бүйрек үсті безінің қабығында үш түрлі гормон жасалып шығады: кортикостерон, кортизол және альдостерон. Үшеуі де кортикостероидтар деп аталады. Бұл гормондардың түзілуіне гипофиздің адренокортикотропин гормоны әсер етеді.

Кортикостерон мен кортизол глицерин және амин қышқылдары сияқты көмірсу емес заттардан глюкоза түзілуіне қатысады. Олар осылайша қан құрамындағы глюкоза мөлшерін тұрақты да қалыпты деңгейде ұстауға көмектеседі. Көмірсу емес заттардан глюкозаның түзілу процесін глюконеогенез деп атайды.

Альдостерон электролиттердің және судың алмасуын реттейді. Ол жетіспегенде қан құрамынан су бөліне бастайды да қан қоюланады. Бүйрек үсті безі зақымданғанда адамда АДДИСОН дерті пайда болады, денесі сарғайып, әлсіздікке ұшырайды.